پایان نامه ارزیابی عوامل استرس زای شغلی مدیران آموزشی مدارس

پایان نامه ارزیابی عوامل استرس زای شغلی مدیران آموزشی مدارس

تحقیق ارزیابی عوامل استرس زای شغلی مدیران آموزشی مدارس متوسطهفهرست مطالب

فصل اول- کلیات تحقیق
مقدمه ۱
بیان مساله ۲
ضرورت و اهمیت موضوع ۳
اهداف پژوهش ۴
سوال و فرضیات پژوهش ۵
تعریف واژه های اساسی ۶
فصل دوم- مبانی نظری تحقیق
مقدمه ۹
تاریخچه استرس ۱۰
استرس ۱۳
ماهیت فشار روانی ۱۵
نظریه های استرس ۱۶
استرس بعنوان پاسخی درونی ۱۶
عوامل محیطی استرس ۱۸
استرس بعنوان کنش متقابل ۱۸
مدل خبرپردازی ۲۰
مقابله بعنوان پاسخی درونی ۲۱
مقابله متکی بر منابع محیط ۲۲
مقابله از راه کنش متقابل ۲۲
فیزیولوژی فشار روانی ۲۳
شخصیت نوع B A ۲۶
علائم و نشانه های استرس ۲۷
عوامل موثر در تشدید یا کاهش فشار روانی ۲۹
علل استرس ۳۰
ده فرمان برای کنترل استرس ۳۲
استرس شغلی ۳۴
تقسیم بندی مشاغل برحسب استرس ۳۶
عنوان صفحه

رابطه میان استرس و قابلیت اجرای کار ۳۷
عوامل استرس زای شغلی ۳۹
۱٫ حوزه اجتماعی و فرهنگی ۴۰
از خود بیگانگی و بی‌هنجاری ۴۰
آب و هوا، رژیم غذایی و عوامل مشابه آن ۴۱
جابجایی مکرر ۴۱
رانندگی ۴۱
زندگی در شهر در مقایسه با زندگی در روستا ۴۱
۲٫ حوزه خانواده ۴۲
۳٫ حوزه شغلی ۴۳
ویژگیهای نقش ۴۴
ویژگیهای شغل ۴۶
روابط میان- فردی ۴۷
جو و ساختار سازمانی ۴۸
روشهای مدیریت منابع انسانی و فن آوری و خصوصیات مادی ۴۹
فن آوری خصیصه های مادی ۵۱
هزینه های استرس شغلی ۵۳
استراتژیهای مقابله با استرس در سازمان ۵۴
پیشنه تحقیقات ۵۶
تحقیقات خارجی ۵۶
تحقیقات داخلی ۵۹
خلاصه فصل ۶۲
فصل سوم- روش تحقیق
مقدمه ۶۴
روش تحقیق ۶۴
جامعه تحقیق ۶۵
نمونه و روش نمونه گیری ۶۵
روش و ابزار گردآوری اطلاعات ۶۷
پرسشنامه ۶۸
عنوان صفحه

تعیین اعتبار و روایی ۶۹
روشهای آماری تجزیه و تحلیل داده ها ۷۰
فصل چهارم- تجزیه و تحلیل داده های تحقیق
مقدمه ۷۲
الف- توصیف ویژگیهای جمعیت شناختی ۷۲
ب- بررسی آماری سوال و فرضیات تحقیق ۸۳
بررسی آماری سوال اصلی تحقیق ۸۳
بررسی آماری فرضیات تحقیق ۸۴
نتیجه گیری ۹۰
فصل پنجم- نتیجه گیری و پیشنهادات
مقدمه ۹۱
خلاصه ۹۲
نتیجه گیری ۹۳
پیشنهادات ۹۷
پیشنهادات اجرایی ۹۷
پیشنهادات پژوهش ۹۸
محدودیتهای تحقیق ۹۹
منابع فارسی ۱۰۰
منابع لاتین ۱۰۴

منابع فارسی

۱٫ آر. راس، رندال و آلتمایر، الیزابت ام، استرس شغلی، غلامرضا خواجه پور (مترجم). تهران: انتشارات سازمان مدیریت صنعتی. چاپ اول، ۱۳۷۷٫

۲٫ ابزری، مهدی وابراهیمی کنی،الهام. بررسی آثار فشار روانی ناشی از عوامل سازمانی بر کیفیت تصمیم گیری مدیران. دانش و پژوهش. شماره سوم، بهار ۱۳۷۹٫

۳٫ احمدی، اسداله. بررسی برخورداری مدیران مدارس متوسطه از مهارتهای مدیریت و رابطة آن با اثربخشی. تحقیق کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی، ۱۳۸۱٫

۴٫ احمدی، عباداله. منابع استرس مدیران آموزشی و مقایسه آن در بین زنان و مردان. تحقیق کارشناسی ارشد مدیریت آموزشی، دانشگاه علامه طباطبایی، ۱۳۷۴٫

