پایان نامه مصرف مواد مخدر در ایران

پایان نامه مصرف مواد مخدر در ایران

مقدمه

بشر از هفت هزار سال قبل، از وجود یك ماده مخدر قوی در خشخاش آگاه بوده و در لوحه های گلی متعلق به پنج هزار سال قبل از میلاد كه از سومریان باقیمانده از تریاك نام برده شده است.

در حدود چهار هزار سال قبل از میلاد، كشیدن تریاك در چین رایج بوده است. 1500 سال قبل از میلاد، تخم خشخاش از مصر به یونان برده شد. یونانی ها تریاك را «اپیوم» نامیدند. پزشكان تركیباتی از تریاك را برا ی بیماریهای مختلف جسمی و روانی تجویز می كردند.

جالینوس دانشمند رومی، تركیبی از تریاك را« نوشدارو» نامید و برای مداوای بیماریهای مختلف از قبیل صرع، یرقان، سنگ كلیه، بی خوابی، سرفه، تب و جذام از آن استفاده می كرد.

در اغلب متون مریوط به اعتیاد، توجهات تاریخی بیشتر محققان به مواد مخدر به ویژه تریاك متمركز بوده است. این تمركز در حقیقت بیشتر ناشی از مسیر تاریخی رشد و گسترش انواع مواد در اغلب كشورهای غربی است، لذا چندان هم دور از واقعیت نیست كه تاریخچه اعتیاد در ایران با مفهوم یا اصطلاح تریاك در هم تنیده شده باشد. در مورد چگونگی ورود تریاك به ایران نظرات متفاوتی مطح شده است گروهی از مورخین ورود تریاك را به ایران یادگار یورش اعراب دانسته و گفته اند : افیون یا كوكنار كه از دوران قدیم به خشخاش معروف بوده و هم اكنون آن را تریاك می نامند با حمله اعراب از مصر و عربستان به ایران آمده است و از همان دوران خوردن آن به عنوان یك عامل تسكین دهنده درده ها و ماده نیروبخش جسم و علاج بیخوابی رواج داشته است(آقابخشی، 1378).

در ایران باستان، در كتاب اوستا از گیاه كانابیز(شاهدانه) به عنوان یك ماده بی حس كننده نام برده شده است لكن ایرانیان دوران قدیم به مواد مخدر معتاد نبوده اند.

انگلیسی ها بری گسترش سلطه طلبی خود نقش مهمی در ترویج استعمال تریاك در كشورهای مختلف داشته اند.[1]

در قرن 17 كشتی های تجاری انگلیس این متاع مضر را از خاور دور به ایران آورده و به درباریان هدیه كردند و اكثر آنان را معتاد ساختند به تدریج به علت ازدیاد معتادین و كمبود تریاك، كشت خشخاش در ایران در حوالی یزد آغاز شد و سپس كشت آن در قسمت مركزی و جنوبی كشور به حدی توسعه یافت كه در كشت غلات كمبود ایجاد شد. روشتائیان و كشاورزان بی خبر از عواقب وخیم آفت مذكور، به تریاك معتاد شدند. تریاك به عنوان داروی مسكن حتی به اطفال و نوزادان نیز تجویز می گردید(دانش، 1379).

در سال 929 هجری قمری، شاه طهماسب اول(از سلسله صفویه) به مبارزه با اعتیاد اقدام و مقدار زیادی از تریاكهای موجود در بار سلطنتی را از بین برد و بعد از او شاه عباش هم مبارزه با اعتیاد تریاك را ادامه داد و مردم را از مضرات آن آگاه كرد و برای معتادینی كه ترك اعتیاد نمی كردند كیفر تعیین و متخلفین را مجازات می نمود ولی مبارزه مذكور در پیشگیری از اعتیاد چندان ثمربخش نبود.

معتادین در قسمت اعظم ایران به خصوص در كرمان و خراسان و شهرها و روستاها وضع رقت باری داشتند.

در زمان سلطنت قاجاریه كشیدن تریاك جزو تجملات دربار محسوب می شد و خرید و فروش تریاك در انحصار دولت و یكی از منابع درآمد كشور بود ایادی انگلیس نیز مردم را به كشیدن تریاك تشویق می كردند.

كابینه سید ضیاء الدین طباطبایی چند ماه بیشتر طول نكشید با اینكه روز به روز بر تعداد معتادین به تریاك افزایش می یافت ولی مبارزه با اعتیاد به بوته فراموشی شپرده شد. خرید و فروش تریاك طبق قانون انحصاری دولتی تریاك مصوب 1307 به شرح زیر تعیین گشت:

در جنگ جهانی دوم در 20 شهریور 1320 قوای بیگانگان(آمریكا، شوروی و انگلیس) ایران را اشغال و سربازان انگلیسی كه اكثرا از اتباع كشورهای مستعمره انگلیس در آسیاه بودند انواع مختلف مواد مخدر را به ایران آورده و جوانان را معتاد كردند و بر مشكلاتی كه ناشی از اعتیاد تریاك بود افزوداند. (دانش، 1379).

در سال 1334 تعداد مصرف كنندگان مواد افیونی در ایران در حدود 5/1 میلیون نفر و مصرف روزانه تریاك دو تن و تعداد شیره كش خانه ها در تهران 4500 محل بوده است.[2]

در سال 1337 هروئین به وسیله سوداگران بین المللی به ایران وارد و استعمال آن ابتداء در تهران و سپس در سایر نقاط كشور متداول گردید. هروئین كه بی بو، كم حجم و استعمال آن ساده و به آسانی قابل حمل و اثرش خیلی قوی تر از تریاك بود در بین جوانان كشور رواج یافت و بعضی از معتادین به تریاك نیز رفته رفته به استعمال هروئین روی آوردند.

