تاثیر قراردادهای بیع متقابل در صنایع نفت و گاز  در جذب سرمایه گذار خارجی

بستن قراردادهای بیع متقابل در صنایع نفت و گاز جمهوری اسلامی ایران، بازتاب گوناگونی در جامعه داشته است. با توجه به لزوم سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و نبود سرمایه‌های داخلی و سایر محدودیت ها، بسیاری از کارشناسان بر این باورند که در حال حاضر، بیع متقابل روشی مناسب برای جذب سرمایه خارجی است، اما نقص‌های موجود در شیوه انعقاد و اجرای قراردادها، باید برطرف شود. با برطرف کردن این کاستی‌ها و یا متنوع کردن شیوه‌های سرمایه‌گذاری می‌توان منافع کشور را بیشتر تضمین کرد. 

از مهمترین عوامل مؤثر بر رشد اقتصادی کشورها و بخصوص کشورهای در حال توسعه، فراهم آوردن سرمایه و به ویژه سرمایه‌های خارجی، به منظور تأمین مالی طرح‌های سرمایه‌گذاری است. بسیاری از کشورهای جهان به واسطه کافی نبودن منابع داخلی برای سرمایه‌گذاری، تمایل شدید به جذب سرمایه‌های خارجی دارند و سرمایه‌گذاران خارجی نیز به منظورکسب سود و بازده بیشتر متمایل به سرمایه‌گذاری در سایر کشورها شده اند. برای احتراز از آثار مضرّ سرمایه‌گذاری خارجی، سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی ابلاغی از سوی مقام رهبری در تاریخ ۳۰/۱۱/۹۲ که دربرگیرنده سیاست‌های مولد، درون زا، پیشرو و برون گراست، بدون اینکه تباینی با اساس جذب و جلب سرمایه‌گذاری خارجی داشته باشند، در راستای برنامه ریزی دقیق و هدفمند و به منظور بهره مندی از سرمایه‌های خارجی، به نحوی که فاقد تبعات منفی باشند، قابل تفسیر هستند. تحلیل گران سراسر جهان بر این باورند که منطقه خاورمیانه به ویژه شرق آن که منطقه خلیج فارس نامیده می‌شود از نظر استراتژیک منطقهای بسیار مهم نامشخص خواهد بود و ایران نیز در شرق خاورمیانه می‌باشد. 

بنابراین کشور ما که دارای ذخایر نفتی است و اقتصادی شان نیز به درآمدهای نفتی وابسته است میبایستی سیاستی را در پیش بگیرند تا با حفظ پتانسیل نفت خود، بازار اقتصادی خود را به حرکت درآورند در نتیجه نیاز به شرکتهای بین‌المللی نفت با داشتن منابع مالی وآخرین مهارت تکنولوژی، مدیریت و بازاریابی دارند. 
 

 صنعت نفت و گاز از جمله صنایع سرمایه بر جهان است که معمولاً دولتها به تنهایی از عهده تأمین منابع مالی توسعه این صنعت بر نمی‌آیند. لذا کمپانی‌های بزرگ نفتی جهان از دیرباز حضور گستردهای در بخشهای مختلف صنعت نفت و گاز کشورهای تولید کننده داشته اند. ایران کشوری است که بنا به دلایل عدیده اقتصادی، جنگ تحمیلی و ساختارهای اجتماعی فاقد توانمندی‌های لازم مالی و فن‌آوری‌های روز در زمینه سرمایه‌گذاری‌های اساسی در بخش نفت و گاز می‌باشد. علاوه بر کمبود شدید منابع مالی و ارزی لازم و همچنین تحریمهای اقتصادی وضع شده… کشور، عدم کفایت نیروی انسانی ماهر و کارآمد، نیز از جمله عوامل است که روند سرمایه‌گذاری را می‌تواند مختل نماید. 