۵٫ استورا. تنیدگی یا استرس. پریرخ دادستان (مترجم). تهران: انتشارات رشد، ۱۳۷۷٫

۶٫ الیوت، روبرت. فشارهای روحی. شاهرخ وزیری (مترجم). تهران: نشر مترجم، ۱۳۷۰٫

۷٫ باترا، پرومود. رهایی از استرس. محمدرضا شیدفر (مترجم). مشهد: نشر سیاوش، ۱۳۷۵٫

۸٫ بست، جان. روشهای تحقیق در علوم تربیتی ورفتاری. پاشا شریفی و طالقانی (مترجمین). تهران: انتشارات رشد، ۱۳۷۶٫

۹٫ بوشهری، احمد. استرس و مدیریت. مدیریت. شماره ۲۴، بهار ۱۳۷۶٫

۱۰٫ ترکاشوند، جمیله. بررسی عوامل فشارزای مدیران آموزشی در ارتباط با نقش مدیر، عوامل گروهی و مسائل مالی و تجهیزات آموزشگاه، پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه علامه طباطبائی، ۷۵-۱۳۷۴٫

۱۱٫ جعفری، پرویز. بررسی رابطة بین استرس و عملکرد مدیران مدارس شهرستان بناب. تحقیق کارشناسی ارشد. دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه علوم طباطبایی، ۱۳۷۹٫

۱۲٫ خاکی، غلامرضا. راهنمای طرح و تدوین و نقد تحقیق. جلد اول. تهران: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی، ۱۳۸۱٫

۱۳٫ دلاور، علی. روش تحقیق در روان شناسی و علوم تربیتی. تهران: نشر ویرایش، ۱۳۷۵٫

۱۴٫ رستمی نیا، طاهره. عوامل موجد فشارهای عصبی در کارمندان دانشگاه تربیت مدرس، تحقیق کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس، ۱۳۷۸٫

۱۵٫ رشیدی، محمدمهدی. فشار روانی درمحیط کار. مدیریت. شماره ۳۶ و ۳۷، شهریور ۱۳۷۸٫

۱۶٫ زارع نژاد، محمد. بررسی میزان فشار روانی مدیران و رابطة آن جو سازمانی دبیرستانهای پسرانه تهران. تحقیق کارشناسی ارشد، دانشکدة علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه تهران، ۷۴-۱۳۷۳٫

۱۷٫ سراج، معصومه. بررسی علل و عوامل استرس مدیران مناطق ۱۹ گانه تهران. تحقیق کارشناسی ارشد. دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی، دانشگاه علامه طباطبائی، ۱۳۷۸٫

۱۸٫ سرمد، زهره و بازرگان، عباس. روشهای تحقیق در علوم رفتاری. تهران: انتشارات ترمه، ۱۳۷۹٫

۱۹٫ سلیمی، قربانعلی و قضاوی، منصوره. بررسی عوامل مؤثر بر استرس شغلی از دیدگاه مدیران و دبیران دبیرستانهای دولتی شهر اصفهان. دانش و پژوهش، شمارة ۵، پاییز ۱۳۷۹٫

۲۰٫ سیفی، شهلا. مدیریت استرس. استاندارد و کالاهای ایرانی. شماره ۸۴، شهریور ۱۳۷۷٫

۲۱٫ طوسی،محمدعلی. فشار در سازمانها. مدیریت دولتی. دورة جدید، شمارة ششم، ۱۳۷۵٫

۲۲٫ علوی، امین اله، فشارهای عصبی و روانی در سازمان. مدیریت دولتی. دورة جدید، شمارة بیستم، ۱۳۷۶٫

۲۳٫ علوی، امین الله. روانشناسی مدیریت. تهران: انتشارات مرکز آموزش مدیریت دولتی، ۱۳۷۰٫

۲۴- غفوریان، هما. عوامل استرس‌زا در مدیران. تدبیر. شمارة ۸۶، مهر ۱۳۷۷٫

۲۵- کراس، بلو و شیلد. روانشناسی استرس. عباس چینی (مترجم)، تهران: نشر ترمه، ۱۳۷۱٫

۲۶- کراون، جین و وراد، ول. غلبه بر استرس. بابک مهرآئین (مترجم). مشهد، انتشارات جاودان خرد، ۱۳۷۳٫

۲۷- کرلینجر، فرد، مبانی پژوهش در علوم رفتاری. حسن پاشا شریفی، جعفرنجفی زند (مترجمین). تهران: انتشارات آوای نور، ۱۳۷۶٫

۲۸- کوپر، کاری. مدیریت عوامل روانی ـ اجتماعی محیط کار. محمد نقی براهنی (مترجم). تهران: نشر رسانش، ۱۳۷۹٫

۲۹- کوپر، کاری. غلبه بر اضطراب. ماشاء الله مدیحی (مترجم). تهران: نشر یادآوران، ۱۳۷۰٫

