مفهوم قاعده منع محاکمه و مجازات مضاعف و مبانی آن در نظام های حقوقی

این نوشتار با عنوان مفهوم قاعده منع محاکمه و مجازات مضاعف و مبانی آن در نظام های حقوقی ،  با ذکر معنا و مفهوم لغوی و اصطلاحی قاعده و ذکر مبانی آن در نظام های رومی – ژرمنی، کامن لا و اسلامی ، دلایل موافقان و مخالفان قاعده بیان شده است.

 تعاریف و مفاهیم ارائه شده از قاعده ممنوعیت مجازات مضاعف،‌ چه در حقوق جزای داخلی و چه در حقوق جزای بین‏المللی موضوعی است، که تقریباً مورد وفاق است و در کلام اساتید و نویسندگان این حوزه، مناقشه و اختلاف قابل توجهی در ارائه تعریف از آن دیده نمی‏شود. هرچند حقوق‌دانان داخلی‏ اندکی به ارائه تعریف مستقلی از ممنوعیت مجازات مضاعف پرداخته‏اند و اغلب در قالب اصل منع محاکمه مضاعف یا اعتبار امر مختومه اشاره مختصری به آن نموده و بیشتر تقریرات، معطوف به تأکید بر منع چنین مجازات مضاعفی شده است تا ارائه تعریف روشن و مشخصی از آن.

برای نمونه، برخی از حقوق‌دانان و نویسندگان داخلی در بیان مفهوم قاعده ممنوعیت مجازات مضاعف چنین نوشته‏اند: «مجرم صرفاً یک بار قابل مجازات است و مضاعفاً نمی‏توان او را پس از تعقیب و محاکمه مضاعف، مورد مجازات مضاعف قرار داد».  

همچنین در تعریف دیگری از قاعده یادشده، یکی دیگر از اساتید حقوق جزا می‏نویسد:
«وجود اصل منع تعقیب و مجازات مضاعف در جرایم ایجاب می‏کند که از تعقیب و مجازات کسانی که در خارج از کشور تعقیب و محاکمه و مجازات شده‏اند و حکم قطعی نیز درباره آن‏ها صادر شده و حکم نیز به مرحله اجرا درآمده است و یا به علت قانونی قدرت اجرائی را از دست داده است خودداری شود. مطابق این اصل برای اعمال مجازات در قلمرو دولت متبوع می‏بایست متهم در محل وقوع جرم محاکمه و تبرئه نشده باشد و یا درصورت محکومیت مجازات کلاً یا بعضاً درباره او اعمال و اجرا نشده باشد». 

فهرست مطالب
مفهوم قاعده منع محاکمه و مجازات مضاعف و مبانی آن در نظام های حقوقی
۱-۱- معنی اصطلاحی و مفهوم قاعده منع محاکمه و مجازات مضاعف    ۲۳
۱-۲- پذیرش قاعده در سیستم های حقوقی    ۲۷
۱-۲-۱- نظام رومی- ژرمنی    ۲۷
۱-۲-۲- نظام کامن لا    ۲۹
۱-۲-۳- نظام اسلامی    ۳۱
۱-۲-۳-۱- قاعده ملازمه    ۳۵
۱-۲-۳-۲- ارشادی بودن بخشی از احکام جزائی اسلام    ۳۸
۱-۲-۳-۳- قاعده «لا ضرر»  و رابطه آن با قاعده منع محاکمه و مجازات  مضاعف    ۴۰
۱-۲-۳-۴- قاعده «لا حرج»  و رابطه آن با قاعده منع محاکمه و مجازات  مضاعف    ۴۱
۱-۳- مبانی قاعده و دلایل موافقان و مخالفان    ۴۴
۱-۳-۱- مبانی و ادله موافقان قاعده ممنوعیت محاکمه و مجازات مضاعف    ۴۴
۱-۳-۱-۱- مبانی فردی و اجتماعی با رعایت قاعده اعتبار امر مختوم    ۴۸
۱-۳-۱-۲- اقتضای عدالت و انصاف    ۵۰
۱-۳-۱-۳- تأمین و تضمین اهداف اصلی حقوق جزای بین‏ الملل، حفاظت و حمایت از دادرسی قضائی    ۵۲
۱-۳-۱-۴- رعایت حقوق مجرم و محکوم علیه    ۵۴
۱-۳-۱-۵- حمایت های حقوق بشری    ۵۵
۱-۳-۱-۶- تضمین بنیادی برای محاکمه‏ای اقتصادی، سودمند و کارا با فرض صحت احکام    ۵۷
۱-۳-۱-۷- جمع بندی ادله و مبانی قاعده منع مجازات مضاعف    ۵۹
۱-۳-۲- مبانی و ادله مخالفان قاعده ممنوعیت محاکمه و مجازات مضاعف    ۶۰
۱-۳-۲-۱- آراء مخالفان قاعده    ۶۱
۱-۳-۲-۲- دلایل مخالفان قاعده ممنوعیت محاکمه و مجازات مضاعف    ۶۷

منابع و مآخذ