ارزیابی مقررات عوامل عمومی تشدید مجازات در دوره های مختلف قانونگذاری

پایان نامه درباره تشدید مجازات که در دو بخش ارائه گردید به ارزیابی مقررات عوامل عمومی تشدید مجازات در دوره های مختلف قانونگذاری به طور مبسوط اختصاص پیدا کرده است.  قبل از بیان هر مسئله ای، ذکر این مطلب ضروری می نماید که مهم ترین انتقاد وارد بر این قانون می باشد ؛ در همه جای دنیا و در هر دورانی تغییر قانون به معنای ناکارآمدی قانون جاری و نیاز جامعه به قانون جدید برای رفع مشکلات پیش آمده از نواقص قانونی است.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در سال ۱۳۶۱ قانون اصلاحی مجازات عمومی ۱۳۵۲ نیز تغییر کرد. کمی بعد در سال ۱۳۷۰ قانون مجازات اسلامی تصویب گشت. و هم اکنون نیز شاهد تغییر قانون مجازات اسلامی هستیم. در این تغییر و تحولات شاهد حذف و اضافه و هم چنین تغییراتی  بودیم که یکی از این موارد که مورد بحث ما نیز می باشد، عوامل عمومی تشدید مجازات، علی الخصوص تکرار و تعدد جرم می باشد.

اکنون بعد از گذشت چند دهه شاهد آن هستیم که قواعد مربوط به تکرار و تعدد جرم مصوب ۱۳۵۲ که در قانون راجع به مجازات اسلامی ۱۳۶۱ به کلی تغییر کرده بودند،  با اندک تغییرات بسیار جزئی و در مواردی عیناً تکرار شده اند. و این همان مسئله ای که ابتدا ذکر شد را به ذهن متبادر می کند که ؛ اگر تغییر یک قانون به معنای ناکارآمدی و ایرادات آن است، چرا دوباره مورد نظر قانونگذاران قرار گرفته ؟ و اگر ایرادی بر آن وارد نبوده چرا در آن زمان تغییر داده شده است ؟ تغییرات متوالی قانون جاریه کشور طی تقریباً سه دهه و رجوع به قانون قدیم، باعث ورود خدشه به اقتدار و انسجام دستگاه های مقننه و قضاییه و زیر سؤال رفتن این دستگاهها را به دنبال دارد. با این حال قانون حاضر دارای مزایای فراوانی است که معایب قانون قبلی را از بین می برد، اگر چه خالی از ایراد هم نیست.

عوامل عمومی تشدید مجازات از جمله مواردی هستند که از اولین قانونگذاری مدرن کیفری در ایران (۱۳۰۴) وجود داشته و در تمام این سال ها و با تغییرات قوانین دچار تغییر و تحول شده اند. این عوامل به سه عامل تکرار و تعدد جرم و سردستگی گروه مجرمانه  (به نظر نگارنده ) تقسیم  می شوند، که این عامل سوم از نظر بسیاری از صاحب نظران حقوق کیفری به عنوان عامل شخصی تشدید مجازات شناخته می شود. با این حال هم مورد کم لطفی و بی توجهی قرار گرفته است که در این پژوهش سعی شده به آن پرداخته شود.

دو عامل دیگر نیز با تغییر و تحولاتی هم که داشته دارای نقایص فراوانی که در عمل باعث بروز مشکلات زیادی بوده اند که مکرراً از سوی صاحب نظران مورد انتقاد بسیاری واقع می شده است.  در این پژوهش ارزیابی قوانین گذشته و برشمردن مزایا و معایب آن و ارزیابی قانون جدید در سرلوحه کار قرار دارد تا به نتیجه ای که باید رسیده شود؛ آیا با قانون جدید که انتظار می رود مشکلات گذشته رفع شود چنین اتفاقی خواهد افتاد؟ و اینکه چه مشکلاتی در عمل می تواند وجود داشته باشد؟

فهرست مطالب
چکیده    ۱
مقدمه    ۲
الف – طرح مسئله    ۲
ب- اهداف پژوهش    ۳
ج- پرسش های اصلی    ۳
د- فرضیات اصلی    ۳
ه – روش انجام پژوهش    ۴
و – سوابق انجام پژوهش    ۵
ز- تقسیم بندی و سازمان دهی مطالب    ۵
ح – مشکلات و چالش های انجام پژوهش    ۵