فهرست مطالب
چکیده    1
مقدمه    2
بیان مسئله    10
سوالات تحقیق    10
فرضیه ها    11
اهداف تحقیق    11
روش تحقیق    11
پیشینه تحقیق    12
ساختار تحقیق    14

فصل اول   تاریخچه صنعت نفت    16
۱ـ۱ مفاهیم و تعاریف    16
۱ـ۱ـ۱ تاریخچه نفت    16
۱ـ۱ـ۳ ذخایر نفتی    18
۱ـ۱ـ۴ استخراج نفت    19
۱ـ۱ـ۵ کمپانی‌های نفتی    20

۱ـ۲ تاریخچه قراردادهای نفت ایران    22

۱ـ۲ـ۱ امتیازات نفتی    22
۱ـ۲ـ۲ امتیاز شرکت هاتز    23
۱ـ۲ـ۳ قرارداد دارسی    24
۱ـ۲ـ۴ قرار داد آرمیتاژ اسمیت    25
۱ـ۲ـ۵ الغای امتیاز نفت دارس    26
۱ـ۲ـ۶ امتیاز شرکت استاندارد اویل نیوجرسی    28
۱ـ۲ـ۷ امتیاز شرکت نفت سینکلر    29
۱ـ۲ـ۸ شرکت نفت کویر خوریان    30
۱ـ۲ـ۹ قرارداد۱۹۳۳    31
۱ـ۲ـ۱۰ قرارداد الحاق گس ـ گلشائیان    32
۱ـ۲ـ۱۱ شرکت نفت ایران    33
۱ـ۲ـ۱۲ نهضت ملی شدن صنعت نفت    34
۱ـ۲ـ۱۳ تحولات صنعت نفت ایران تا انقلاب ۱۳۵۷    35
۱ـ۲ـ۱۴ دوران پس از انقلاب    37
۱ـ۲ـ۱۵ صادرات نفت در سالهای گذشته    39

۱ـ۳ انواع قراردادهای نفتی    41

۱ـ۳ـ۱ قراردادهای امتیازی (مالکیت کل محصول درون مخزن)    42
۱ـ۳ـ۲ قراردادهای مشارکت در تولید    43
۱ـ۳ـ۳ قراردادهای خدماتی (service contracts)    45
۱ـ۳ـ۴ سابقه قراردادهای خدمت در صنعت نفت    47
۱ـ۳ـ۵ ویژگیهای قراردادهای خدمات    50
۱ـ۳ـ۶ قراردادهای اکتشاف و توسعه    51
۱ـ۳ـ۷ انواع قراردادهای خدماتی    52
۱ـ۳ـ۸ قراردادهای صرفا خدماتی    52
۱ـ۳ـ۹ قراردادهای خدماتی خطرپذیر    53
۱ـ۳ـ۱۰ قراردادهای کاملا خطر پذیر    54
۱ـ۳ـ۱۱ قراردادهای بیع متقابل    55
۱ـ۳ـ۱۲ موارد مهم در قراردادهای خدماتی    60
۱ـ۳ـ۱۳ حل و فصل اختلاف در قراردادهای خدماتی    61
۱ـ۳ـ۱۴ قراردادهای خدمت بعد از پیروزی انقلاب اسلامی    62
۱ـ۳ـ۱۵ نسل جدید قراردادهای نفتی    63
۱ـ۳ـ۱۶ قراردادهای نسل چهارم خدماتی ایران (ipc)    63
۱ـ۳ـ۱۷الزامات مدل IPC    64
۱ـ۳ـ۱۸ ویژگی‌های مدل جدید    65

۱ـ۳ـ۱۹ تحولات تقنینی قراردادهای بالا دستی نفت و گاز    67

۱ـ۳ـ۱۹ـ۱ قانون تشویق و حمایت از سرمایه‌گذاری خارجی    67
۱ـ۳ـ۱۹ـ۲ قانون بودجه سال ۱۳۸۲    67
۱ـ۳ـ۱۹ـ۳ قانون برنامه توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران    67
۱ـ۳ـ۱۹ـ۴ ماده ۱۴ قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران    68
۱ـ۳ـ۱۹ـ۵ ۱۳۹۰ قانون برنامه پنج ساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران ۱۳۹۴    69
۱ـ۳ـ۱۹ـ۶ قانون اصلاح قانون نفت مصوب تیر ماه ۱۳۹۰    69
۱ـ۳ـ۱۹ـ۷ قانون وظایف و اختیارات وزارت نفت مصوب ۱۳۹۱    69