۳۰- کیانی، کاووس. بررسی عوامل فشارهای عصبی مدیران و تأثیر آن بر بهره وری فردی سازمان جهاد سازندگی استان فارس. تحقیق کارشناسی ارشد مدیریت دولتی. دانشکدة علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس، ۱۳۷۴٫

۳۱- لو، هنری و پیر. استرس دائمی. عباس قریب(مترجم). مشهد: نشر درخشش، ۱۳۷۱٫

۳۲- لوتانز، فرد. رفتار سازمانی. غلامعلی سرمد (مترجم). تهران: انتشارات مؤسسه بانکداری ایران، ۱۳۷۲٫

۳۳- ملکوتی، کاظم. بررسی ارتباط استرسهای شغلی و اختلالات افسردگی و اضطراب در کارکنان بیمارستانهای دانشگاه علوم پزشکی زاهدان. اندیشه و رفتار، شماره ۳ و ۲، ۱۳۷۴٫

۳۴- نزهت، محمدرضا. بررسی میزان و منابع استرس شغلی مدیران آموزشی استان فارس. تحقیق کارشناسی ارشد، دانشکده تحصیلات تکمیلی دانشگاه شیراز، ۱۳۷۵٫

۳۵- هاشمی، حسین، اثرات فشار روانی بر عملکرد مدیران مدارس متوسطه استان سمنان. تحقیق کارشناسی ارشد، دانشکدة علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه علامه طباطبائی، ۱۳۷۴٫

۳۶- هومن، حیدرعلی. شناخت روش علمی در علوم رفتاری (پایه‌های پژوهش)، تهران: انتشارات پارسا، چاپ سوم، ۱۳۷۶٫

۳۷- هیلگارد واتکینسون. زمینة روانشناسی. محمد نقی براهنی (ترجم). تهران: انتشارات رشد، ۱۳۷۰٫

۳۸- یغما، جواد. تبیین زمینه‌های سازمانی پدیدآورندة تنش روانی در شهرداری مشهد و ارائه راهکار جهت کاهش آن. تحقیق کارشناسی ارشد مدیریت دولتی، دانشکده علوم اداری دانشگاه شهید بهشتی، ۱۳۸۲٫

منابع لاتین

۱٫ Blankinship David A. Personality Priorities stress Management and the Research Administratior SRA Journal V26 n3-4 P29-35 win – SPr 1994-1995.

2. Brewer Kristine c. Managing stress. National press publications Inc. chester and Printed in Great Britain – ۱۹۹۷٫

۳٫ Chaplain Roland P. stress and Job staisfaction among Primary Headteachers: A Question of Balance?

Journal – Citation: Education: Educational Management & Administration V29 n2 P197-215 Apr2001.

4. Long Bonitac. stress in the work place : Eric Oige st. Eric # : ED 414521-1995.

5.Morrow Carol. Stress in an International School: one Administrators Approach to Its Management International Schools Journal n27 P18-26 & Pr 1994.

6. Pollak Ave. stress Management. ERIC#: ED368974. 1994.

7. Shapiro Shanunal and … Stress Management in Medical Education: A Review of the Literature Academic Medicine V75 n7 P748-59 Jul 2000.

8. Torell Joseph A. Sex Roles and Perceived Job Stress of washington Elementary Principal. ERIC# : ED324765 – ۱۹۹۰٫

چکیده تحقیق

امروزه، استرس یا فشار روانی، یکی از مسائل همه گیری است که انسانها به آن مبتلا می‌باشند. دامنه نفوذ استرس از زندگی فردی به زندگی سازمانی سریع است. عوامل فشار روانی (استرس زاها)، هرآنچه که باشند، در موقعیت های مختلف آثار و عواقبی را برای انسان به همراه دارند. در این میان، مدیران را یکی از حساسترین قشرها در برابر فشار روانی معرفی نموده اند. (ابزری، ۱۳۷۹، ص ۱۱۵)

تحقیق حاضر به منظور ارزیابی عوامل استرس زای شغلی مدیران آموزشی دبیرستانهای شهر تهران تهیه و تدوین گردیده است. برای انجام این تحقیق، یک سوال اصلی و سه فرضیه فرعی تدوین گردید که سوال اصلی عبارتست از: از نظر مدیران آموزشی، از عوامل امکانات فیزیکی نامناسب، سنگینی کار، عدم امکان رشد حرفه ای، روابط نامناسب کاری، ویژگیهای نقش و مسائل و مشکلات مالی، کدام تاثیر بیشتری در ایجاد استرس دارند؟

در فرضیات فرعی تحقیق به مقایسه نظرات مدیران زن و مرد، متخصص و غیرمتخصص و بر سابقه و کم سابقه پرداخته شده است جامعه آماری تحقیق، شامل کلیه مدیران مدارس متوسطه شهر تهران می باشد، که از بین آنها، ۱۷۴ نفر از طریق روش نمونه گیری تصادفی- سهمیه ای با استناد به جدول مورگان انتخاب شدند، به منظور انجام پژوهش، پرسشنامه ای با ۳۵ سوال از نوع بسته با استفاده از مقیاس پنج گزینه‌ای لیکرت، در بین مدیران مدارس پنج منطقه از مناطق ۱۹ گانه آموزش و پرورش تهران توزیع گردید و پس از جمع آوری و طبقه بندی اطلاعات، با استفاده از نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

