نفوذ اسرائیل در جمهوری آذربایجان و تاثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران

یکی از اصول سیاست خارجی اسرائیل گسترش روابط با کشورهای غیرعرب منطقه می‌باشد که از آن تحت عنوان استراتژی اتحاد پیرامونی یاد می‌شود که از سوی دیوید بن گوریون مطرح شد. براساس این سیاست،‌اسرائیل در پی ایجاد یک اتحاد پیرامونی و منطقه‌ای و گسترش روابط با کشورهای غیرعربی می‌باشد. این استراتژی بر این اصل استوار است که سیاست خارجی اسرائیل باید متکی بر کشورهای پیرامون و غیرعرب باشد.

زیرا اسرائیل به دلیل این که در محاصره کشورهای عرب قرار دارد از امکان کمی برای توسعه روابط اقتصادی و سیاسی با این کشورها برخوردار می‌باشد. یکی دیگر از دلایل تلاشهای اسرائیل برای گسترش روابط با کشورهای پیرامونی، صرف‌نظر از مسائل اقتصادی، مسائل سیاسی و امنیتی می‌باشد اسرائیل سالهاست که با فلسطینیان در کشمکش و منازعه می‌باشد و طی این سالها از سوی کشورهای مختلف به خصوص کشورهای مسلمان مورد سرزنش قرار گرفته است. بنابراین سیاستگذاران اسرائیل تلاش کرده اند با این استنباط که اسرائیل یک ضد مسلمان می‌باشد مقابله کنند. اسرائیل تلاش می‌کند مناقشه آنها با فلسطینیان به جای آنکه بصورت ضد مسلمان بودن تعریف شود، به گونه‌ای یک مناقشه ارضی تلقی گردد. 

پس از فروپاشی شوروی و استقلال کشورهای آسیای مرکزی، این منطقه مورد توجه اسرائیل قرار گرفت. در ابتدای فروپاشی شوروی برای طراحان سیاست خارجی اسرائیل ضرورت داشت که تضمین نمایند که جمهوریهای مسلمان این منطقه علیه تل‌آویو متحد نمی‌شوند و به جبهه به اصطلاح مخالفان نمی‌پیوندند. این مساله به خصوص در مورد قزاقستان که به عنوان یک قدرت هسته‌ای واقعی به استقلال رسیده بود، بسیار جدی بود. ذکر این نکته ضروری است که اکثر کشورهای این منطقه در همان سالهای اولیه استقلال، اسرائیل را به عنوان یک کشور به رسمیت شناخته‌اند.از سوی دیگر وجود منابع انرژی در منطقه از دلایل عمده توجه اسرائیل به منطقه آسیای مرکزی و قفقاز می‌باشد. یکی از کشورهای مسلمان منطقه که اسرائیل تلاش زیادی برای گسترش نفوذ خود در آن نموده است جمهوری آذربایجان است. جمهوری آذربایجان به عنوان کشوری که دارای اکثریت جمعیت مسلمان می‌باشد در اولویت سیاست خارجی اسرائیل در منطقه قرار گرفته است. 

پس از استقلال جمهوری آذربایجان شاهد روند رو به افزایش حضور اسرائیل در جمهوری آذربایجان و افزایش همکاریهای اقتصادی و نظامی بین دو کشور می‌باشیم. از سوی دیگر با توجه به قرابت و نزدیکی جغرافیایی جمهوری آذربایجان و جمهوری اسلامی و نیز تخاصم بین اسرائیل و ایران، حضور و نفوذ اسرائیل در منطقه آسیای مرکزی و قفقاز و بویژه جمهوری آذربایجان از حساسیت ویژه‌ای برای امنیت ایران برخوردار است.

براین اساس در این پژوهش سعی داریم با استفاده از اسناد و منابع موجود به این سئوال که حضور و نفوذ اسرائیل در جمهوری آذربایجان چه تاثیری بر امنیت ملی ایران دارد پاسخ دهیم.

فهرست مطالب
کلیات و مقدمات    1
طرح مساله    2
سئوال اصلی    4
سئوالات فرعی    4
فرضیه اصلی    4
متغیرهای اصلی    4
فرضیه رقیب    5
فرضیه صفر    5
اهداف پژوهش    5
نقطه تمرکز پژوهش    5
روش پژوهش    5
بررسی ادبیات موجود    6
سازماندهی پژوهش    9

فصل اول: چارچوب نظری تحول مفهوم امنیت
مقدمه    12
چارچوب نظری    13
امنیت در مفهوم سنتی    13
نظریه واقع گرایی و امنیت    15
امنیت در مفهوم نوین    17
نظریه وابستگی متقابل و امنیت    17
نظریه لیبرالیسم نو و امنیت    18