به علت ازدیاد تقاضا و قاچاق مواد مخدر از تركیه، افغانستان، پاكستان و سایر كشورها به ایران، ایادی امریكا به بهانه جلوگیری از خروج ارز و طلا، قانون اجازه كشت محدود خشخاش و صدور تریاك در 13 اسفند 1347 به تصویب رساندند. در ماده 2 این قانون چنین مقرر گردید: كلیه معاملات(اعم از خارجی و داخلی و نگاهداری و تباری و حمل و نقل مواد افیونی(تریاك – شیره و سایر مشتقات آن)در انحصار دولت خواهد بود) و طبق ماده 4 همین قانون: «برای معتادین به تریاك و مشتقات آن كه سن آنها بیش از 60 سال متجاوز باشد و یا به علت كهولت و بیمار ترك اعتیاد آنان تا مدتی مقدور شناخته نشود كارت سهمیه برای تهیه مواد مخدر از مراكز فروش صادر خواهد شد».

كشاورزان به سرعت شروع به كشت خشخاش در مناطق وسیع نمودند قاچاقچیان نیز با تاسیس لابراتورهای متعدد، ساختن هروئین را آغاز نمودند. كشیدن تریاك در محافل اشرافی با تشریفات مجلل تر از سابق رایج، اطفال معصوم و جوانان غافل به پرتگاه ذلت و مرگ تدریجی كشانده شدند(دانش، 1379).

كشت خشخاش تا سال 1324 هجری شمسی ادامه داشت و از آن سال به بعد ممنوع اعلام شد و اداره نظارت بر مواد مخدر بوجود آمد. با این وجود این امر موجب شد تا قاچاقچیان مواد مخدر را به بهای گزافی به فروش اند و از این راه استفاده سرشار و كلانی نصیب خود كنند، بطور اینكه حتی مقامات رسمی مملكتی هم دست اندركار قاچاق مواد مخدر شدند و با استفاده از مصونیت گمركی به حمل و نقل مواد به كشورهای مختلف و داخل كشور پرداختند. از طرفی دیگر عدم همكاری و هماهنگی سایر كشورهای همسایه نیز موجب شد كه این تلاشهای ظاهری نیز برای ریشه كن كردن مواد مخدر راه به جایی نبرد. این امر موجب شد كه علاوه بر تریاك، سایر مواد افیونی و مواد مخدر به ایران سرازیر شود و مواد پرخطرتری چون هروئین و مرفین كه از مشتقات تریاك هستند، مردم مستعد و در معرض خطر را به خود مبتلا كنند(وثوقی، 1376). هروئین كه تا سال 1339 در ایران بازار خوبی نداشت، درست یك سال پس از ممنوعیت كشت خشخاش، به همت یك داروساز ایرانی از طریق آسمان به ایران آورده شد. ورود این ماده و گسترش مصرف آن در كشور همانند سایر نقاط جهان نمود های این معضل را در اجتماع بیشتر آشكار ساخت. در واقع ممنوعیت كشت خشخاش نه تنها اعتیاد را از جامعه دور نكرد، بلكه موجب شد كه مواد مخدری كه خطرات و زیانهای آنها با تریاك قابل مقایسه نبود در جامعه جا باز كنند. ناگفته نماند كه اولین لابراتور تهیه هروئین در ایران در سال 1334 تاسیس شد. در سال 1973 میزان مواد مخدری كه از خرید و فروش ظاهرا غیر قانونی بدست می آمد، بطور قابل ملاحظه ای افزایش یافت و اولین كشف حشیش مایع در این سال گزارش شده است. حمل مواد مخدر به داخل كشور با قافله های اسب، قاطر، شتر و خودرو و با كمك بعضی از عشایر مرزنشین در شرق كشور و همچنین بدلیل دشواری در تامین امنیت مرزهای طولانی و دوردست و وجود وضعیت طبیعی مناسب برای مخفی شدن باندهای قاچاق از یك سو و پیگیری نكردن نیروهی مسئول از سوی دیگر، موجب می شد كه این امر به آسانی و سهولت انجام پذیرد(آقابخشی، 1378).

این مسیر و روند تاریخی باعث افزایش گروه معتادین در سرتاسر ایران شد. اعتیاد پس از پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن 1357 نیز به خاطر فراهم آمدن بعضی از شرایط مساعد از جمله جنگ بین ایران و عراق، تحریم اقتصادی، افزایش بیكاری، گرانی و تورم و سایر مشكلات اجتماعی نیز به اوج خود رسید و آمار معتادین به طور سرسام آوری رو به افزایش نهاد(وثوقی، 1376).

در سال 1358 علاوه بر خرید و فروش مواد مخدر، مصرف آن نیز جرم محسوب شد و معتادین به عنوان مجرم دستگیر و برای ترك و بازپروری به مراكز بازپروری و زندانها گسیل شدند. مروری بر آمارهای رسمی معتادین رشد فزاینده این پدیده مخرب را نشان می دهد .در حای كه در سال 1354، رقم معتادین 000/400 نفر بود، نه سال بعد در سال 1363 وزارت بهداشت تعداد معتادین را 000/800 نفر اعلام می دارد كه افزایش صد در صدی را نشان می دهد(گل پرور، 1383).

[1] – كریم پور(صادق): روان شناسی اعتیاد. تهران. 1365 ص 44

[2] – گزارش آقای منبی مشاور سازمان ملل در ایران، اكتبر 1970 ص 3