نتایج حاصل از آزمون سوال تحقیق نشان داد که میزان اهمیت و تاثیر عوامل فشارزا به صورت زیر می باشد: مسائل و مشکلات مالی (با میانگین رتبه ای ۵۹/۴ بعنوان مهمترین منبع فشارزا)، عدم امکان رشد حرفه ای (با میانگین رتبه ای ۷۱/۳)، روابط نامناسب کاری (با میانگین رتبه ای ۴۷/۳)، سنگینی کار (با میانگین رتبه ای ۴۰/۳)، ویژگیهای نقش (با میانگین رتبه ای ۱۴/۳) و امکانات فیزیکی نامناسب (با میانگین رتبه ای ۷۰/۲ بعنوان کم اهمیت ترین منبع فشارزا). در مورد فرضیات فرعی: ۱- تفاوت بین دیدگاه مدیران آموزشی زن و مرد راجع به عوامل استرس زا فقط در مورد عامل روابط نامناسب کاری معنادار است. ۲- تفاوت بین دیدگاه مدیران آموزشی متخصص و غیرمتخصص فقط در مورد عامل سنگینی کار معنادار است. ۳- تفاوت بین دیدگان مدیران با سنوات خدمت کم و سنوات خدمت زیاد معنادار نیست.

مقدمه

اکنون که در آستانه قرن بیست و یکم به سر می بریم با توجه به پیچیدگی و تغییرات روزافزون جامعه و رشد ، توسعه فن آوری، مساله فشار روانی در جامعه یک مشکل چشمگیر و خطرناک به نظر می رسد.هر چند کاربرد واژه استرس در روانپزشکی سابقه طولانی دارد ؛‌ولی در سالهای اخیر استفاده از آن در روانشناسی مدیریت و رفتار سازمانی نیز متداول گردیده و به سبب رایج بودن آن در زندگی اجتماعی افراد، بخشی از مباحث سازمانی به استرس اختصاص یافته است.

کسی به درستی نمی داند که آیا فشار روانی واقعا در حال حاضر بیش از گذشته است یا خیر ،‌اما کارشناسان معتقدند نفوذ این پد یده روزافزون است.دکتر بنسون از دانشگاه هاروارد می گوید ما در دنیایی از بی ثباتی و عدم امنیت زندگی می کنیم هر چیزی از تهدید اتمی گرفته تا نداشتن تامین شغلی و اثرات زیانبار داروها گواه این مدعاست. (الیوت ، ۱۳۷۰، ص۱۳)

استرس فرسودگی بدنی یا عاطفی است که بر اثر مسایل و مشکلات واقعی یا تصوری پدید می‌آید. استرس گاه سبب رسیدن آسیبهای فراوانی به فرد و سازمان می شود .فشار روانی در فرد باعث می شود که بدن وظایفی را که به طور عادی و به سادگی می‌تواند انجام دهد با دشواری بیشتر به انجام برساند. نزاع با یک همکار ،‌محروم شدن از پاداش ،‌دیر رسیدن به سر کار ،‌پیش آمدن یک مشکل مالی و از دست دادن یکی از نزدیکان همه نمونه هایی از عوامل فشار زای روانی فردی است.تغییراتی که در محیط سازمان پدید می آید،‌ همچون تغییر در گردش کار ،‌استفاده از تکنولوژی تازه ، برپایی جلسات اداری ، بحث درباره نیازهای هر بخش ، بحث های مالی و بودجه ای ،‌کمی در آمد موسسه ، قوانین و مقررات محدود کننده ، تزلزل وضع سازمانی کارکنان ، فشار مدیریت و کارمندان ،‌فشار هیئت مدیره یا روسای سازمان بر مدیر را می توان نمونه‌هایی از عوامل فشار روانی سازمانی به حساب آورد. (علوی ، ۱۳۷۸، صص ۳۴-۳۳)

بیان مساله

در دنیای کنونی استرس به عنوان یکی از آفات نیروی انسانی محسوب شده است، اثرات مخرب استرس بر زندگی فردی و اجتماعی کاملا مشهود بوده و مدیران یکی از آسیب پذیرترین قشرها در برابر استرس هستند.علی رغم این نظر که فشارهای عصبی مفید نیز وجود دارد و مقداری از فشارهای عصبی برای ایجاد تحرک و تلاش در انسان ضروری است زمانیکه بحث فشار عصبی مطرح می شود بیشتر به عوارض و ضایعات آن توجه شده و فشار عصبی مضر مد نظر قرار می گیرد.به هر حال فشار عصبی آثار فراوانی بر عملکرد فعالیتهای اعضای سازمان دارد ، فشار عصبی حاد نیروی انسانی سازمان را ضایع می کند و پایه های سازمان را متزلزل می سازد بدین ترتیب است که فشار عصبی در سازمان همچون آفتی نیروها را تحلیل می برد و فعالیتها و تلاشها را عقیم می سازد.از میان نشانه های عمومی استرس موارد زیر از جمله بی اشتهایی یا اشتهای زیاد ، بیخوابی یا خواب بیش از اندازه، دردهای مداوم ،‌خلاء ذهنی و احساسی ، فشار در محیط کار، ‌درگیری با کارفرما ، ترس از شکست ، و غیره آشکارتر است. (غفوریان ، ۱۳۷۵، ص۳۷)

