تحقیق اثربخشی درمان بر اساس رویکرد تحلیل رفتار متقابل بر کاهش باورهای غیرمنطقی زنان متأهل

تحقیق اثربخشی درمان بر اساس رویکرد تحلیل رفتار متقابل بر کاهش باورهای غیرمنطقی زنان متأهل

تحقیق اثربخشی درمان بر اساس رویکرد تحلیل رفتار متقابل بر کاهش باورهای غیرمنطقی زنان متأهل فهرست مطالب

بیان مسئله ۹
اهمیت و ضرورت تحقیق ۱۱
فرضیه یا سوالات تحقیق ۱۳
اهداف تحقیق ۱۴
تعریف مفاهیم و واژه‌های تحقیق ۱۵
تعریف تحلیل رفتار متقابل ۱۵
تعریف مفهومی باورهای غیرمنطقی ۱۷
تعاریف عملیاتی ۱۷
مقدمه ۱۹
نظریه‌ی عقلانی- عاطفی ۲۲
ریشه‌ی باورهای غیرمنطقی ۲۴
باورهای منطقی و غیرمنطقی ۲۶
ویژگی‌های باور منطقی ۲۸
ویژگی‌های باور غیرمنطقی ۲۸
انواع باورهای غیرمنطقی ۲۹
زوج‌های چهارگانهه باورها ۳۰
تحمل بالای ناکامیدر مقابل تحمل پایین ناکامی ۳۳
انواع باورهای غیرمنطقی در نظریه الیس که در آزمون باورهای غیرمنطقی جونز و IBT وجود دارد. ۳۴
باور غیرمنطقی انتظار بیش از حد از خود ۳۵
باور غیرمنطقی تمایل به سرزنش کردن ۳۷
باورغیرمنطقی واکنش به ناکامی ۳۷
باورهای غیرمنطقی بی‌مسئولیتی عاطفی ۳۹
باور غیرمنطقی نگرانی زیاد توام با اضطراب ۳۹
باور غیرمنطقی اجتناب از مشکلات ۴۰
باور غیرمنطقی وابستگی به دیگران ۴۱
باور غیرمنطقی درماندگی نسبت به تغییر ۴۲
باور غیرمنطقی کمال‌گرایی ۴۲
نظریه تحلیل رفتار متقابل ۴۳
نظریه شخصیت برن ۴۶
تحلیل کنشی حالات نفسانی ۴۹
کارکردهای حالت «کودک»: کودک مطیع و سازگار و کودک طبیعی ۴۹
کارکردهای مثبت و منفی «کودک طبیعی» ۵۳
کارکردهای حالت خود «والد»: «والد کنترل‌کننده و مستبد» و «والدین مهربان و پرورش‌دهنده» ۵۳
بخش‌های مثبت و منفی «والد کنترل‌کننده و مستبد» ۵۴
بخش‌های مثبت و منفی «والد مهربان و پرورش‌دهنده» ۵۵
هدف کلی تحلیل رفتار متقابل (TA) 55
آسیب‌شناسی روانی ۵۶
۱- آسیب‌شناسی ساختاری ۵۶
۳- آسیب‌شناسی کارکردی ۵۹
انواع تبادل ۶۱
تشخیص حالات نفسانی ۶۶
مسدود کردن و پس‌راندن والد ۶۷
نمودار حالات نفسانی ۶۸
تئوری تماس اجتماعی ۷۳
نوازش‌های مثبت و منفی ۷۵
نمودار نوازش ۷۷
نوازش‌های شرطی ۷۸
نوازش در مقابل سرزنش ۷۹
سازمان‌دهی وقت ۸۰
۱- کناره‌گیری ۸۰
مناسک «ادای تشریفات» ۸۱
سرگرمی‌ها ۸۱
فعالیت‌ها ۸۲
بازیها و باجگیری‌ها ۸۳
مثلث نمایش کارپمن ۹۰
صمیمیت ۹۲
پیش‌نویس زندگی یا نمایشنامه و ریشه‌های آن ۹۳
پیش‌نویس زندگی برنده، بازنده و غیر برنده ۹۵
تحلیل نمایشنامه زندگی ۹۷
نمودار نمایشنامه زندگی ۹۸
نمایشنامه کوچک ۱۰۰
وضعیت‌های زندگی ۱۰۱
اهداف تغییر در تحلیل رفتار متقابل ۱۰۶
درمان باورهای غیرمنطقی مبتنی بر تحلیل رفتار متقابل ۱۰۶
دامنه کاربرد تحلیل تبادلی ۱۱۲
تحقیقات داخلی و خارجی در رابطه با باورهای غیرمنطقی ۱۱۵
تحقیقات داخلی و خارجی در زمینه روش تحلیل رفتار متقابل اریک برن یا مولفه‌های آن ۱۲۰
جامعه‌ آماری ۱۲۶
نمونه و روش نمونهگیری ۱۲۶
روش گردآوری اطلاعات ۱۲۶
نوع روش تحقیق ۱۲۶
توصیف مقیاس ۱۲۶
پرسشنامه تفکرات غیرمنطقی جونز (Jones) 126
مقیاس توقع تأیید از دیگران (DA) 127
2- باور غیرمنطقی انتظارات بیش از حد از خود ۱۲۷
۳- مقیاس سرزنش کردن خود (BP) 128
4- مقیاس واکنش یا درماندگی یا ناکامی (FR) 128
5- مقیاس بی‌مسئولیتی هیجانی (EI) 128
6- مقیاس توجه مضطربانه ۱۲۹
۷- مقیاس اجتناب از مشکل (DA) 129
8- مقیاس وابستگی ۱۲۹
۹- مقیاس درماندگی برای تغییر (HC) 130
10- مقیاس کمال گرایی (P) 130
نمره‌گذاری پرسشنامه جونز ۱۳۰
پایایی و روایی پرسشنامه جونز ۱۳۱
منابع ۱۳۳

