عوامل پیدایش و تشدید سکونتگاه های غیررسمی و ارائه راهکارهای ساماندهی و توانمندسازی آنها

مهمترین و عمده ترین علل پیدایش و گسترش اسکان غیر رسمی در ایران

1. -ضعف ساختاری شهرنشینی در مواجهه با نظام برونزا و مدرنیزاسیون و در نتیجه بروز عدم تعادل در نظام شهری و روستایی در سیر تکوینی شهرنشینی؛
2.  -دومین علت در سطح کلان را نیز باید ساختاری دانست، که سازوکار تبعیض آمیز و فقرزا بر پایه توزیع عادلانه منابع قدرت، ثروت و درآمد در جریان است.
3. -عدم پیش بینی فضای مسکونی کافی و مناسب اقشار کم درآمد در طرحهای کالبدی شهری و اعمال استانداردهای خارج از استطاعت ایشان؛
4. و….

 برنامه توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاه های غیررسمی عبارت است از مجموعه اقداماتی که به منظور ساماندهی فضایی بافت های غیر رسمی انجام می شود و شامل یک فرایند از پایین به بالا است نه یک نقطه پایینی و مشارکت همه اقشار محروم و فقیر جامعه درباره سرنوشت خود است و راهبرد اصلی این اعتقاد به مردم می باشد و اعتقاد به این مسائل می-تواند به بهترین شکل ممکن به دست مردمی که با آن بطور روزانه زندگی می کنند

و به عبارتی گروه های ذینفع حل شود.ارتقاء سطح آگاهی های اجتماعی ساکنین، ارتقاء امنیتی ساکنین، ارتقاء مشارکت مردمی در تامین خدمات زیر بنایی و اجتماعی، ارتقاء توانمندی های اقتصادی ساکنین، ظرفیت سازی در مدیریت شهری برای نظارت و کنترل و تحویل پروژه، توجه به اولویت های اهل محل در تعریف و ارائه پروژه ها، هماهنگی با دستگاه های مدیریت شهری در بخش های مختلف، مدیریت بین بخشی طرح و تهیه آن با همکاری مدیریت محلی در کل فرایند، داشتن نگاه اجتماعی و توجه به گروه های اجتماعی آسیب پذیر (کودکان – زنان- معلولان )، تقاضا مدار بودن به جای عرضه محوری طرح، برنامه گرایی به جای پروژه محوری و …. را می توان از جمله ویژگی های رویکرد توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاه های غیر رسمی برشمرد.

