ایجاد ساختاری برای ارزیابی عملکرد HSE پیمانکاران در پروژه های عمرانی

دانلود پایان نامه کارشناسی ارشد مهندسی صنایع – مدیریت سیستم و بهره­ وری

ایجاد ساختاری برای ارزیابی عملکرد HSE پیمانکاران در پروژه های عمرانی

چکیده:
دستیابی به معیارها و مولفه‌های ارزیابی عملکرد پیمانکاران در حوزه HSE یکی از مهمترین دغدغه‌های سازمان‌های پیشرو است که منجر به کاهش هزینه‌های مستقیم و غیر مستقیم سازمان می‌گردد. در این تحقیق سعی شده تا با شناخت شاخصه‌هایی برای ارزیابی عملکرد پیمانکاران فعال در حوزه‌های عمرانی- شهری از دیدگاه بهداشت، ایمنی و محیط زیست (HSE)، مدلی ارائه گردد تا به کمک آن بتوان پیمانکاران را با یک سنگ محک ارزیابی و رتبه‌بندی نمود. این تحقیق به دنبال آن است تا به سازمان‌های پیشرو که موضوعاتی همچون بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست (HSE) را جزء اولویت‌های کاری خود در پروژه‌ها برمی‌شمارند، این پیام را برساند تا با شناخت شاخصه‌های مناسب در حوزه HSE و ارزیابی مناسب پیمانکاران خود نه تنها می‌توانند در کاهش هزینه‌های مشهود و غیر مشهود ناشی از عدم رعایت اصول HSE در فعالیت‌های برون‌سپاری شده به غیر، اقدامی اثربخش و کارا انجام دهند بلکه معیاری مناسب برای انتخاب‌های آتی پیمانکاران به دست خواهد آورد.

این تحقیق از لحاظ نوع هدف، کاربردی و از لحاظ نوع روش توصیفی- کیفی است. ابزارهای این تحقیق در بخش جمع‏آوری اطلاعات جهت تعیین ویژگی‏های مدل ارزیابی، نظرسنجی (از طریق انجام مصاحبه‏ های آزاد با خبرگان) و مطالعات میدانی است. برای تحلیل اطلاعات از روش امتیازدهی (توسط خبرگان) و جهت تست مدل از مطالعه موردی استفاده شده است. در ابتدای تحقیق، به وسیله پرسشنامه‌های بازی که در اختیار خبرگان در حوزه‌ HSE قرار می‌گیرد و همچنین با انجام مطالعات کتابخانه‌ای، ویژگی‌های یک مدل مناسب برای ازریابی عملکرد HSE پیمانکاران در پروژه‌های عمرانی شهری شناسایی می‌گردد. پس از اعتبارسنجی نتایج اولیه به دست آمده، با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)، به این شاخص‌های به دست آمده با توجه به درجه اهمیت‌شان وزن اختصاص می‌یابد. شاخص‌های شناسایی شده و اوزان اختصاص یافته با استفاده از پرسشنامه‌هایی که در اختیار خبرگان قرار خواهد گرفت، اعتبارشان سنجیده می‌گردد. در پایان نیز ساختار طراحی شده را برای گروهی از پیمانکاران سازمان مهندسی و عمران شهر تهران اجرایی می‌نماییم تا روایی مدل طراحی شده مورد ارزیابی قرار گیرد.

مقدمه:
دستیابی به معیارها و مولفه‌های ارزیابی عملکرد پیمانکاران در حوزه HSE یکی از مهمترین دغدغه‌های سازمان‌های پیشرو است که منجر به کاهش هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم سازمان می‌گردد. از آنجا که فعالیت پیمانکاران در محیط‌های پروژه رافع مسئولیت کارفرما نمی‌گردد، سازمان موظف است کنترل‌های شایسته و مناسبی از نظر HSE در سطح فعالیت‌های پروژه به اجرا رساند. از طرف دیگر بروز حوادث در سطح پروژه نه تنها فعالیت پیمانکار آسیب دیده را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد، بلکه می‌تواند تاثیر نامطلوبی بر روند فعالیت‌‌های سایر پیمانکاران، افراد سازمان و سایر طرف‌های ذینفع ایجاد نماید. عدم رعایت ملاحظات HSE، به خصوص در کشورهای در حال توسعه، همه ساله حوادث جانی، مالی و زیست‌محیطی فراوان برای این کشورها به ارمغان می‌آورد. از طرف دیگر ارزیابی عملکرد HSE پیمانکاران، می‌تواند معیار مناسبی برای کارنامه عملکرد پیمانکار در انتخاب‌های آتی ایشان باشد، به شرط آنکه کلیه پیمانکاران با یک سنجه ارزیابی شوند.  (بشیری نسب, ۱۳۸۷)