فصل دوم    سرمایه‌گذاری خارجی    71
۲ـ۱ توضیح و تبیین سرمایه‌گذاری خارجی    71
۲ـ۱ـ۱ تاریخچه سرمایه‌گذاری خارجی    72
۲ـ۱ـ۲ تاریخچه سرمایه‌گذاری خارجی در ایران    72
۲ـ۱ـ۳ تعریف سرمایه‌گذاری خارجی    74
۲ـ۱ـ۴ تعریف برخی سازمان‌های بین‌المللی از سرمایه‌گذاری خارجی    75
۲ـ۱ـ۵ روشهای جذب سرمایه‌گذاری خارجی در جهان    76
۲ـ۱ـ۶ سرمایه‌گذاری خارجی در جهان و جایگاه ایران    77
۲ـ۱ـ۷ اهداف سرمایه‌گذار و سرمایه پذیر    79
۲ـ۲ اهمیت جذب سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت نفت ایران    83
۲ـ۲ـ۱ سرمایه‌گذاری خارجی و توسعه اقتصادی    85
۲ـ۳ مقررات قانونی حاکم بر سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت نفت    88
۲ـ۳ـ۱ قانون اساسی    88
۲ـ۳ـ۲ قانون تشویق و حمایت از سرمایه‌گذاری خارجی و آئین نامه اجرایی آن    91
۲ـ۳ـ۳ قانون برنامه پنج ساله پنجم توسعه    96
۲ـ۳ـ۴ قانون نفت ۱۳۶۶ اصلاحی ۱۳۹۰    97
۲ـ۳ـ۵ قانون وظایف و اختیارات وزارت نفت    98
۲ـ۳ـ۵ـ۱ صدور پروانه    99
۲ـ۳ـ۵ـ۲ مشارکت با بخش خصوصی داخلی و خارجی    100
۲ـ۳ـ۶ سرمایه‌گذاری خارجی و اقتصاد مقاومتی در صنعت نفت    101
۲ـ۳ـ۷ تهدیدها و فرصتها در سرمایه‌گذاری خارجی    104

فصل سوم : صنعت نفت و جذب سرمایه گذارخارجی                       

۳ـ۱ بسترهای لازم جهت دستیابی به سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت نفت کشور

۳ـ۱ـ۱ ملاحظات سیاسی    112
۳ـ۱ـ۲ ملاحظات غیر سیاسی    114
۳ـ۱ـ۳ تحریمهای اقتصادی    115
۳ـ۱ـ۴ طرحهای صنعت نفت    117
۳ـ۱ـ۵ بیمه، قوانین گمرکی و قوانین کار    119
۳ـ۱ـ۶ عوامل سیاسی    121
۳ـ۱ـ۷ عوامل اقتصادی    122
۳ـ۱ـ۸ عوامل حقوقی و فرهنگی    123
۳ـ۱ـ۹ عوامل جغرافیایی    124
۳ـ۱ـ۱۰ چالشهای سرمایه‌گذاری خارجی    124

۳ـ۱ـ۱۱ برخی از چالشهای موجود سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت نفت ایران    129

۳ـ۲ جذابیت سرمایه‌گذاری در صنعت نفت ایران    130
۳ـ۲ـ۱ فواید سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت نفت    134
۳ـ۲ـ۲ بخش بالادستی و سرمایه‌گذاری خارجی    138
۳ـ۳ سرمایه‌گذاری خارجی و قراردادهای نفتی خدماتی    140
۳ـ۳ـ۱ قراردادهای خدماتی منعقدشده در بخش نفت    146
۳ـ۳ـ۱ـ۱ توسعۀ میدان نفتی درود    146
۳ـ۳ـ۱ـ۲ میدان نفتی بلال    146
۳ـ۳ـ۱ـ۳ توسعۀ میادین نفتی سروش و نوروز    147
۳ـ۳ـ۱ـ۴ طرح توسعۀ میادین نفتی نصرت و فرزام    147
۳ـ۳ـ۱ـ۵ طرح توسعۀ میادین نفتی فروزان و اسفندیار    147
۳ـ۳ـ۱ـ۶ طرح توسعۀ میدان نفتی دارخوین    148
۳ـ۳ـ۱ـ۷ توسعۀ میدان نفتی مسجد سلیمان    148
۳ـ۳ـ۲ مرور نتایج پروژه‌های خدماتی    149
۳ـ۳ـ۳ معایب قراردادهای خدماتی در جذب سرمایه‌گذاری خارجی    149

نتیجه گیری    154
پیشنهادات    159
منابع و ماخذ    162
Abstract    168