به طور کلی ، بروز فشار در سازمانها کارآیی نیروها را می کاهد ، همکاری جای خود را به رقابت مخرب می دهد و ارتباطات سازمانی مختل می گردد.مدیری که گرفتار فشارهای عصبی و روانی است نمی تواند با زیر دستان خود رابطه صحیح برقرار نماید ، با فرادستان خود دچار مشکل می شود و ارباب رجوع را از خود ناراحت می کند.به علاوه ،‌عوارض ناشی از کم کاری ، تاخیر ،‌غیبت ، جابجایی ، ترک خدمت و در نتیجه کاهش بهره‌وری و عوارض فیزیکی ـ روانی فشارهای عصبی ، خسارتهای جبران ناپذیری را برای سازمانها به ارمغان می‌آورد.

در میان سازمانهای اجتماعی، هیچ سازمانی به اندازه آموزش و پرورش حساس نیست ،‌زیرا همچنانکه می دانیم آموزش و پرورش زیر ساز تمامی سازمانهای یک جامعه است و در این میان مدیران آموزشی از مهمترین ارکان تعلیم و تربیت می باشند.بنابراین بررسی عوامل فشار زای مدیران آموزشی می تواند گام مثبتی در جهت ارتقای شغلی آنان از طریق کاهش یا تعدیل تاثیر عوامل فشارزا و در نتیجه ،‌ارتقای آموزش و پرورش باشد.

ضرورت و اهمیت موضوع

بر اساس گزارش آکادمی امریکائی پزشک خانواده ، دوسوم بیماران پزشک خانواده دچار ناراحتی های متاثر ار فشار روانی بوده اند در همین حال هزینه های سنگین ناشی از آثار اینگونه ناراحتی ها در غیبت افراد ،‌هزینه های سرسام آور درمانی شرکتها و کاهش تولید ،‌صاحبان صنایع را بیمناک کرده است.سرطان ، ناخوشی های ریوی ،‌تلفات ناشی از سوانح ، سیروز کبدی و خود کشی که در آمریکا شش عامل مهم مرگ و میر تلقی می شود سهم عمده ای ایفا می کند. فشار روانی همچنین در تسریع شرایط منتهی به طلاق نقش مهمی ایفا می کند.

توجه به شیوع فشار روانی عکس العمل های گسترده ای را برای مقابله با آن به دنبال داشته است.داروها ی رفتاری برای مقابله با بیماریهایی که در ارتباط با فشار روانی هستند عرضه شده اند و راههای چگونگی تاثیر عوامل عاطفی در بنیه دفاعی بدن تحت مطالعه می‌باشد. شرکتهای بزرگ برنامه های جامعی برای کنترل فشار روانی برای مجریانی که در این زمینه در زحمت هستند تدارک دیده اند.

مدیر انستیتوی امریکائی فشار روانی در شهر نیویورک می گوید: فشارهای روانی امروزه نسل جدیدی از جویندگان تحرک و جنب و جوش به وجود آورده است که اغلب به ضرر خود ، هیجان و بیقراری را بر آرامش ترجیح می دهند. مثلاً چتر بازان از پرش آزاد بیش از پرش با چتر نجات احساس لذت می کنند و …

به دو دلیل بررسی عوامل سازمانی موثر در فشار روانی ضروری است .نخست آنکه کوتاهی در این امر می تواند بر توان منابع انسانی یک سازمان زیانهای فراوان وارد سازد و پی آمدهای منفی اقتصادی مانند کاهش تولید یا تولید پر از کاستی را فراهم آورد ، دوم آنکه هر گاه این عوامل به درستی باز شناخته شود و با تدبیر و دور اندیشی هدایت و سرپرستی گردد می تواند در بهبود کار و بالارفتن خشنودی کارمند وافزایش بازده سازمان موثر آید.در غیر این صورت ،‌سازمان برای فشارهایی که در درون خود پدید می‌آورد یا نا خواسته در درون آن پدیدمی آید باید هزینه ای بس گزاف بپردازد. (طوسی،۱۳۷۵، ص ۷۵)

از آنجاییکه آموزش و پرورش وظیفه بسیار سنگین هدایت نسل آینده را به عهده دارد ،‌ و به واسطه اینکه درصد زیادی از افراد جامعه به عناوین مختلف در امر آموزش و پرورش درگیر هستند ،‌انجام تحقیقات کاربردی که بتواند مسائل و مشکلات این حوزه را شناسایی و حل کند و بر پیشرفت و بهبود عملکرد این بخش مهم از جامعه تاثیر بگذارد ضروری به نظر می‌رسد .شناسایی عوامل فشار زای شغلی مدیران آموزشی نیز می تواند یکی از این نوع تحقیقات است که می‌تواند گامی هر چند کوچک در این ورطه عظیم باشد.