فصل دوم: عوامل موثر بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران در قفقاز جنوبی
مقدمه    22
۲-۱- امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران    24
۲-۲- عوامل موثر بر امنیت ملی و جهت‌گیری سیاست خارجی ایران    24
۲-٢-۱- رقابت قدرتهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در قفقاز جنوبی و تأثیر آن بر امنیت ج.ا.ا    26
الف- ایالات متحده آمریکا    27
ب- روسیه    28
ج- ترکیه    30
د – اتحادیه اروپا    31
۲-٢-٢- تهدیدهای قومی    32
الف- راهبردهای مناسب برای انسجام اجتماعی    33
ب- امکان تهدیدهای اقوام علیه امنیت ملی کشور    34
ج – راهکارهای مقابله با تهدیدهای قومی در قفقاز جنوبی    34
۲-٢-۳- رژیم حقوقی دریای خزر    35
۲-۳- چالش‌های امنیتی در قفقاز جنوبی    36
الف- مناقشه‌های قومی و سرزمینی    36
ب- ساختارهای دولتی ناکارآمد و خشونت‌های سیاسی و اجتماعی    36
ج- توسعه نیافتگی سیاسی و اجتماعی    37
د- رقابت قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای    37

فصل سوم: بررسی ابعاد نفوذ اسرائیل در جمهوری آذربایجان
مقدمه    40
۳-۱- اهداف و انگیزه‌های اسرائیل در قفقاز جنوبی    41
۳-۲- اهداف و ابزار اسرائیل در گسترش نفوذ در جمهوری آذربایجان    51
۳-٣- جایگاه و اهمیت جمهوری آذربایجان در سیاست خارجی اسرائیل    56
الف- اهداف رسمی و آشکار    58
ب- اهداف غیر آشکار و اعلام نشده    58
۳-۴- اهداف آذربایجان از گسترش روابط با اسرائیل    60
۳-۵- چارچوب همکاریهای اسرائیل و جمهوری آذربایجان    64
الف- روابط سیاسی، امنیتی- نظامی    64
ب- روابط اقتصادی    67
ج- روابط فرهنگی    70

فصل چهارم: سیاست خارجی اسرائیل (تاکید بر عوامل تاثیرگذار) بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران
مقدمه    75
۴-۱- اصول و مبانی سیاست خارجی    76
۴-۲- محیط امنیتی اسرائیل : تهدید و فرصت    78
۴-۳- عوامل کلی شکل‌دهنده مناسبات ایران و اسرائیل    81
الف- اشکال مناسبات ایران و اسرائیل    83
ب- ایران و اسرائیل در خاورمیانه    83
ج- سیاست خارجی اسرائیل در قبال ایران    85
۴-۴- پیامدهای امنیتی مناسبات خصمانه جمهوری اسلامی ایران و اسرائیل    86
الف- دلایل خصومت ایران با رژیم صهیونیستی    89
ب- ماهیت تهدید اسرائیل نسبت به جمهوری اسلامی ایران    92
ا- تهدید نظامی    92
٢- تهدید اقتصادی    93
۳- تهدید سیاسی – تبلیغی    94
۴-۵- مخالفت با رژیم صهیونیستی و امنیت ملی ایران    95
الف- روابط هند و اسرائیل    97
ب- روابط ایالات متحده امریکا و اسرائیل    102
ج- روابط اسرائیل و چین    107
پیشینه روابط    107
اهداف چین و اسرائیل    110
۴-۶- سیستم امنیت منطقه‌ای مطلوب اسرائیل    112
۴-۷- ضرورت مقابله با یک ایران هسته‌ای    113

فصل پنجم: بررسی در روابط جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان
مقدمه    118
۵-۱- پیشینه روابط پس از استقلال    120
۵-۲- سیاست خارجی جمهوری آذربایجان    123
الف- اساس سیاست خارجی جمهوری آذربایجان    123
ب- تأثیر جهت گیریهای سیاست خارجی جمهوری آذربایجان بر ایران    124
ج- حل بحران قره‌باغ اولویت اصلی سیاست خارجی جمهوری آذربایجان    126
۵-۳- ملاحظات روسیه در قفقاز جنوبی    128
۵-۴- بلندیهای استراتژیک    129
– فقدان قدرت تأثیرگذاری در مسائل قفقاز جنوبی    130
۵-۵- موانع موجود در توسعه روابط جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان    132
الف- عوامل منطقه‌ای    132
ب- عوامل فرامنطقه‌ای    132
۵-۶- روابط فرهنگی جمهوری آذربایجان با جمهوری اسلامی ایران    135
۵-۷- روابط تجاری – اقتصادی    138
الف- زمینه‌های همکاری جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان    140
ب- همکاریهای اقتصادی ایران با جمهوری آذربایجان    142
۵-۸- روابط نظامی    143
۵-۹- چشم انداز روابط    148
نتیجه‌گیری    149
منابع و مآخذ    156