بخش اول: مفاهیم مربوط به تشدید مجازات و سابقه تاریخی آن ها در حقوق ایران    ۷
فصل اول– مفاهیم مربوط به تشدید مجازات    ۷
مبحث اول– عوامل  خاص و عام تشدید مجازات    ۹
گفتار اول – عوامل خاص تشدید مجازات    ۹
الف – تعریف    ۹
ب- مصادیق    ۹
گفتار دوم – عوامل عام تشدید مجازات    ۱۰
الف – تعریف    ۱۰
ب – مصادیق    ۱۱
مبحث دوم – عوامل قانونی و قضایی تشدید مجازات    ۱۳
گفتار اول– تشدید قانونی مجازات    ۱۳
الف – تشدید مجازات از طریق حذف ارفاق های قانونی یا تحدید آن ها:    ۱۴
ب – تشدید مجازات از طریق افزایش حداکثر مجازات    ۱۵
ج – تشدید مجازات از طریق محکومیت متهم به حد اکثر مجازات    ۱۵
د – تشدید مجازات از طریق افزایش حداقل مجازات:    ۱۶
ه – تشدید مجازات از طریق محکومیت به مجازات های تکمیلی یا تدابیر دیگر    ۱۷
گفتار دوم – تشدید قضایی مجازات    ۱۸
گفتار سوم – احکام قانونی تشدید مجازات    ۲۰
الف – امکان جمع میان کیفیات مشدده و مخففه    ۲۰
ب – امکان جمع میان دو یا چند کیفیت مشدده    ۲۱
مبحث سوم – عوامل عینی (خارجی) و شخصی تشدید مجازات    ۲۲
گفتار اول – عوامل عینی (خارجی) تشدید مجازات    ۲۳
الف – تعریف    ۲۳
ب- مصادیق    ۲۳
گفتار دوم – عوامل شخصی تشدید مجازات    ۲۵
الف – تعریف    ۲۵
ب – مصادیق    ۲۶
مبحث چهارم – انواع عوامل عام تشدید مجازات در حقوق ایران    ۲۷
گفتار اول – تعدد جرم و انواع آن    ۲۸
الف – تعدد مادی (واقعی)    ۲۸
ب- تعدد معنوی (اعتباری)    ۲۹
ج – تقسیمبندی تعدد به تعدد عام و خاص    ۳۰
گفتار دوم – مفهوم تکرار جرم و انواع آن    ۳۱
الف – تکرار جرم خاص و تکرار جرم عام    ۳۱
ب – تکرار دائم و موقت    ۳۲
ج- سایر تقسیم بندی های تکرار جرم    ۳۲
گفتار سوم – سردستگی گروه مجرمانه    ۳۳
الف – فقدان تعریف قانونی    ۳۳
ب – تعریف پیشنهادی نگارنده    ۳۵
فصل دوم – سیر تحول کیفیات عام تشدید مجازات تا پیش از تصویب قانون جدید مجازات اسلامی (۱۳۹۰).    ۳۵
مبحث اول – سیر تحول مقررات مربوط به تعدد جرم    ۳۵
گفتار اول – تعدد جرم در متن مصوب ۱۳۰۴ قانون مجازات    ۳۶
گفتار دوم – اصلاحات بعدی قانون مجازات عمومی تا سال ۱۳۵۲    ۳۸
گفتار سوم – تعدد جرم در اصلاحات قانون مجازات عمومی ۱۳۵۲    ۳۹
گفتار چهارم – تعدد جرم در قانون راجع به مجازات اسلامی مصوب ۱۳۶۱ و قانون مجازات اسلامی ۱۳۷۰    ۴۷
مبحث دوم – تاریخچه تکرار جرم در قوانین ایران    ۵۱
گفتار اول – تکرار جرم در متن مصوب ۱۳۰۴ قانون مجازات عمومی    ۵۲
گفتار دوم – اصلاح مقررات تکرار جرم تا پیش از تصویب قانون ۱۳۵۲    ۵۴
گفتار سوم – مقررات قانون اقدامات تأمینی در ارتباط با مجرمین به عادت و عدم اجرای این مقررات    ۵۹
گفتار چهارم – تصویب قانون مجازات عمومی ۱۳۵۲ و نگرش این قانون به تکرار جرم    ۶۲
گفتار پنجم – قانون راجع به مجازات اسلامی ۱۳۶۱و مقررات تکرار جرم در آن ها    ۶۸
گفتار ششم – قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۰ و مقررات تکرار جرم در آن    ۷۰
گفتار هفتم – ماده ۴۸ قانون مکرر قانون مجازات اسلامی : ابتکار جدید برای برخورد با خطر مجرمان
سابقه دار    ۷۲
مبحث سوم – سابقه مقررات مربوط به سردستگی گروه های مجرمانه    ۷۶
گفتار اول – قوانین قبل از انقلاب    ۷۷
گفتار دوم – قوانین بعد از انقلاب    ۷۸