اهداف تحقیق

یکی از مسائل و مشکلاتی که امروزه در تمام سازمانها منجمله سازمانهای آموزشی شیوع پیدا کرده است پدیده استرس می باشد که به دلیل داشتن پیامدهای نامطلوب بی شمار ،‌مورد توجه اکثر علمای سازمان و مدیریت قرار گرفته است و با توجه به اینکه هنوز این مسئله در سازمانهای آموزشی کشورمان مورد تحقیق و تفحص دقیق قرار نگرفته است هدف ما در این تحقیق عبارت است از:

۱٫بررسی عوامل استرس زای شغلی مدیران آموزشی دبیرستانهای شهر تهران

۲٫مقایسه عوامل استرس زای شغلی مدیران آموزشی زن و مرد

۳٫مقایسه عوامل استرس زای شغلی مدیران آموزشی متخصص و غیر متخصص

۴٫مقایسه عوامل استرس زای شغلی مدیران آموزشی با سنوات خدمت زیاد و کم.

سوال و فرضیات تحقیق

این پژوهش بر اساس موضوع و اهدافش از یک سوال اصلی و سه فرضیه فرعی تشکیل گردیده است.

– سوال اصلی تحقیق

از نظر مدیران آموزشی عوامل زیر تا چه میزان موجب استرس شغلی می شود؟

۱٫امکانات فیزیکی نامناسب ۴٫روابط نامناسب کاری

۲٫سنگینی کار ۵٫ویژگی های نقش

۳٫عدم امکان رشد حرفه ای ۶٫مسائل و مشکلات مالی

– فرضیات فرعی تحقیق

۱٫ عوامل ایجاد کننده استرس در بین مدیران زن و مرد متفاوت است.

۲٫عوامل ایجاد کننده استرس در بین مدیران متخصص و غیر متخصص متفاوت است.

۳٫عوامل ایجاد کننده استرس در بین مدیران با سنوات خدمت کم و سنوات خدمت زیاد متفاوت است.

تعریف واژه های اساسی

استرس- هر نوع فشار روانی یا جسمی، که درجه آن از نظر قدرت یا تداوم از حد ظرفیت سازشی ارگانیسم فراتر رود و به ناسازگاری یا اختلال منجر شود. (پرومود باترا، ۱۳۷۵، ص۵)

در این پژوهش منظور از استرس، فشارهای روانی یا جسمانی است که بر فرد وارد می شود و فرد را دچار ناراحتی و پریشانی می کند، می باشد.

استرس‌زا ـ هر عاملی که بتواند به شکلی واکنش استرس را در فرد بر انگیزد استرس‌زا نامیده می شود. ( احمدی ، ۱۳۷۵، ص ۱۵)

منظور از استرس زا در این پژوهش شش عامل از عوامل سازمانی موثر در فشار روانی مدیر ان آموزشی است که عبارتند از: شرایط فیزیکی نامناسب، سنگینی کار، عدم امکان رشد حرفه ای، روابط نامناسب کاری، ویژگیهای نقش و مسائل و مشکلات مالی.

استرس شغلی ـ کنش متقابل بین شرایط کار و ویژگی های فردی شاغل به گونه‌ایست که خواستهای محیط کار بیش از آن است که فرد بتواند از عهده آنها بر آید. (آرراس، ۱۳۷۷، ص۱۷)

در این پژوهش منظور از استرس شغلی، فشارهای روانی یا جسمانی هستند که در محیط کار بر فرد وارد می گردند و باعث می شوند فرد نتواند بدرستی از عهده کار برآید.

محیط فیزیکی سازمان ـ در پژوهش حاضر شامل عواملی همچون نور ، سر و صدا ،‌تهویه ، معماری و استحکام ساختمان، امکانات آموزشی و پژوهشی ، طراحی و چیدمان کلاس و غیره می باشد.

سنگینی کار ـ شامل دو جزء گرانباری و کم باری نقش می باشد.در گرانباری نقش فرد یا مهارت لازم برای انجام کار را ندارد یا اینکه وقت کافی برای انجام کارهایش را ندارد و کمباری نقش وضعیتی است که در آن از مهارتهای شخصی به طور تمام و کامل استفاده نمی‌شود. (آرراس، ۱۳۷۷، ص۷۴)

در این تحقیق نیز سنگینی کار یعنی اینکه فرد شاغل مهارت یا وقت کافی برای انجام کار را ندارد و همینطور موظف به انجام وظایفی پایین تر از سطح شایستگی یا توانائیهایش می‌باشد.