هر چند که در حال حاضر اطلاعات عمومی زیادی در زمینه اندازه‌گیری عملکرد وجود دارد ولی این دانش در زمینه عملکرد اختصاصی سیستمهای ایمنی هنوز اندک می‌باشد. به‌عنوان مثال امروزه مدیران می‌توانند به‌راحتی با بکارگیری الگوهای مختلف به ارزیابی عملکرد عمومی سازمان‌های خود با استفاده از شاخص‌های مثبت بپردازند ولی در زمینه اندازهگیری عملکرد ایمنی، هنوز هم در اغلب سازمانهای داخلی تنها بر روی شاخصهای واکنشی و منفی‌نگر نظیر شاخص فراوانی حادثه، شدت حادثه، تعداد مرگهای شغلی و مواردمشابه تاکید می‌شود.استفاده از شاخص‌های واکنشی برای ارزیابی ایمنی سازمان‌ها با وجود مزایای خود، میتوانند بسیار هزینه‌بر و گران باشند. در دنیای امروز تبدیل شدن خطرات به حوادث که زمینه را برای اندازهگیری شاخصهای واکنشی عملکرد سیستم ایمنی سازمان مهیا میکند، میتواند به قیمت مرگ انسان‌ها، خسارات شدید اقتصادی، آسیبهای جبران ناپذیر زیست محیطی و خدشه دار شدن اعتبار تجاری سازمان تمام شود.  (محمدفام وهمکاران،  ۱۳۸۹)

در راستای مطالب یاد شده در این تحقیق به منظور شناسایی بهترین ترکیب شرکت‌های پیمانکاری در سازمان مهندسی و عمران شهر تهران در صدد شناسایی شاخص‌های مناسبی جهت ارزیابی عملکرد ایشان برآمدیم. مطالعات انجام شده مختلف نشان میدهد که رفتارهای ناایمن عامل اصلی بروز حوادث ناشی از کار می‌باشد، بطوریکه در مطالعات مختلف نسبت مستقیم بین نرخ بروز رفتارهای ناایمن با بروز حوادث مورد تاکید قرار گرفته است. [(Mohamad fam & etc 2008) &  (Andrew 2010)]
در همین راستا در رویکرد پیشگیرانه ایمنی، شناسایی، ارزیابی و کنترل اینگونه شاخص‌ها که سازنده رفتارهای ناایمن است قبل از تبدیل آنها به حوادث فاجعه بار به‌عنوان یکی از استراتژیهای اصلی ارتقاء ایمنی قلمداد شده است. بدیهی است با ارزیابی اینگونه شاخص‌ها در بین شرکتهای پیمانکاری میتوان از شرکت‌های مستعد حوادث شغلی را شناسایی و بر اساس یافته های موجود اقدامات کنترلی را پیریزی نمود.  (محمدفام و همکاران ۱۳۸۹)

فهرست مطالب
چکیده    ۱
مقدمه    ۲
فصل اول : کلیات    ۴
    ۱-۱) مقدمه    ۵
    ۱-۲) بیان مسأله    ۵
    ۱-۳) اهمیت و ضرورت تحقیق    ۶
    ۱-۴) متدولوژی انجام کار    ۷
    ۱-۵) سوالات تحقیق    ۹
    ۱-۶) نمونه و جامعه آماری تحقیق    ۹
    ۱-۷) سوابق تحقیق    ۱۰
    ۱-۸) تعریف مفاهیم و واژگان اختصاصی تحقیق    ۱۲
    ۱-۹) جمع‌بندی فصل    ۱۳