منابع

۱- جورج، ریکی ال و کریستیانی، ترزاس (۱۳۷۴). روانشناسی مشاوره. مترجمین، رضا فلاحی و محسن حاجی‌لو. تهران: انتشارات رشد.

۲- فیروز بخت، مهراد. (۱۳۸۳). الیس- پنجاه سال رفتار درمانی عقلانی هیجانی، تهران: نشر دانژه.

۳- پروچاسکا، جیمزلو و نورکراس، جان سی (۱۳۸۱). نظریه‌های روان درمانی. مترجم، یحیی سید محمدی. تهران: انتشارات رشد.

۴- رحیمیان، حوریه بانو (۱۳۷۷). نظریه‌ها و روش‌های مشاوره و روان‌درمانی. تهران: انتشارات مهرداد.

۵- الیس، البرت و جیمز نال، ویلیام (۱۳۸۶). روانشناسی اهمالکاری غلبه بر تعلل ورزیدن، ، محمد علی فرجاد. تهران: انتشارات رشد.

۶- الیس، البرت (۱۳۸۶). هیچ چیز نمی‌تواند ناراحتم کند آره هیچ چیز. مترجمین مهرداد فیروز بخت و وحیده عرفانی. تهران: انتشارات خدمات فرهنگی رسا.

۷- مهری‌نژاد، سید ابوالقاسم (۱۳۷۳). بررسی رابطه بین اضطراب و افکار غیرمنطقی. تحقیق کارشناسی ارشد. دانشگاه فردوسی مشهد.

۸- شارف، ریچارد اس (۱۳۸۱). نظریه‌های روان‌ درمانی و مشاوره. مترجم، مهرداد فیروز بخت. تهران: انتشارات رسا.

۹- درایدن، ویندی و یانکورا، جوزف (۱۳۸۰). مشاوره عقلانی- هیجانی- رفتاری. مترجمین، مظاهر رضاعی و نوشیروان خضری مقدم. تهران: انتشارات ارجمند.

۱۰- کلانتری خاندانی، صدیقه (۱۳۷۹). بررسی ارتباط بین باورهای غیرمنطقی و تفاهم زناشویی در زنان دانشجوی رشته علوم انسانی دانشگاه تهران. تحقیق کارشناسی ارشد. دانشگاه الزهرا.

۱۱- استادی، رضا (۱۳۷۴). بررسی رابطه بین باورهای غیرمنطقی و عزت نفس در دانش‌آموزان پایه چهارم دبیرستان شهر تهران. تحقیق کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبائی.

۱۲- صولتی، سید کمال (۱۳۷۴). مقایسه میزان باورهای غیرمنطقی در اقدام کنندگان به خودکشی (به روش خودسوزی) با افراد بهنجار، تحقیق کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی تهران.

۱۳- کرمی، حسن (۱۳۸۱). بررسی میزان باورهای غیرمنطقی افت تحصیلی و امید به آینده در دانشجویان دانشگاه لرستان، تحقیق کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی تهران.

۱۴- امینی خوئی، ناصر (۱۳۷۷). بررسی و مقایسه منبع کنترل، شیوه‌های مقابله‌ای و باورهای غیرمنطقی افراد ۴۰-۲۰ سال معتاد و عادی استان بوشهر و ارائه راهبردهایی جهت بازپروری معتادان، تحقیق کارشناسی ارشد. دانشگاه علامه طباطبائی تهران.

۱۵- صادقی فر، مریم (۱۳۷۵). بررسی و مقایسه باورهای غیرمنطقی در زنان مراجعه کننده به دادگاه‌های عمومی و زنان عادی. تحقیق کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی تهران.

۱۶- محمدی، رحمه ا…، (۱۳۷۶). بررسی رابطه باورهای غیرمنطقی و نگرش نسبت به آینده با وضعیت تحصیلی (مشروط شدن، افت تحصیلی و پیشرفت تحصیلی) در دانشجویان مقطع کارشناسی دانشگاه لرستان. تحقیق کارشناسی ارشد. دانشگاه علامه طباطبایی تهران.