بخش دوم: اشکالات و نارسایی های مقررات سابق و ارزیابی مقررات قانون جدید    ۸۰
فصل اول – اشکالات و نارسایی های مقررات سابق    ۸۱
مبحث اول – اشکالات مربوط به مقررات تعدد جرم    ۸۱
گفتار اول – عدم پیش بینی سقف تشدید مجازات (جمع مجازات ها) در صورت اختلاف جرائم ارتکابی    ۸۱
گفتار دوم – عدم تفکیک روشن میان انواع مختلف جرم    ۸۲
الف- تعدد جرم حدی و تعزیری ( سکوت قانون )    ۸۲
ب – تعدد شروع به جرم و جرم تام    ۸۳
ج – تعدد جرم میان جرم مهم تر و نوع اخف همان عمل    ۸۴
گفتار سوم – عدم بیان نحوه تشدید مجازات در تعدد خاص و بلاتکلیف بودن دادگاه ها    ۸۶
گفتار چهارم – صدور رأی وحدت رویه و منع افزایش مجازات نسبت به حداکثر قانونی    ۸۷
گفتار پنجم – اشکال تقسیم تعدد مادی به تعدد جرائم متعدد و مشابه    ۹۰
مبحث دوم – نارسایی های مربوط به مقررات تکرار جرم    ۹۲
گفتار اول – عدم تشدید مجازات در صورت وجود سابقه محکومیت به حد یا قصاص    ۹۲
گفتار دوم – عدم تعیین نحوه تشدید مجازات و بلاتکلیف بودن دادگاه ها    ۹۳
گفتار سوم– سکوت و ابهام قانون در زمینه امکان جمع کیفیات مخففه با تشدید ناشی از تکرار جرم    ۹۶
گفتار چهارم – دائمی بودن امکان تشدید مجازات و فقدان اعاده حیثیت.    ۹۸
گفتار پنجم – بلاتکلیف بودن دادگاه ها در صورت ارتکاب جرم پس از صدور حکم محکومیت قطعی و پیش از اجرای آن    ۹۹
مبحث سوم – نارسایی های مربوط به مقررات سردستگی گروه های مجرمانه    ۱۰۱
گفتار اول – فقدان تعریف قانونی    ۱۰۱
گفتار دوم – مضیق بودن مفهوم سردستگی و عدم تناسب آن با واقعیت جرائم سازمان یافته    ۱۰۱
گفتار سوم– بلاتکلیف بودن دادگاه ها در مورد نحوه تشدید مجازات    ۱۰۳
الف – کیفیت تشدید مجازات معاون جرم در فرض سردستگی او    ۱۰۳
ب – کیفیت تشدید مجازات شریک جرم در فرض سردستگی او    ۱۰۳
فصل دوم – ارزیابی مقررات قانون جدید مجازات اسلامی    ۱۰۴
مبحث اول – ارزیابی مقررات مربوط به تعدد جرم    ۱۰۴
گفتار اول – کاهش موارد جمع مجازات ها و پیش بینی اجرای هم زمان چند مجازات    ۱۰۴
گفتار دوم – تفکیک میان انواع مختلف تعدد جرم و احکام هر یک در قانون جدید    ۱۰۵
گفتار سوم – حذف تفاوت میان تعدد جرم از یک نوع یا انواع مختلف    ۱۰۸
گفتار چهارم – احکام تخفیف مجازات در تعدد جرم    ۱۰۹
مبحث دوم – ارزیابی مقررات مربوط به تکرار جرم    ۱۱۰
گفتار اول – تعیین نحوه تشدید مجازات    ۱۱۰
گفتار دوم – مرتبط ساختن تکرار جرم با صدور محکومیت قطعی    ۱۱۱
گفتار سوم – محسوب ننمودن سابقه محکومیت به حد یا قصاص    ۱۱۲
گفتار چهارم– پیش بینی ضمنی مقررات مربوط به حذف سوء سابقه و اثر موقت محکومیت قطعی سابق    ۱۱۳
گفتار پنجم – حذف مقررات مربوط به دوره نظارت یا مراقبت از محکومین سابقه دار.    ۱۱۴
گفتار ششم – محدود سازی تخفیف مجازات در تکرار جرم    ۱۱۵
گفتار هفتم – دیگر نوآوری های قانون جدید در مورد تکرار جرم    ۱۱۶
مبحث سوم – ارزیابی مقررات مربوط به تشکیل یا اداره گروه های مجرمانه سازمان یافته    ۱۱۷
گفتار اول – مقررات قانون جدید و مزایای آن ها    ۱۱۷
گفتار دوم – نارسایی ها و اشکالات احتمالی در اجراء    ۱۱۸
نتیجه گیری و پیشنهادات    ۱۲۰
مزایا       ۷۸
معایب      ۷۹
پیشنهادات     ۱۲۴
فهرست منابع و مآخذ    ۱۲۶
چکیده انگلیسی    ۱۲۹