تحولات قاعده منع محاکمه و مجازات مجدد بر اساس قانون مجازات اسلامی جدید ایران مصوب سال ۱۳۹۲

از مفاهیم و معیارهای بین المللی حمایت از حقوق بشر در دعاوی جزایی، قاعده منع محاکمه و مجازات مجدد است. برخورداری از مزایای این قاعده، برخاسته از ذهن عدالت خواهانه نوع بشر و منطبق با قاعده انصاف است.

قانونگذار در مواد ۷ و ۸  قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ که به ترتیب به اعمال جنبه های فاعلی (مثبت) و مفعولی (منفی) اصل صلاحیت شخصی مربوط می شوند، قاعده منع محاکمه و مجازات مجدد را با محدودیت هایی پذیرفته است. مطابق قانون مزبور، این قاعده فقط به موقع اعمال صلاحیت شخصی در جرایم تعزیری و صرفاً در صورتی که شخص در محل وقوع جرم محاکمه و تبرئه قطعی یا محکوم و مجازات شده باشد، قابل اعمال است.

به علاوه مطابق ماده ۵ مراجع قضایی ایران در مقام اعمال صلاحیت حمایتی در صورتی که شخص قبلاً به همان اتهام محاکمه و مجازات شده باشد، ملزم به محاکمه مجدد و کسر مجازات تحمل شده هستند. روشن نیست اگر مجازات اعمال شده در خارج بیشتر یا برابر با مجازات مقرر در قانون ایران باشد، تکلیف چیست. به نظر می رسد بهتر بود قانون گذار در ابتدا یا انتهای مواد مربوط به اصول صلاحیتی با ذکر دقیق موارد و شرایط این قاعده به صورت جامع در تمام موارد تعیین تکلیف می کرد.  همچنین می توان مواردی را مطرح کرد که نشان دهنده تطابق قاعده منع محاکمه و مجازات مجدد با موازین شرعی است.

فهرست مطالب
چکیده    ۱
مقدمه    ۲
الف- بیان مسأله    ۷
ب-  اهمیت انجام پژوهش    ۱۱
ج- پیشینه تحقیق    ۱۳
د – پرسش های تحقیق    ۱۵
هـ- فرضیه های تحقیق    ۱۵
و- اهداف تحقیق    ۱۶
ز- تعریف واژه‏ها و اصطلاحات فنی و تخصصی    ۱۷
ح ـ جنبه نوآوری و جدید بودن تحقیق    ۱۹
ت – روش تحقیق    ۲۰
ی –  روش تجزیه و تحلیل و جمع بندی اطلاعات    ۲۰

فصل اول    مفهوم قاعده منع محاکمه و مجازات مضاعف و مبانی آن در نظام های حقوقی
۱-۱- معنی اصطلاحی و مفهوم قاعده منع محاکمه و مجازات مضاعف    ۲۳
۱-۲- پذیرش قاعده در سیستم های حقوقی    ۲۷
۱-۲-۱- نظام رومی- ژرمنی    ۲۷
۱-۲-۲- نظام کامن لا    ۲۹
۱-۲-۳- نظام اسلامی    ۳۱
۱-۲-۳-۱- قاعده ملازمه    ۳۵
۱-۲-۳-۲- ارشادی بودن بخشی از احکام جزائی اسلام    ۳۸
۱-۲-۳-۳- قاعده «لا ضرر»  و رابطه آن با قاعده منع محاکمه و مجازات  مضاعف    ۴۰
۱-۲-۳-۴- قاعده «لا حرج»  و رابطه آن با قاعده منع محاکمه و مجازات  مضاعف    ۴۱
۱-۳- مبانی قاعده و دلایل موافقان و مخالفان    ۴۴
۱-۳-۱- مبانی و ادله موافقان قاعده ممنوعیت محاکمه و مجازات مضاعف    ۴۴
۱-۳-۱-۱- مبانی فردی و اجتماعی با رعایت قاعده اعتبار امر مختوم    ۴۸
۱-۳-۱-۲- اقتضای عدالت و انصاف    ۵۰
۱-۳-۱-۳- تأمین و تضمین اهداف اصلی حقوق جزای بین‏ الملل، حفاظت و حمایت از دادرسی قضائی    ۵۲
۱-۳-۱-۴- رعایت حقوق مجرم و محکوم علیه    ۵۴
۱-۳-۱-۵- حمایت های حقوق بشری    ۵۵
۱-۳-۱-۶- تضمین بنیادی برای محاکمه‏ای اقتصادی، سودمند و کارا با فرض صحت احکام    ۵۷
۱-۳-۱-۷- جمع بندی ادله و مبانی قاعده منع مجازات مضاعف    ۵۹
۱-۳-۲- مبانی و ادله مخالفان قاعده ممنوعیت محاکمه و مجازات مضاعف    ۶۰
۱-۳-۲-۱- آراء مخالفان قاعده    ۶۱
۱-۳-۲-۲- دلایل مخالفان قاعده ممنوعیت محاکمه و مجازات مضاعف    ۶۷