۱۷- تختی، معصومه( ۱۳۸۰)، بررسی و مقایسه باورهای غیرمنطقی و رضامندی زناشویی زوجین شاغل با سطح تحصیلی دیپلم و زیر دیپلم، لیسانس و بالاتر، تحقیق کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی تهران.

۱۸- شفیع‌آبادی، عبدالله (۱۳۷۷). مجموعه مقالات دومین سمینار راهنمایی و مشاوره. تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.

۱۹- ترکان، هاجر (۱۳۸۵). بررسی اثربخشی گروه درمانی به شیوه تحلیل تبادلی بر رضایت زناشویی زوجین شهر اصفهان. تحقیق کارشناسی ارشد. دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی دانشگاه اصفهان.

۲۰- دانش، علی (۱۳۸۵). تأثیر روش محاوره‌ای در سازگاری زناشویی زوج‌های ناسازگار، چکیده دومین مقالات کنگره سراسری آسیب‌شناسی خانواده در ایران، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.

۲۱- محمدی، شاهرخ (۱۳۸۴). مشاوره گروهی با تأکید بر رویکرد تحلیل ارتباط محاوره‌ای بر اضطراب دانش آموزان دبیرستان‌های پسرانه سنندج، تحقیق کارشناسی ارشد، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی تهران.

۲۲- خیاوی، سیامک (۱۳۷۶). بررسی تاثیر مشاوره گروهی با تاکید بر رویکرد تحلیل ارتباط محاوره‌ای در کاهش اضطراب دانش‌آموزان دبیرستان‌های مشکین شهر. تحقیق کارشناسی ارشد، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی دانشگاه تربیت معلم کرج.

۲۳- مومنی، مریم (۱۳۸۶). اثربخشی درمان گروهی مادران با رویکرد تحلیل ارتباط محاوره‌ای برن بر بهبود رابطه ولی فرزندی دانش‌آموزان دختر متوسطه شهر تهران. تحقیق کارشناسی ارشد. دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه علوم و تحقیقات.

۲۴- عزیزی، پریسا (۱۳۸۶). اثربخشی درمان گروهی زنان با رویکرد تحلیل ارتباط محاوره‌ای برن بر تعارضات زناشویی، تحقیق کارشناسی ارشد. دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی دانشگاه علوم و تحقیقات.

۲۵- تاد، جودیت و بوهارت، آرتورسی (۱۳۷۹). اصول روان‌شناسی بالینی و مشاوره. مهرداد فیروزبخت. تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.

۲۶- حاجی علیان، زرینه (۱۳۸۵). رابطه بین میزان سازگاری زناشویی با ویژگی‌های شخصیتی (درون گرایی- برون گرایی) و شیوه همسرگزینی در بین زنان شاغل در سازمان آموزش و پرورش شهر تهران. تحقیق کارشناسی ارشد. دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی تهران.

۲۷- شفیع‌آبادی، عبدالله و ناصری، غلام رضا (۱۳۸۰)، نظریه‌های مشاوره و روان‌درمانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

۲۸- شیلینگ، (۱۳۸۴). نظریه‌های مشاوره دیدگاه‌های مشاوره. خدیجه آرین، تهران: انتشارات اطلاعات.

۲۹- ساعتچی، محمود. (۱۳۷۴). مشاوره و روان درمانی (نظریه‌ها و راهبردها). تهران: انتشارات ویرایش.

۳۰- تبریزی

۳۱- جیمز، موریل و ساوری، لوییس. (۱۳۸۲). خویشتن جدید، بهمن دادگستر. تهران: انتشارات روشندلان.

۳۲- جونز، ون و استوارت، یان. (۱۳۷۶). تحلیل رفتار متقابل؛ بهمن دادگستر. تهران: انتشارات دایره. (تاریخ انتشار به زبان اصلی، ۱۹۴۰).

۳۳- هریس، تامس آ. (۱۳۸۴). وضعیت آخر، اسماعیل فصیح. تهران: نشر زریاب، (تاریخ انتشار به زبان اصلی: ۱۹۷۳).

۳۴- جیمز، موریل، جنگوارد، دوروتی. (۱۳۸۴). برای موفقیت و خوشبختی آفریده شده‌ایم، حسن قاسم زاده، تهران: انتشارات آسیا.

۳۵- پروچکا، جیمز او نوکراس، جان. سی. (۱۳۸۳). نظریه‌های روان درمانی، یحیی سید محمدی. تهران: انتشارات رشد، (تاریخ انتشار به زبان اصلی، ۱۹۹۹).

۳۶- برن، اریک. (۱۳۷۳). تحلیل رفتار متقابل، اسماعیل فصیح. تهران: نشر فاخته (تاریخ انتشار به زبان اصلی: ۱۹۶۱).

۳۷- وولمز، استانلی و بروان، مایکل و هیوج، کریستین. (۱۳۸۴). درک رفتارهای انسان (خلاصه‌ای جامع از تحلیل مبادلات). پروین عظمیی (قاسم‌زاده). تهران: انتشارات دنیای نو

۳۸- هریس، امی ب و هریس، تامس آ. (۱۳۶۸). ماندن در وضعیت آخر، اسماعیل فصیح، تهران: نشر نو (تاریخ انتشار به زبان اصلی: ۱۹۸۵).

