پیش شرط های اعمال موثر مجازات های جایگزین حبس و قواعد مشترک ناظر بر آن

 یکی از دغدغه های اصلی حقوق کیفری کشورها توسل به جایگزین هایی برای مجازات حبس می باشد، جایگزین هایی که فاقد آثار مخرب و زیانبار و معایب گفته شده مجازات زندان بوده و در نیل به اهداف سیاست  جنایی حکومت ها که همان اصلاح و بازپروری مجرم و بازگشت او به جامعه و حفظ نظم و امنیت در جامعه (پیشگیری خاص و عام)، جلوگیری از تکرار جرم ، جبران خسارت بزه دیده و بسیاری از اهداف دیگر و در نهایت ارتقاء نظام عدالت کیفری موفق و موثر بوده و ناکارآمدی و کاستی های مجازات حبس را جبران کند.

مکتب های مختلف کیفری دیدگاه های متفاوتی را در مورد فلسفه مجازات ها مطرح کرده اند ولی به طور کلی می توان هدف های پیچیده و گاه آشتی ناپذیر کیفرها را پیرامون سه محور بازدارندگی، سزادهی و بازسازگاری خلاصه کرد(شهیدزاده، ۱۳۸۵،ص۱۴۳).

کیفرهای جایگزین حبس (مجازات های جامعه محور یا اجتماعی) نیز از این قاعده مستثنی نبوده اند و تفاوت عمده و اصلی مجازات های جایگزین حبس (مجازات های اجتماعی) با سایر مجازات‌ها این است که بستر اجرای این مجازات ها در جامعه و با مشارکت نهادهای دولتی و مردمی می‌باشد. در نظام تقنینی ایران، در خصوص کیفرهای جایگزین حبس ، تاکنون متن  قانونی مدون، به این شکل که در لایحه قانون مجازات اسلامی سال۹۰، پیش بینی شده است، وجود نداشته است.

البته لایحه قانون مجازات های اجتماعی در سال ۱۳۸۴ نیز مجازات های جایگزین حبس و ارکان و شرایط آن را بیان کرده بود که به مرحله تصویب نرسیده است. لکن اقدام قانونگذار در پیش بینی مجازات های جایگزین حبس در قانون مجازات اسلامی که قانون مادر در حقوق کیفری محسوب می شود، یک نقطه عطفی در نظام تقنینی ایران بوده است.

البته برخی از این کیفرهای اجتماعی در حقوق ما پیشینه دارند برای نمونه محرومیت از حقوق اجتماعی (ماده۶۲ مکرر قانون مجازات اسلامی) یا در خصوص جریمه روزانه باید گفت که اندیشه قسط بندی جریمه اکنون در قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب ۱۳۷۷ و قانون مبارزه با مواد مخدر مصوب ۱۳۷۶ وجود دارد(نجفی ابرندآبادی، ۱۳۸۵،ص۱۱۴) لکن در لایحه قانون مجازات اسلامی سال ۱۳۹۰ مجازات های جایگزین با چهره کاملاً جدید ظاهر شده اند که در این مبحث قواعد مشترکی که بر این مجازات ها حاکم می باشد را از دید لایحه قانون مجازات اسلامی مورد بررسی قرار می دهیم.

فهرست مطالب

  ساز و کارهای اعمال و اجرای مجازات های جایگزین حبس  ۴۲
مبحث اول : بسترهای(پیش شرط های) اعمال موثر مجازات های جایگزین حبس ۴۲
گفتار اول : بسترهای تقنینی و اقتصادی ۴۲
بند اول : بستر تقنینی ۴۳
بند دوم : بستر اقتصادی ۴۴
گفتار دوم : بستر های آموزشی و اجتماعی  ۴۴
بند اول : بستر آموزشی  ۴۵
بند دوم : بستر اجتماعی  ۴۶
مبحث دوم : قواعد مشترک ناظر بر مجازات های جایگزین حبس در لایحه جدید قانون مجازات اسلامی ۴۷
گفتاراول : ویژگی های مشترک مجازات های جایگزین حبس ۴۸
بند اول : تعیین و اجرای آن از سوی دادگاه ۴۸
بند دوم : ضرورت گذشت شاکی خصوصی  ۴۹
بند سوم : ضرورت وجود جهات تخفیف  ۵۱
بند چهارم : رعایت اصل تناسب ۵۳
بند پنجم : الزامی یا اختیاری بودن صدور آنها ۵۴
الف- موارد الزامی بودن۵۴
ب- موارد اختیاری بودن ۵۴
بند ششم : امکان صدور دو نوع به طور همزمان ۵۵
بند  هفتم : تکلیف دادگاه بر تعیین مدت مجازات حبس ضمن صدور حکم ۵۶
بند هشتم : تصریح و تفهیم آثار تبعیت و تخلف از مفاد حکم به محکوم ۵۸
بند نهم : امکان صدور همزمان مجازات های جایگزین با مجازات های  تتمیمی یا تبعی ۵۹
گفتار دوم : موارد منع اعمال مجازات های جایگزین حبس و تغییر در آن ۶۰
بند اول : موارد منع اعمال مجازات های جایگزین حبس  ۶۱
الف- ارتکاب جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی ۶۲
ب- ارتکاب جرایم عمدی متعدد ۶۴
ج- ارتکاب جرایم عمدی با مجازات قانونی بیش از یکسال حبس و تخفیف آن به کمتر از یکسال ۶۵
بند دوم : موجبات تغییر در مجازات های جایگزین حبس ۶۶
الف- تخفیف و تبدیل ۶۷
ب- تشدید ۶۹
ج- توقف موقت  ۷۰
د- لغو مجازات های جایگزین حبس ۷۱

منابع و مآخذ
۱- منابع فارسی
الف – کتابها
ب- مقالات و مجلات
ج- پایان نامه
د- تقریرات
۲- منابع لاتین
الف- کتابها
ب- قانون