عدم امکان رشد حرفه ای ـ یا توقف شغلی وضعیتی است که در آن افراد احساس می‌کنند محبوس شده اند ، زیرا کاری که آنها انجام می دهند همواره همین بوده و هست. (آرراس، ۱۳۷۷، ص ۹۵)

در پژوهش حاضر عدم امکان رشد حرفه ای یعنی اینکه: فرد شاغل فرصت یا امکانات، لازم جهت به روز کردن اطلاعات و در نتیجه ارتقاء شغلی خود را ندارد.

روابط نامناسب کاری ـ یعنی محیط کار جوی را به وجود می آورد که فرد نمی تواند در آن روابط صمیمانه و توام با اعتماد با همکاران، زیر دستان و روسای خود داشته باشد.

در تحقیق حاضر منظور از روابط نامناسب کاری، علاوه بر عدم روابط صمیمانه با همکاران و روسا، شامل وجود قوانین خشک و انعطاف ناپذیر و نبود معیارهای صریح و روشن برای ارزیابی عملکرد در محیط کار نیز می باشذ.

ویژگی های نقش ـ شامل ابهام نقش و ناسازگاری نقش می باشد. در ابهام نقش ، فرد نمی داند که چه انتظاری از وی برای انجام شغل اش دارند.و ناسازگاری نقش زمانی رخ می دهد که تن دادن به مجموعه ای از الزامهای شغلی با پذیرش مجموعه دیگری از الزامهای شغلی ، مغایر و یا به کل ناممکن باشد. (آرراس، ۱۳۷۷، ص۷۵)

در پژوهش حاضر منظور از ویژگیهای نقش شامل روشن نبودن حیطه وظایف و مسئولیتهای محوله، تلاش برای هدفهای مهم، انتظارات ضد و نقیض زیردستان و بالادستان، تداخل مسئولیتها و وجود تعارض بین هدفهای فردی یا انتظارات سازمان است.

مسائل مالی ـ در پژوهش حاضر مسائل مالی، شامل تخصیص منابع مالی و انسانی جهت آموزش و پرورش، مسائل مربوط به تامین هزینه های زندگی مدیران، تجهیزات اداری و آموزشی و امکانات رفاهی می باشد.

متخصص ـ منظور از متخصص در این پژوهش کسی است که تحصیلات دانشگاهی وی مدیریت آموزشی می باشد.

سنوات خدمت ـ در پژوهش حاضر به طور قرار دادی مدیرانی که بیش تر از ده سال از مدیریتشان می گذرد را با سابقه و مدیرانی که کمتر از این میزان مدیریت کرده‌اند کم سابقه در نظر گرفته شده است.

فصل دوممقدمه

از آن هنگام که کلمه استرس[۱] به عنوان ترجمان « هر نوع فشار روانی یا جسمی ، که درجه آن از نظر قدرت یا تداوم از حد ظرفیت سازشی ارگانیسم فراتر رود و به ناسازگاری یا اختلال منجر شود » پیشنهاد گردیده است؛‌طبقات مختلف مردم ‌از هر سطح تحصیلی یا اجتماعی ـ به فراوانی و به گونه ای فراگیر از این کلمه برای بیان فشار عصبی یا روانی استفاده می کنند و به گونه ای احساس تنش خویش را با همین عبارت توصیف می کنند.

اما نکته این جاست که اگر چه همه افراد ، کلمه استرس را به سادگی در سخنان روزمره شان به کار می برند ؛ شاید از آثار سوء و جدی آن به اندازه کافی آگاه نباشند و شیوه های ساده و صحیح پیشگیری از آن را به کار نبندند و خود آگاه و ناخود آگاه و خود خواسته به استرس های قابل اجتناب دچار شوند و از اینکه به طور مداوم و فزاینده با آن روبرو هستند ؛‌در شگفت نیز باشند .از آن جا که پیامدهای استرس ،‌تهدیدی جدی برای سلامتی به شمار می آید و موجب کاهش لذت و بهره وری فرد از یک زندگی پربار می شود و همچون سدی در برابر پیشرفت ، ایفای نقش می کند ،‌و از آنجا که بسیاری از استرس های روزمره با ساده ترین شیوه ها ، قابل پیشگیری هستند؛ آشنایی جامعه با پیشگیری از استرس و کنترل و مدارا با آن از ضرورت و اهمیت شایسته ای برخوردار است.