۳۹- یحیی آبادی، هوشنگ (۱۳۸۴). تو خوب هستی (دریچه‌ای رو به زندگی همراه با تحلیل رفتار متقابل). اصفهان: انتشارات نقش نگین.

۴۰- برن، اریک. (۱۳۷۰). بعد از سلام چه می‌گویید، مهدی قراچه داغی، تهران: نشر فاخته

۴۱- فیروزبخت، مهرداد. (۱۳۸۴). اریک برن: بنیانگذار تحلیل رفتار متقابل. تهران: نشر دایره.

۴۲- منینگر، جات. (۱۳۸۳). موفقیت با تحلیل رفتار متقابل، مهرداد فیروزبخت. تهران: انتشارات رسا.

۴۳- سیاسی، علی‌اکبر. (۱۳۷۹). نظریه‌های شخصیت. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

۴۴- بک، تی، آرون. (۱۳۶۹). شناخت درمانی و اختلالات عاطفی، مهدی قراچه‌داغی، تهران: نشر ویس.

۴۵- فرح‌بخش، کیومرث. (۱۳۸۴). مقایسه میزان اثربخشی فنون زوج درمانی نظریه الیس و گلاس و ترکیبی از آن دو در کاهش تعارضات زناشویی. تحقیق دکتری دانشگاه علامه طباطبایی تهران.

۴۶- شریفی، حسن پاشا و شریفی، نسترن (۱۳۸۰). روشهای تحقیق در علوم رفتاری. تهران: انتشارات سخن.

۴۷- هی، جولی. (۱۳۸۰). روانشناسی موفقیت در محیط کار، مینو پرنیانی. تهران: انتشارات رشد.

۴۸- سودانی، م. (۱۳۷۵). مقایسه اثر روش ‌های مشاوره فردی و گروهی با تاکید بر روش عقلانی- عاطفی در کاهش باورهای غیرمنطقی دانشجویان پسر مجرد در رشته‌های دبیری علوم پایه سنین ۱۸-۲۴ سال دانشگاه شهید چمران سال تحصیلی ۷۵-۷۴٫ تحقیق کارشناسی ارشد مشاوره، دانشگاه تربیت معلم تهران.

۴۹-گودرزی، حسینیه. (۱۳۸۴). هنجاریابی مقیاس نگرش‌های ناکارآمد DAS-A و بررسی ساختار عاملی آن در میان دانشجویان دانشگاههای تهران، تحقیق کارشناسی دانشگاه علامه طباطبایی.

۵۰- گلدنبرگ، ایرنه و گلدنبرگ، هربرت. (۱۳۸۵). خانواده درمانی، حمیدرضا حسین شاهی برواتی و سیامک نقشبندی و الهام ارجمند. تهران: انتشارات روان.

۵۱- کوری، جرالد. (۱۳۸۶). مورد پژوهی در مشاوره و روان درمانی، عبدالله شفیع‌آبادی و بی‌تا حسینی. تهران: انتشارات جنگل.

۵۲- بنسون، هربرت و استوارت، اللین. (۱۳۷۶). حال خوش، مهدی قراچه‌داغی. تهران: نشر نگاه.

۵۳- تونند، آنی. (۱۳۸۶). چگونه به قاطعیت برسیم، مصطفی تبریزی و سپیده قیاس‌وند. تهران: انتشارات فراروان

۵۴- لیندن فیلد، گیلد. (۱۳۸۷). اعتماد به نفس برتر، حمید اصغری پور و نگار اصغری پور. تهران: انتشارات جوانه رشد.

1. Beck Judith.s (1995). Cognitive therapy basics and beyond. The Guilford press New York London’s

2-Ellis Albert & Johan F. Mcincerncey Rational emotion therapy with alcoholics & substance abusers (1973)

3- Ellis Albert & Mc Inerney John F & Gruseppe Raymond.D & geager Raymond. J (1988). Rational – Emotive therapy with alcoholic and substance abusers- pergamonpress.

4- Hagga David A.F. & Davison Gerald C.(1989). Slow progress in cognitive theory and research. Vol. 13 No.5 pp.493-508.

5- Nelson- Jones Richard (2001). Theory and practice of counseling and therapy. SAQE publication Ltd London.

6- Ellis A & Harper R.A. (1997). Agaide to rational living. Engle wood CA: prentice Hall.

7- Day Liza & Maltby John (2003). Belief in bood luck and psychological well-Being: the Mediating Role of optimism and irrational beliefs. The Journal of psychology 137 (1) 99-110.

8- Denoff Martin.S (1991). Irrational beliefs Situational attributions and the coping responses of adolescent runaways. Journal of Rational- Emotive & Cognitive Behavior Therapy. Vol; (2) 113-135.

9- Haring Michelle Hewitt Paul. L & Fleet Gordon F (2003).Perfectionism Coping and quality of intimate relationship. Journal of Marriage and Family. Vol. 65(1) p 143.