فصل دوم : ادبیات تحقیق    ۱۴
    ۲-۱) مقدمه    ۱۵
    ۲-۲) ارزیابی عملکرد     ۱۵
    ۲-۲-۱) مفهوم ارزیابی عملکرد و تعاریف آن    ۱۶
    ۲-۲-۲) تاریخچه ارزیابی    ۱۶
    ۲-۲-۳) کاربرد روش‌های نوین ارزیابی عملکرد HSE در صنایع مختلف    ۱۷
    ۲-۳) سیستم مدیریت ایمنی، بهداشت و محیط‌زیست    ۱۹
    ۲-۳-۱) کلیات    ۱۹
    ۲-۳-۲) تعاریف    ۲۰
س    ۲-۳-۳) الزامات سیستم مدیریت ایمنی، بهداشت محیط‌زیست      ۲۲
    ۲-۳-۴) تکنیک‌ها، ابزارها و روش‌های مورد استفاده در مدیریت HSE    ۴۲
    ۲-۳-۵) ملاحظات خاص ایمنی و بهداشتی و روش‏های کنترل آن در پروژه‌های عمرانی    ۵۵
    ۲-۳-۶) ملاحظات خاص زیست محیطی و روش‏های کنترل آن در پروژه‌های عمرانی    ۷۲
    ۲-۴) ویژگی خبرگان HSE    ۸۶
    ۲-۵) جمع‌بندی فصل    ۸۶

فصل سوم : روش تحقیق    ۸۸
۳-۱) مقدمه    ۸۹
۳-۲) روش تحقیق    ۸۹
۳-۳) نمونه و جامعه آماری    ۹۰
۳-۴) روش جمع‌آوری داده‌ها    ۹۱
۳-۵) ارائه مدل    ۹۳
    ۳-۵-۱) تعیین شاخص‌ها و وزن‌دهی آنها    ۹۳
    ۳-۵-۲) بررسی اعتبار معیارها و اوزان مربوط به آنها    ۹۹
    ۳-۵-۳) انتخاب پیمانکار برتر در حوزه HSE از طریق فرآیند تحلیل سلسله مراتبی    ۱۰۱
۳-۶) جمع‌بندی فصل    ۱۰۳

فصل چهارم : مباحث آماری تحقیق    ۱۰۴
۴-۱) مقدمه    ۱۰۵
۴-۲) مطالعه موردی؛ ارزیابی عملکرد پیمانکاران سازمان مهندسی و عمران شهر تهران    ۱۰۵
    ۴-۲-۱) آشنایی با سازمان مهندسی و عمران شهر تهران     ۱۰۵
    ۴-۲-۱) ارزیابی پیمانکاران    ۱۰۶
۴-۳) جمع‌بندی فصل    ۱۱۱

فصل پنجم : نتیجه‌گیری و ارائه پیشنهادات    ۱۱۳
    ۵-۱) مقدمه    ۱۱۴
    ۵-۲) تحلیل نتایج    ۱۱۵
    ۵-۳) ارائه پیشنهادات    ۱۱۶
    ۵-۳-۱) راهکارهای اجرایی     ۱۱۶
    ۵-۳-۲) پیشنهاداتی برای تحقیقات آتی    ۱۱۷
    ۵-۴) جمع‌بندی فصل    ۱۱۹

پیوست ها    ۱۲۰
    پیوست ۱- چارچوب مصاحبه جهت تعیین شاخص    ۱۲۱
    پیوست ۲- چارچوب مصاحبه اعتبارسنجی    ۱۲۲
    پیوست ۳- چک لیست ارزیابی عملکرد    ۱۲۳

فهرست منابع فارسی    ۱۳۷
فهرست منابع لاتین    ۱۳۹
سایت های اطلاع رسانی    ۱۴۰
چکیده انگلیسی    ۱۴۱

