سیر تفکر انتقادی در تربیت اسلامی و بررسی موانع آن

هدف از این پایان نامه سیر تفکر انتقادی در تربیت اسلامی و بررسی موانع آن می باشد.

      با بررسی آیات نتیجه می گیریم که، مشتقات واژه فکر در هجده آیه از آیات قرآن به کار رفته است. (عبدالباقی، ۱۳۶۴: ‌ماده فکر). همه موارد استعمال این واژه در قرآن، از ابواب ثلاثی مزید است که در یک مورد (مدّثر، ۱۸) در قالب فعل ماضی باب تفعیل (فکّر) و در بقیه موارد، در قالب فعل مضارع از باب تفعُّل استعمال شده، که بیشترین کاربرد آن هم در صیغه جمع مذکر غایب آن (یتفکّرون) است. کاربرد مصدری این مادّه در آیات قرآن دیده نمی‌شود.(کلانتری، ۱۳۸۶). به عبارت دیگر در قرآن کریم، به جز افعال « فکّر»، « یَتَفَکّرون »،« تَتَفَکّرون »، « یَتَفَکَّروا » و « تَتَفَکَّروا »، اشتقاق دیگری از ماده « ف ک ر» به چشم نمی خورد؛ یعنی قرآن ماده « ف ک ر» را فقط در دو باب « تفعیل » (1 بار )و « تفعّل » ( 17 بار ) آورده است(لسانی، ۱۳۸۸). که هر کدام در جای خود بررسی خواهد شد.

   یکی از مواهب ارزشمندی که خالق هستی به انسان‌ها ارزانی داشته، قدرت تفکر است. تفکر فصل ممّیز انسان از حیوان‌های دیگر است و به او این امکان را می‌دهد که با استفاده از ابزارها و مقدمات لازم، به شناخت خود و واقعیت‌های هستی بپردازد، باورهای خود را رقم بزند، رفتارها و سلوک این جهانی خود را براساس آن سامان دهد و سیر تکاملی خود را بر آن بنیان نهد. بی‌گمان قرآن کریم که نسخه کامل و بی‌بدیل هدایت آدمیان به قله‌های کمال و سعادت است، نمی‌تواند از توجه جدی به این ویژگی مهم انسان غفلت کند. با بررسی آیات وحی، این حقیقت به دست می‌آید که قرآن، افزون بر آنکه مردم را به تفکر(عمیق و سنجشگرانه) فرامی‌خواند و اهمیت آن را در زندگی انسان متذکر می‌شود، مسیر، منابع، لغزشگاه‌ها و نتایج تفکر(نقادانه) صحیح را نیز به آنها معرفی می‌کند. براین اساس، قرآن کریم یک نظام معین و منطقی را در باب تفکر ارایه می‌دهد که هرکدام از اجزای آن در جای خود قرار گرفته، از آغاز، انجام و سیر مشخصی تبعیت می‌کند(کلانتری، ۱۳۸۶).

در آیات قرآن در موارد بسیاری، برای رسیدن به درک ربط پدیده های پیرامونی با مبدأ خلقت، انسان را به شنیدن دقیق ( القاء سمع و استماع ) و نظرکردن عمیق در خلقت و رخدادهای انسانی دعوت می کند و این دو رویکرد را ابزار های مقدماتی شناخت و حصول علم و آگاهی معرفی کرده و در سوره مبارکه نحل می فرماید :
وَ اللَّهُ أَخْرَجَکُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهَاتِکُمْ لاَ تَعْلَمُونَ شَیْئاً وَ جَعَلَ لَکُمُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصَارَ وَ الْأَفْئِدَهَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ‌ (78) 
و خدا شما را از شکم مادرانتان بیرون آورد در حالی که چیزی نمی دانستید، و برای شما گوش و چشم و قلب قرار داد تا سپاس گزاری کنید.

در سوره اعراف با تقبیح عدم شنیدن عمیق در مواجه با حقایق می فرماید:
وَ لَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ کَثِیراً مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لاَ یَفْقَهُونَ بِهَا وَ لَهُمْ أَعْیُنٌ لاَ یُبْصِرُونَ بِهَا وَ لَهُمْ آذَانٌ لاَ یَسْمَعُونَ بِهَا أُولئِکَ کَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولئِکَ هُمُ الْغَافِلُونَ‌ (179) 
و مسلماً بسیاری از جنّیان و آدمیان را برای دوزخ آفریده ایم [زیرا] آنان را دل هایی است که به وسیله آن [معارف الهی را] در نمی یابند، و چشمانی است که توسط آن [حقایق و نشانه های حق را] نمی بینند، و گوش هایی است که به وسیله آن [سخن خدا و پیامبران را] نمی شنوند، آنان مانند چهارپایانند بلکه گمراه ترند؛ اینانند که بی خبر و غافل [ازمعارف و آیات خدای] اند.
استماع عمیق و نظاره نقادانه  در پدیده های طبیعی

فهرست مطالب

تعقل و تفکر در قرآن و روایات۳۴
۲-۲-۱- مقدمه ۱۲۸
۲-۲-۲-اهمیت تفکر نقادانه در قرآن و روایات۱۲۸
۲-۲-۳- مفهوم تفکّر در لغت
۲-۲-۴-مفهوم تفکّر در قرآن
۲-۲-۵- رابطه مفهوم قرآنی « تفکّر» با « تعقّل» و مراتب آنها 
۲-۲-۶-تفکر انتقادی در تربیت اسلامی 
۲-۲-۶-۱-مراحل تفکر و تعقل انتقادی
۲-۲-۶-۱-۱-مرحله اول : سمع و نظر نقادانه 
۲-۲-۶-۱-۲-مرحله دوم : ارزیابی مشاهدات و شنیده ها
۲-۲-۶-۱-۳-مرحله سوم : عبرت و تذکر
۲-۲-۶-۱-۴- مرحله چهارم : برداشت آیه گونه از حقایق عالم
۲-۲-۶-۱-۵- مرحله پنجم:تعقل انتقادی:شکل گیری نظام معیارتوحیدی 
 2-2-6-2- موانع تفکر و تعقل انتقادی در تربیت اسلامی

یشینه تحقیقاتی 
پیشینه داخلی
پیشینه خارجی 

منابع و مآخذ
منابع فارسی    
منابع انگلیسی