10- Jensen A (1983). Nathalic sarraute’s “Families”. A transactional approach the Florida state university 189 pages: AAT 8404723

11- Judith E (1990). Use of the transactional analysis ago state concept to measure client change in psychotherapy. Ph. D Utah state university 72 pages AAT 9120573

12- Forman B.D (1988). Assessing perceived patterns of behavior exchange in relationship. Journal clinical psychology 44 6 972-981.

13- clayton S.H. & Dunber R.L.M (1977). Transactional analysis in an alcohol safety program. Social work 22.3.209-213.

14- Kathleen M. (1985). A transactional analysis of parenting in disadvantaged families North western university.

15- Gongjian B. (2000). A transactional analysis of knowledge acquisition in international transfer. China university of southern California 341 pages.

16- Gerard A. F. (1997). The structure of work- related stress and coping among on cology nurses on high-stress units: A transactional analysis state university of new York at Buffalo.

17- Ault M. (2006). A study of the concept of injunctions as defined and described in transactional analysis theory Fielding Bran date Institute university of southern California.

18- Gary M. (2006). Using transactional analysis Education to prevent conflict escalation and violence in capella university.

19- Woods. P J. (1993). Irrationality profiles for and Anxiety Journal of Rational-Emotive therapy vol3 No.2.

20- Clayton M. (2007) Super Models Journal (ABI) Inform Global 59. Dani’s. Burns N. (2004). Woffon School Mechanical and manufacturing Engineering Laugh borough university Leicester shire uk.

21-Yeadon Joan (2007). Proprietor of credit control consultancy explains how the techniques of transactional analysis can be applies to (reedit management Journal clinical psychology

22- Wilson. Carol. (2008). Tools of the trade Journal clinical psychology

23- Form an B D. (1988). Assessing perceived patterns of behavior exchange in relationships. Jornar clinical psychology 44 b 972-981.

24- Sadock B.y;g sadock V.A. (2005). Comprehensive texook of psychiatry. Phitadciphia: Lippincott wilams & wilkins

25- Zuraski & Smit T.W. (1987). Assessing irrational beliefs and emotional distress Ecidence and implication of limited validity. Journal of counseling ps.y chodoty. No.34.

26- Gerne. E. (1966). Transactional and analysis in psychotherapy (New York: crove Press)

مقدمه

عصر حاضر دوران روابط پیچیده انسانی است که در آن تمام پدیده‌های مربوط به کنش‌ها و واکنش‌ها در مسیر فشارزای خاص خود در جریان است. این روابط پرپیچ و خم و در هم آمیخته اگر در روندهای علمی خود قرار نگیرند مشکلات بسیاری بوجود می‌آورند که تنها این مشکلات اثرات مخربی بر خود شخص دارد بلکه اثرات مهلکی بر سازمان‌ها، نهادها، خانواده‌ها، مدارس و موسسات خواهد داشت (جونز و استوارت، دادگستر، ۱۳۸۴).

تحلیل تبادلی نظریه‌ای است مربوط به شخصیت و اقدام اجتماعی، و روشی بالینی در زمینه روان‌درمانی است که مبتنی بر تحلیل همه‌ی تبادل‌های میان دو یا چند شخص بر اساس حالات به طور مشخص تعریف‌شدۀ ‌من در در تعداد محدود می‌باشد (ّرن، قراچه‌داغی، ۱۳۷۰). تحلیل رفتار متقابل همچنین نظریه‌ای برای ارتباطات فراهم می‌آورد، که می‌تواند برای تجزیه و تحلیل سازمان‌ها و مدیریت نیز بکار رود (جونز و استوارت، دادگستر، ۱۳۸۴).

پیشگامان تحلیل رفتار متقابل «ضبط شده‌های» مردم را تقسیم‌بندی کرده‌اند. با مشاهده‌ی طرز استفاده‌ها از این ضبط شده‌ها، زبان ساده و جدیدی برای توصیف آنها ابداع کرده‌اند. به نظر این متخصصان، شخصیت ما از سه بخش مجزا تشکیل شده است و این سه بخش کل رفتارهای ما را پوشش می‌دهند. این سه بخش یا سه حالت ایگویی، طبق اصطلاحات تحلیل رفتار متقابل، والد، بالغ کودک هستند (منینگر، فیروزبخت، ۱۳۸۳).

اکثر ما رابطه‌های پرتشویش و ناراحت‌کننده‌ای با دیگران داریم در حالیکه می‌دانیم این روابط می‌تواند بهتر از اینها باشد، چیزی در درون ماست که واقعاً می‌خواهد با مردم و مشکلاتی که ما را آزرده می‌کند، آشتی کند. برای ایجاد روابط مثبت باید نخست به خودمان بپردازیم. عقاید، باورها و تجارب ما مستقیماً با افکاری که در ذهن‌مان داریم، بستگی دارد. در نتیجه برای آنکه روابطمان را بهبود بخشیم ابتدا باید از ویژگی‌ها، عقاید، تفکرات و باورهای خود آگاهی و شناخت پیدا کنیم (سیاسی، ۱۳۷۹).