فهرست جدول ها
۲-۱٫ عوامل شکست و یا عوامل بروز حادثه    ۴۸
۲-۲٫ تعیین زاویه مناسب برای انواع حالات خاک    ۵۸
۲-۳٫ اقدامات ایمنی در ورود به فضاهای بسته    ۷۲
۳-۱ – اسامی خبرگان شرکت کننده در مصاحبه    ۹۱
۳-۲- گروه‌بندی شاخص‌ها، پس از طبقه‌بندی آنها     ۹۳
۳-۳- حوزه‌های شناسایی شده مربوط به گروه شاخص‌های مرتبط با سیستم‌ مدیریت  HSE    ۹۷
۳-۴- حوزه‌های شناسایی شده مربوط به گروه شاخص‌های مرتبط با ایمنی    ۹۷
۳-۵- حوزه‌های شناسایی شده مربوط به گروه شاخص‌های بهداشتی    ۹۸
۳-۶- حوزه‌های شناسایی شده مربوط به گروه شاخص‌های زیست محیطی    ۹۸
۳-۷- حوزه‌های شناسایی شده مربوط به گروه شاخص‌های مرتبط با منظر شهری    ۹۹
۳-۸ – نتایج حاصل از اعتبارسنجی معیارهای اصلی    ۹۹
۳-۹ – نتایج حاصل از اعتبارسنجی زیر معیارهای سیستم مدیریت HSE    ۱۰۰
۳-۱۰ – نتایج حاصل از اعتبارسنجی زیر معیارهای ملاحظات ایمنی    ۱۰۰
۳-۱۱ – نتایج حاصل از اعتبارسنجی زیر معیارهای ملاحظات بهداشتی    ۱۰۱
۳-۱۲ – نتایج حاصل از اعتبارسنجی زیر معیارهای ملاحظات زیست محیطی    ۱۰۱
۳-۱۳ – نتایج حاصل از اعتبارسنجی زیر معیارهای ملاحظات منظر شهری    ۱۰۱
۴-۱- نتایج ارزیابی پیمانکاران مربوط به گروه شاخص‌های مرتبط با سیستم‌ مدیریت  HSE با درنظر گرفتن اوزان    ۱۰۷
۴-۲- نتایج ارزیابی پیمانکاران مربوط به گروه شاخص‌های مرتبط با ایمنی درنظر گرفتن اوزان    ۱۰۸
۴-۳- نتایج ارزیابی پیمانکاران مربوط به گروه شاخص‌های مرتبط با موضوعات بهداشتی درنظر گرفتن اوزان    ۱۰۸

  فهرست جدول ها
۴-۴- نتایج ارزیابی پیمانکاران مربوط به گروه شاخص‌های مرتبط با موضوعات زیست محیطی درنظر گرفتن اوزان    ۱۰۹
۴-۵- نتایج ارزیابی پیمانکاران مربوط به گروه شاخص‌های مرتبط با موضوعات منظر شهری  درنظر گرفتن اوزان    ۱۰۹
۴-۶- نتایج محاسبه شده برای هر یک از گروه‌های اصلی که مورد ارزیابی    ۱۱۰
۴-۷- امتیاز موزون محاسبه شده برای هر یک از معیارهای اصلی    ۱۱۰
۴-۸- رتبه‌بندی پروژه‌ها بر اساس ارزیابی انجام شده    ۱۱۱
۴-۹ آمارهای موجود برای هر یک از سه پروژه    ۱۱۱

  فهرست شکل‌ها
۲-۱- مدل اجرایی HSE-MS    ۲۰
۲-۲- گام‌های ضروری مدیریت خطرات    ۲۹
۲-۳٫ نحوه شیب‌دارسازی    ۵۸
۲-۴ . جعبه‌های ترانشه    ۵۹
۲-۵ . پله‌بندی    ۶۰
۲-۶- تهویه تونل و محیط‌های سربسته    ۷۰
۲-۷٫  نحوه مهار تأسیسات برقی    ۷۱
۲-۸٫ نمونه‌ای از آلودگی زیست‌محیطی در پروژه‌های شهری    ۷۴
۳-۱ – مدل تحلیل سلسله مراتبی انتخاب پیمانکار برتر در حوزه  HSE    ۱۰۲