استرس ، پدیده ای امروزی نیست؛ هنگامیکه بشر یک شکارچی یا طعمه شکار بود نیز استرس وجود داشت .به هر حال ، در دنیای امروز، استرس همچون نفس کشیدن و راه رفتن، بخشی از زندگی است. اگر بخواهیم ساده تر بگوییم، استرس یک آتش است. به عبارت دقیق‌تر آتش زیر خاکستر است.آتش پنهان پایدار .ما می توانیم آن را کنترل نموده و از گرمی آن لذت ببریم ، یا آن را شعله ور نموده به آتش سوزی بزرگی مبدل نمائیم.با نداشتن راه صحیح، ‌بسیاری از ما حالت دوم را انتخاب می کنیم. ( پرومودباترا، ۱۳۷۵، صص ۱۰-۵)

تاریخچه استرس

استرس در مفهوم کلی ،‌پدیده ای نوظهور و منحصر به قرن حاضر نیست ولی تفاوتهای موجود ، از نقطه نظر تنوع ، استمرار و منابع در زمانهای گذشته و حال بسیار فاحش و قابل تعمق است.اجداد ما با استرس کوتاه مدت روبرو بودند، بدین معنی که وقتی با آب و هوای بد ،‌کمبود مواد غذایی ، رقبا، دشمنان و… روبرو می شدند ، به سرعت و به صورت غریزی واکنش نشان داده و در این راه از تغییرات حاصل در سیستم فیزیولوژیکی و روانی خود یاری می جستند.به عبارت دیگر ،آنها با استرس زندگی نمی‌کردند بلکه در حواشی آن قرار داشتند. متاسفانه بشر امروزی در محیطی زندگی می کند که به طور مداوم با شرایط، ‌عوامل و موقعیتهای توام با استرس روبرو است. (بوشهری، ۱۳۷۶، ص ۳۵)

اصطلاح استرس یا فشار روانی که از کلمه لاتین STRINGER مشتق شده ،‌به معنای در آغوش گرفتن ،‌فشردن و باز فشردن است؛ رفتارهایی که می توانند با احساسات متضاد همراه باشند.برای مثال می توان کسی را در آغوش گرفت اما در همین حال وی را دچار اختناق کرد. (استورا،۱۳۷۷،ص۲۵)

فشار روانی یا استرس که واژه اصلی آن ، چنانچه گفته شد ریشه در زبان لاتین دارد در قرن هفده میلادی بسیار متداول بوده و به معنی سختی و دشواری ، فلاکت و محنت به کار رفته است.

در اواخر قرن هجده معنی آن به نیرو ،‌فشار ، زور و تلاش بسیار تغییر یافت و منظور از آن در وهله نخست ،‌ نیروهای ذهنی و جسمی فرد یا افراد بود.در سال ۱۹۱۰ سر ویلیام اسلر[۲] متوجه ارتباط بین درد سینه و هیجانات زندگی شد و کشف کرد که اضطراب و فشار باعث بیماری می گردد.

در سال ۱۹۳۰ والتر کانن[۳] طی مقاله ای ، تعریف نوین و کاملا مختلفی از استرس ارائه داد.کانن اثرات استرس را روی حیوانات و انسانها مورد مطالعه قرار داد ، به خصوص واکنش « جنگ یا گریز » .زیرا انسان همانند حیوانات وقتی در مقابل خطری جدی قرار بگیرد یکی از سه حالت : مقاومت ،‌مبارزه یا تلاش برای فرار را انتخاب خواهد کرد .کانن دریافت وقتی افراد مورد آزمایش او در مقابل سرما ، کمبود اکسیژن ، و برانگیختگی قرار می گیرند می توان تغییرات فیزیولوژیکی فوری مانند ترشح آدرنالین را در آنها مشاهده کرد. (کوپر، ۱۳۷۰، ص ۸)

یکی از اولین تلاشها ی علمی برای تشریح فرایند بیماریهای وابسته به استرس به وسیله پزشک دانشمند هانس سلیه[۴] به عمل آمد او در سال ۱۹۴۶ برای فردی که در مقابل حالتهای اضطراب آور قرار می گیرد سه مرحله قائل شد:

۱٫واکنش در برابر خطر ، که در آن مرحله پایین آمدن مقاومت درونی به دنبال حالتی مخالف هول و هراس به وجود می آید و در طول آن مکانیسم مقاومت شخص فعال می گردد.

۲٫مقاومت، مرحله ای که حالت انطباق ،‌امیدواری ، احساس موفقیت فرد به حالت تعادل خویش برمی گردد .به هر حال اگر عامل اضطراب همچنان ادامه داشته باشد یا مکانیسم دفاعی کار نکند ، مرحله سوم پیش می آید.

۳٫فرسایش یا عجز، وقتی است که مکانیسم های انطباقی فرو می ریزد. (همان منبع، ص ۹)

در اوائل دهه ۱۹۵۰ میلادی روان پزشکی به نام توماس هلمز[۵] در پژوهشهای خود تنها عامل مشترک در ایجاد هر نوع استرس را لزوم ضرورت و اجبار در ایجاد تغییر و تحول مهم در روند زندگی معمولی فرد دانست و به همراه ریچارد راهه ، با سوالاتی مبنی بر اولویت دادن به اتفافات و حوادث و تغییرات مهم زندگی ، میزان فشار روانی را بر حسب تغییراتی که در زندگی افراد روی می دهد اندازه گیری کردند و مقیاس رتبه ای سازگاری مجدد و اجتماعی را فراهم کردند.

[5] Holmes & Rahe