هر گاه عقاید فرد، به بایدهای خشک و انعطاف‌ناپذیر تبدیل شوند، بطور قطع وی را به افسردگی شدید، تهدید خود و حالات شدید روان نژندانه دچار خواهند کرد. لذا باورهایی که به آنها اشاره کردیم، تا زمانی که با «اجبار» توأم نباشند به خودی خود بیماری‌زا نیستند و احساس اضطراب و نگرانی هم که در نتیجه داشتن آنها ایجاد می‌شود در واقع احساسات ناکامی و اضطراب، از نوع مثبت آن هستند (کوری، شفیع‌آبادی و حسینی، ۱۳۸۶).

فرد ایده‌آل و باثبات کسی است که بر حسب شرایط خاص به راحتی از یک حالت خود به حالت دیگر آن جابه جا شود. آدم با ثبات از نظر بالغ، آدمی واقع‌بین، منطقی و مسئول است و از بازی‌هایی که برای انداختن مسئولیت و مشکلات زندگی به دوش دیگری ترتیب یافته‌اند، پرهیز می‌کند. فرد باثبات از نظر والد، فردی دلسوز و با فرهنگ است که سنت‌های با ارزش گذشته را حفظ می‌کند. فرد باثبات از نظر کودک، خودانگیخته، شاد و شوخ‌طبع است (پروچیکا، سیدمحمدی، ۱۳۸۶).

هر کس می‌تواند فنون تحلیل رفتار متقابل را بیاموزد و از آنها استفاده کند. مردم با آموختن این فنون‌، گویی بینش جادویی پیدا می‌کنند. آنها به قلب مشکلات می‌زنند و با یکی دو عبارت ساده مشکلات پیچیده خود را حل می‌کنند (منینگر، فیروزبخت، ۱۳۸۳). هدف نهایی تحلیل رفتار متقابل رسیدن به خود مختاری از طرح آگاهی، سلامت فکر و خودانگیختگی می‌باشد (آرین، ۱۳۷۲).

– بیان مسئله

نظام باورها، نقش اساسی در احساس و رفتار آدمی دارند. باورهای منطقی، منجر به رضایت از زندگی و سلامت روان می‌شوند. باورهای غیرمنطقی اختلال روان و نارضایتی از زندگی را در پی دارند. نظریه عقلایی، هیجانی، افسردگی را ناشی از نظام باورهای غیرمنطقی افراد می‌دارد و از اصطلاح باورهای غیرمنطقی به عنوان شیوه انتخابی برای مقابله با افسردگی یاد می‌کند (بک، ۱۹۷۶، قراچه‌داغی، ۱۳۶۹).

انسان موجودی است عقلانی و در عین حال غیرعقلانی. تفکر غیرمنطقی انسان از یادگیری‌های غیر منطقی اولیه‌اش ریشه می‌گیرد، زیرا از لحاظ بیولوژیکی آمادگی پذیرش آن را دارد و این طرز تفکر به طور خاص از پدر و مادر، مربیان و جامعه به او منتقل می‌شود. اضطراب و اختلالات عاطفی انسان نیز ناشی از این طرز تفکر یا باورهای غیرمنطقی است. بنابراین تا هنگامی که تفکرات غیرمنطقی وجود دارد، هیجانات شدید و رفتارهای غیرمنطقی نیز وجود خواهد داشت ورهایی از اضطراب و اختلالات، مستلزم آگاهی انسان از خصوصیات فکری یا باورهای غیرمنطقی و منطقی است (شفیع‌آبادی، ۱۳۸۰).

الیس معتقد است که توسل به باورهای غیرمنطقی به اضطراب و ناراحتی روانی منجر می‌شود. وقتی‌که فرد به چنین عقایدی متوسل می‌شود، در نگرش و برداشت‌های خوش شدیداً بر اجبار، الزام و وظیفه تاکید دارد و خود را بی‌نهایت به واقع امر خاص مقید و پایبند می‌کند. بنابراین اگر فرد خود را از این قیدها برهاند، به احتمال قوی در جهت سلامت و رشد شخصیت حرکت خواهد کرد (شفیع‌آبادی، ۱۳۷۵).

طبق نظر الیس علت اصلی ناراحتی‌های احساسی، ناشی از طرز تفسیری است که از جهان داریم. نقطه‌نظرهای غیرمنطقی، منجر به افکار منفی و اتوماتیک علیه خود می‌شوند. و در نتیجه روی رفتار اثر نامطلوب گذاشته، توانایی ما را در کنار آمدن با مسئله دشوار می‌سازد (بنسون و استوارت[۱]، قراچه‌داغی، ۱۳۷۶).

اگر فردی دیدگاه‌های بسیار انعطاف‌پذیر و کمال‌گرایانه نسبت به دنیا داشته باشد و با موقعیتی مواجه شود که با دیدگاه او متضاد باشد؛ احتمالاً در مقابله با فشارزاها به راهبردهای ناسازگاری مثل اجتناب و انکار متوسل خواهد شد. علاوه بر این فرد ممکن است راهبردهای جبرانی را به کار گیرد که غیرمنطقی و غیرواقع‌گرایانه بوده و تلاش او در مقابله با عامل فشارزا به شکست بیانجامد (گودرزی، ۱۳۸۴).