فهرست مطالب
مقدمه

۲-۱: مفاهیم و واژگان تحقیق    19
۲-۱-۱: ساماندهی    19
۲-۱-۲: مسکن    19
۲-۱-۳: سکونتگاه غیررسمی    19
۲-۱-۴: اسکان غیر رسمی    20
۲-۱-۵: حاشیه نشینی    21
۲-۲: شهرنشینی و اسکان غیررسمی در کشورهای شمالی    24
۲-۳: حاشیه نشینی در جهان    27
۲-۴: شهرنشینی و اسکان غیررسمی در کشورهای جنوب    27
۲-۵: شهرنشینی و اسکان غیررسمی در ایران    31
۲-۵-۱: تاریخچه حاشیهنشینی در ایران    35
۲-۶: اصول نظری تبیین پدیدهی حاشیهنشینی    37
۲-۶-۱: سطح کلان    38
۲-۶-۲: سطح میانی    39
۲-۶-۳: سطح خرد    40
۲-۷: علل بروز حاشیهنشینی    43
۲-۷-۱: بحرانهای حاصل از حاشیهنشینی در کلان شهرها    43
۲-۸: اسکان غیررسمی در ایران    44
۲-۸-۱: انواع سکونتگاههای غیررسمی در ایران    44
۲-۸-۲: مهمترین و عمده ترین علل پیدایش و گسترش اسکان غیر رسمی در ایران    45
۲-۹: ویژگیهای سکونتگاههای غیررسمی    49
۲-۱۰: ساماندهی و ارتقاء بخشی سکونتگاههای غیررسمی    52
۲-۱۱: راهکارها و سیاستهای تکاملی ساماندهی اسکان غیر رسمی در ایران و جهان    58
۲-۱۱-۱: سیاست نادیدهانگاری یا بی تفاوتی    58
۲-۱۱-۲: تحول در نظام اقتصادی – اجتماعی و ساختار جامعه    59
۲-۱۱-۳: سیاست تخریب و پراکنش    60
۲-۱۱-۴: ساخت مسکن اجتماعی یا مسکن متعارف    61
۲-۱۱-۵: ارائه زمین و خدمات    61
۲-۱۱-۶: آزادسازی و تثبیت اقتصادی    62
۲-۱۱-۷: سیاست توانمندسازی    63
۲-۱۱-۸: ارتقای محیطی    65
۲-۱۲: راهحلهای متداول در ایران نسبت به موضوع اسکان غیر رسمی    65
۲-۱۳: مشکلات برنامهریزی سکونتگاههای غیررسمی در ایران    67
۲-۱۳-۱: مشکلات نظام تصمیمگیری    67
۲-۱۳-۲: عدم وجود دیدگاه فضایی در برخورد با این نواحی    67
۲-۱۴: مولفه های اجتماعی،اقتصادی،کالبدی ومدیریتی اسکان غیررسمی    68
۲-۱۵: عوامل تاثیر گذار در تشدید اسکان غیر رسمی    69
۲-۱۵-۱:طرحهای شهری    69
۲-۱۵-۲ قوانین زمین شهری    69
۲-۱۵-۳: شهرهای جدید    70
۲-۱۶: برنامه توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاههای غیررسمی    71
۲-۱۷: نقش و اهداف ستاد ملی توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاههای غیر رسمی    72
۲-۱۷-۱: عمدهترین دستاوردهای ملی    74
۲-۱۷-۲: مشکلات  فرارو    75
۲-۱۷-۳: امکانات و فرصتهای پیشرو    76
۲-۱۸: ضرورت ظرفیتسازی برای ارتقای توانمندی اجتماع محلی و ارتقاءبخشی سکونتگاههای غیررسمی    77
۲-۱۸-۱: مفهوم ظرفیتسازی    78
۲-۱۹: بررسی تاثیر سکونتگاههای غیر رسمی بر امنیت اجتماعی    82
۲-۲۰: پیامدهای سکونتگاههای غیررسمی بر اقتصاد شهر (تشدید نابرابریهای موجود)    83
۲-۲۱: اسکان غیررسمی و مدیریت شهری    83
۲-۲۲: راهکارهای ساماندهی فضای شهری    85
۲-۲۳: مهاجرت و اسکان غیررسمی    92
۲-۲۴: رابطه بین مهاجرت، بیکاری و اسکان غیررسمی    93
۲-۲۵: تجمیع زمین    95
۲-۲۶: فرآیند تجمیع زمین    97
۲-۲۷: تجمیع زمین در ایران    99
۲-۲۷-۱: تجمیع در مقیاس خرد (چند پلاک)    99
۲-۲۷-۲: تجمیع متوسط (تجمیع چند بخش از بلوک و یا دو بلوک)    100
۲-۲۷-۳: تجمیع کلان (در مقیاس بیش از دو سه بلوک)    100
۲-۲۸: تجمیع زمین و بافتهای فرسوده شهری    103
۲-۲۹: جمعبندی از روش تجمیع زمین    104
۲-۳۰: طرحهای تجمیع    106
۲-۳۱: پیشینه و سابقه کابرد روش سازماندهی مجدد زمین در کشور ژاپن    108
۲-۳۲: مهمترین مزایای کاربرد روش سازماندهی مجدد زمین    112
۲-۳۳: فواید طرح سازماندهی مجدد زمین برای هر دو گروه مالکان و دولت    115
۲-۳۴: انتقادهای بیان شده در مورد طرح سازماندهی مجدد زمین    117
۲-۳۵: مزایای روش یکپارچهسازی (سازماندهی مجدد زمین)    118
۲-۳۶: روش تنظیم مجدد زمین در قالب یک مشارکت دو طرفه بین دولت و مردم    121
۲-۳۷: معرفی یک پروژه تعدیل و تنظیم دوباره قطعات زمین    122
۲-۳۷-۱: اصول پروژه    129
۲-۳۷-۲: مشارکت شهروندان    133
۲-۳۷-۳: سازماندهی و مدیریت    134
۲-۳۷-۴: مزایای این پروژه    134
۲-۳۷-۵: شروط لازم جهت اجرای پروژه تنظیم دوباره قطعات زمین    136
۲-۳۷-۶: فرآیند انجام پروژه    139
۲-۳۸: نتیجه گیری    143