فصل دوم    جایگاه و تحولات قاعده منع محاکمه و مجازات مضاعف در حقوق بین الملل و ایران    ۸۹
۲-۱- قاعده منع محاکمه و مجازات مضاعف درحقوق بین الملل    ۹۰
۲-۱-۱-  دادگاه های بین المللی موقت یا خاص    ۹۱
۲-۱-۱-۱- دادگاه نظامی نورنبرگ    ۹۳
۲-۱-۱-۲- دادگاه یوگسلاوی سابق    ۹۴
۲-۱-۱-۳- دادگاه رواندا    ۹۷
۲-۱-۱-۴- دادگاه سیرالئون    ۱۰۰
۲-۱-۱-۵- دادگاه تیمور شرقی    ۱۰۳
۲-۱-۲- دادگاه های دائمی    ۱۰۳
۲-۱-۲-۱-دادگاه کیفری بین المللی    ۱۰۴
۲-۲- قاعده منع محاکمه و مجازات مضاعف درحقوق داخلی (ایران)    ۱۰۸
۲-۲-۱- پیش از پیروزی انقلاب اسلامی    ۱۱۳
۲-۲-۲- پس از پیروزی انقلاب اسلامی    ۱۱۸
۲-۲-۲-۱- قوانین مجازات اسلامی و آیین دادرسی کیفری    ۱۱۸
۲-۲-۲-۲- موافقت نامه های قضایی منعقد شده با برخی کشورهای منطقه    ۱۱۹
۲-۲-۲-۳- نظرات مشورتی اداره حقوقی قوه قضائیه    ۱۲۳
۲-۲-۲-۴- صلاحیت محاکم ایران در رسیدگی به جرائم ارتکابی ایرانیان در خارج از کشور    ۱۲۵
۲-۲-۲-۵- جایگاه قاعده منع مجازات مضاعف در دکترین حقوق کیفری ایران    ۱۲۸
۲-۲-۲-۶-  جایگاه قاعده منع مجازات مجدد در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲    ۱۳۸
۲-۲-۲-۷- نحوه اجرای قاعده منع مجازات مجدد    ۱۴۷

فصل سوم    شرایط تحقق، استثنائات و ضمانت اجرای قاعده منع محاکمه و مجازات مجدد
۳-۱- شرایط تحقق قاعده منع محاکمه و مجازات مجدد    ۱۵۵
۳-۱-۱- صلاحیت دادگاه ها و حل تعارض آن    ۱۵۶
۳-۱-۲- وحدت موضوع    ۱۶۵
۳-۱-۳- وحدت اشخاص    ۱۷۱
۳-۱-۴- وحدت سبب    ۱۷۵
۳-۱-۵- قطعیت رأی    ۱۸۰
۳-۲- استثنائات بر قاعده منع محاکمه ومجازات مجدد    ۱۸۳
۳-۲-۱- دلایل و وقایع جدید    ۱۸۴
۳-۲-۲- جعلی بودن اسناد و خلاف واقع بودن شهادت شهود و اظهار نظر کارشناس    ۱۸۶
۳-۲-۳- ابطال قانون و یا تخفیف مجازات    ۱۸۸
۳-۲-۴- تصمیمات مراجع غیر کیفری بین المللی و منطقهای    ۱۸۹
۳-۲-۵- جرائم علیه امنیت ملی    ۱۹۰
۳-۲-۶- حکم مخدوش ناشی از فریب، تهدید، اخافه، عمد یا اشتباه    ۱۹۳
۳-۳- آثار و نتایج قاعده    ۱۹۴
۳-۳-۱- اعتبار منفی احکام بیگانه    ۱۹۵
۳-۳-۲- اعتبار مثبت احکام بیگانه    ۱۹۶
۳-۴- ضمانت اجرای قاعده منع محاکمه و مجازات مجدد    ۱۹۷
نتیجه گیری    ۱۹۹
پیشنهادات    ۲۰۶
منابع و مآخذ    ۲۰۹