همچنین فردی که تابع افکار غیرمنطقی و غیرعقلایی باشند، با عواقب غیرمنطقی و غیرتصادفی مواجه خواهد شد. در چنین حالتی فرد دچار احساس اضطراب، نگرانی، افسردگی و یا دیگر انواع احساسات منفی خواهد شد (شفیع‌آبادی، ۱۳۸۰).

در رویکرد تحلیل رفتار متقابل چهار موضوع زندگی را مطرح کرده است که بر تفکر منطقی و احساس‌ها، اعمال و روابط او با دیگران موثر است. این چهار موضوع عبارتند از «من خوبم- تو خوبی»، «من خوبم- تو خوب نیستی»، «من خوب نیستم- تو خوبی»، «من خوب نیستم- تو خوب نیستی» این چهار وضعیت یک سری باورهای غیرمنطقی برای فرد ایجاد می‌کند. زمانی که یک فرد موضوع اصلی زندگی خود را انتخاب می‌کند مایل است دنیا را عمداً از دیدی نگاه کند که موضعی حفظ شود. در جهان واقعی اغلب مردم در یک موضوع تثبیت نمی‌شوند. موضع‌های غیرخوب را می‌توان به عنوان توهم و تفکرات ناسالم تلقی نمود. کمک به افراد برای تجدید اتخاذ موضع زندگی سالم یکی از اهداف اصلی تجزیه و تحلیل مبادلات است (وولز و براون، هیوج، عظیمی، ۱۳۸۴).

با توجه به مطالب بالا و بررسی سایر پژوهش‌هایی که در مورد باورهای غیرمنطقی صورت گرفته است. پژوهشگر را بر این سوال متوجه کرده که درمان براساس رویکرد تحلیل رفتار متقابل تا چه اندازه می‌تواند باورهای غیرمنطقی را تغییر دهد.

– اهمیت و ضرورت تحقیق

در جهان کنونی هر فرد در زندگی روزمره شکلی از فشار روانی را تجربه می‌کند. تقریباً هیچ کس از فشار روانی ناشی از عوامل تنش‌زای محیطی و شخصی گریزی نیست. هر کس به ناچار سعی می‌کند با اتخاذ شیوه‌ای مختص به خود به آن عوامل پاسخ دهد.

ضرورت بسیار مهم و جدی در برخورد با افرادی که تفکر غیرمنطقی دارند، تغییر دادن افکار و باورهای غیرمنطقی و ناکارآمد آنان می‌باشد. از آنجا که فرض می‌شود، درمان مبتنی بر رویکرد و تحلیل رفتار متقابل بر تغییر باورهای غیرمنطقی موثر است، لذا در این پژوهش درمان رویکرد تحلیل رفتار متقابل جهت تغییر باورهای غیرمنطقی در بین زنان متاهل مورد بررسی قرار می‌گیرد. برنامه‌های آموزشی برای سلامت روانی افراد به زبان ساده که بتوان در باره مسائل شخصی مسائل اجتماعی حرف زد، امروز به وسیلۀ «تحلیل رفتار متقابل» امکان‌پذیر است.

یک دلیل عمده که چرا «تحلیل رفتار متقابل» چنین امید گسترده‌ای را در پرکردن شکاف‌ها بین نیاز و وسیلۀ درمان به ما می‌دهد، آن است که این روش، بهتر از هر جا، در گروهها اثر بخش است. این یک وسیلۀ آموزش و یادگیری است، نه کاوشهای باستان‌شناسی در زیرزمینهای روحی (هریس، فصیح، ۱۳۸۱).

پژوهش حاضر در این زمینه تلاش می‌کند تا با به کارگیری روش‌های درمانی رویکرد و تحلیل رفتار متقابل و با بهره‌مندی از تکنیک‌ها و راهبردهای مداخله‌ای آنها امکان اثربخشی هر یک از روشها را بر تغییر باورهای غیرمنطقی مورد بررسی قرار دهد.

لزوم ضرورت تغییر باورهای غیرمنطقی آگاهی افراد از باورهای غیرمنطقی و نحوه تغییر آنها در موقعیت‌های مختلف است. که با استفاده از فنون و راهبردهای رویکرد تحلیل رفتار متقابل، می‌توان در یک چارچوب درمانی مناسب، به افراد دارای مشکلات مرتبط با باورهای غیرمنطقی پیشنهاد داد که به تغییر باورهای غیرمنطقی بپردازند.

به همین دلیل در سرتاسر فرایند درمان‌روی باورها و انتظارات خاص هر یک از اعضاء کار می‌شود و شیوه‌ی اصلاح آن به ایشان آموزش داده می‌شود. عمده‌ترین نقش درمانگر کمک به اعضاء است تا خودشان به این باور برسند که تحریفات و عقاید غیرمنطقی‌شان پایه‌ی آشفتگی‌های شناختی ایشان است (کوری، شفیع‌آبادی و حسینی، ۱۳۸۶).