فهرست جداول
جدول ‏2 1: تحولات جمعیت شهری و روستایی ایران طی دو دهه گذشته    25
جدول ‏2 2 :بررسی علل پیدایش، سطح علتیابی ، نگرش و نحوه برخورد دیدگاهها با اسکان غیررسمی    41
جدول ‏2 3 : نگاهی گذرا به چارچوبهای نظری مرتبط با مسکن شهری    42
جدول ‏2 4 : بررسی تحولات عملکردی دولتها در رابطه با کمبود مسکن و اسکان غیررسمی    61
جدول ‏2 5  :بررسی وضعیت برنامه ریزی بخش مسکن در برنامههای عمرانی قبل از انقلاب    62
جدول ‏2 6 :  بررسی وضعیت برنامه ریزی بخش مسکن در برنامههای عمرانی بعد از انقلاب    63
جدول ‏2 7 : راهکارهای ایجاد بستر مناسب در جهت انگیزش مشارکت ساکنان مناطق اسکان غیررسمی    65
جدول ‏2 8 : مزایا و معایب روشهای مداخله در ایران    85
جدول ‏2 9 : ارزشیابی زمین و توزیع مجدد بر اساس ارزش مربوطه    94
جدول ‏2 10 : گزینه های مختلف برای دریافت زمین    94

فهرست اشکال
نمودار ‏2 1 : الگوی نظری جهت تبیین حاشیه نشینی و اسکان غیررسمی    31
نمودار ‏2 2 : موارد استفاده از روش تجمیع زمین در طرحهای شهرسازی    66
 

فهرست اشکال
تصویر ‏2 3 : فرآیند تجمیع زمین    68
تصویر ‏2 4 : نمونهای از طرحهای بازسازی بافتهای فرسوده ـ شهر مشهد.    70
تصویر ‏2 5 : تبدیل بافت قدیمی و ارگانیک به ساختار منظم و مبتنی بر خطوط راه آهن از طریق اجرای طرحهای بازتنظیم زمین در یکی از شهرهای ژاپن    74
تصویر ‏2 6 : مکانیزم تکنیک بازتنظیم زمین    75
تصویر ‏2 7 : تعدیل و تنظیم قطعات زمین با کاربرد طرح سازمان دهی مجدد زمین در ژاپن    78
تصویر ‏2 8 : ایده اصلی روش سازماندهی مجدد زمین، تغییر قطعه بندی زمین است    80
تصویر ‏2 9 : تعدیل و تنظیم قطعات زمین بعد از اجرای طرح سازماندهی مجدد زمین به ترتیب در طرح راما چهار و طرح مانانگ کازیلا در شهر بانکوک    81
تصویر ‏2 10 : اصلاح قطعات زمین و افزایش تسهیلات عمومی از نکات مثبت اجرای طرح سازماندهی مجدد زمین است    82
تصویر ‏2 11 : اجرای طرح سازماندهی مجدد زمین، در اکثر موارد با افزایش تراکم همراه خواهد بود.    82
تصویر ‏2 12 : قطعه بندی پلاکهای مسکونی قبل  و بعد از یکپارچه سازی اراضی    83
تصویر ‏2 13 : مکانیزم احیای زمین براساس سیاست تنظیم مجدد زمین    86
تصویر ‏2 14 : نمونه هایی از پروژه های تعدیل و تنظیم دوباره قطعات زمین در بانکوک    88
تصویر ‏2 15 : نمونه ای از پروژه های تعدیل و تنظیم دوباره قطعات زمین درتایوان    89
تصویر ‏2 16 : نمونه ای از پروژه های تعدیل و تنظیم دوباره قطعات زمین در بانکوک    90
تصویر ‏2 17 : معرفی اجزای پروژه تعدیل و تنظیم دوباره قطعات زمین    91