– فرضیه یا سوالات تحقیق

فرضیه اصلی:

درمان بر اساس رویکرد تحلیل رفتار متقابل بر تغییر باورهای غیرمنطقی موثر است.

فرضیات فرعی:

۱- درمان براساس رویکرد تحلیل رفتار متقابل بر کاهش نیاز به تأیید دیگران موثر است.

۲- درمان بر اساس رویکرد تحلیل رفتار متقابل بر کاهش انتظارات بیش از حد از خود، موثر است.

۳- درمان بر اساس رویکرد تحلیل رفتار متقابل بر کاهش سرزنش کردن خود، موثر است.

۴- درمان بر اساس رویکرد تحلیل رفتار متقابل بر کاهش واکنش درماندگی یا ناکامی، موثر است.

۵- درمان بر اساس رویکرد تحلیل رفتار متقابل بر کاهش بی‌مسئولیتی هیجانی، موثر است.

۶- درمان براساس رویکرد تحلیل رفتار متقابل بر کاهش توجه مضطربانه، موثر است.

۷- درمان بر اساس رویکرد تحلیل رفتار متقابل بر کاهش اجتناب از مشکل، موثر است.

۸- درمان بر اساس رویکرد تحلیل رفتار متقابل بر کاهش وابستگی، موثر است.

۹- درمان بر اساس رویکرد تحلیل رفتار متقابل بر کاهش درماندگی برای تغییر موثر است.

۱۰- درمان بر اساس رویکرد تحلیل رفتار متقابل بر کاهش کمال‌گرایی، موثر است.

– اهداف تحقیق

هدف اصلی این تحقیق بررسی اثربخشی رویکرد تحلیل رفتار متقابل بر کاهش باورهای غیرمنطقی زنان متأهل دانشگاه علامه طباطبائی است.

– هدف کاربردی:

بهره‌گیری از راهبردهای درمانی رویکرد تحلیل رفتار متقابل به منظور اصلاح باورهای غیرمنطقی و کمک به بهبود باورهای منطقی در زندگی زناشویی مراجعین

– تعریف مفاهیم و واژه‌های تحقیقتعریف تحلیل رفتار متقابل

تعریف ۱: مجموعه نظریه‌ها و راهکارهای عملی که فلسفه زیربنایی آن، درک رفتار انسانی و ارتقای خود پیروی و مشارکت اجتماعی است (هی، جولی، پرنیانی، ۱۳۸۰).

تعریف۲: تحلیل رفتار متقابل روش بررسی رفتار و اعمال بین دو نفر می‌باشد که در آن من با تو کاری می‌کنم و تو هم با من کاری می‌کنی و در این میان معلوم می‌شود که کدام جنبه از شخصیت چندجنبه‌ای انسان دخالت داشته است. این پدیده، چند جنبه‌ای از سه قسمت والد، بالغ و کودک بوجود آمده است (برن، ۱۹۶۶).

تعریف۳: یک رفتار متقابل عبارت است از انگیزه‌ای از طرف یک شخص و پاسخی بر آن انگیزه از طرف شخصی دیگر، بطوریکه آن پاسخ به نوبه‌ی خود انگیزه‌ای برای شخص اول شود تا به آن دهد. هدف از این تجزیه و تحلیل آن است که کشف کنیم کدام جنبه از شخصیت والد، بالغ و کودک عامل این انگیزه یا پاسخ است (هریسی، فصیع، ۱۳۸۱).

تعریف۴: تحلیل رفتار متقابل نظریه‌ای است در مورد شخصیت و روش منظمی است برای روان‌درمانی به منظور رشد و تغییرات شخصی (انجمن بین‌المللی تحلیل رفتار متقابل آمریکا)[۲]

در تحلیل رفتار متقابل واژه‌هایی دارای معنا و تعیین‌کننده می‌باشند که مختصر توضیحی در مورد آنها می‌آید.

تبادل[۳]: یعنی معاوضه‌کردن ضربه‌ها بین دو نفر که شامل یک محرک و یک پاسخ بین حالت‌های خاص «من» است.

تبادل متقابل: وقتی صورت می‌گیرد که جهت‌ها موازی نیستند یا اینکه بیش از دو حالت «من» درگیر هستند.

تبادل مکمل: به آن موازی نیز گفته می‌شود و آن یعنی جهت‌های محرک و پاسخ موازی هستند بنابراین تنها دو حالت «من» درگیر هستند. هر کدام از طرف یک نفر.

آیین‌ها، احساسات راکت، اشتیاق به جایگاه، اشتیاق سازماندهی، اشتیاق محرک، بازی، تبادل پنهان، صمیمیت، تمبرها، تخفیف، جایگاه زندگی، حالات من و … از واژه‌های مهم در تحلیل رفتار متقابل می‌باشند (شیلینگ، آرین، ۱۳۸۴).

چون بحث اصلی در تحلیل رفتار متقابل «حالات من» می‌باشد، تعریف مختصری از این سه «حالت من» را می‌آوریم.