اثر بخشی سازمانی و منابع قدرت مدیران

اثر بخشی سازمانی و منابع قدرت مدیران

فهرست مطالب

عنوان صفحه

فصل اول : کلیات تحقیق

1-1 مقدمه. 2

1-2 بیان مساله. 3

1-3 اهمیت و ضرورت پژوهش… 5

1-4 اهداف پژوهش… 7

الف- فرضیة اصلی: 7

1-6 ‌ متغیرهای پژوهش… 8

1-7 واژگان کلیدی.. 8

1-7-1 ارتباطات.. 8

1-7-2 ارتباطات سازمانی.. 9

1-7-3 اثر بخشی ارتباطات.. 9

1-7-5 منابع قدرت رهبری.. 10

فصل دوم : ادبیات و پیشینه تحقیق

2-1 مقدمــه. 12

2-2 اهمیت ارتباطات.. 13

2-3 تعاریف کلی ارتباطات.. 15

2-5 فرآیند ارتباط.. 21

2-6 مسیر ارتباطات.. 23

2-6-1 ارتباطات عمودی.. 23

2-6-2 ارتباطات در سطح افقی.. 25

2-7 مدل ارتباطات.. 25

2-8 اصول ارتباطات.. 29

2-9 ارتباطات سازمانی از دیدگاه مکاتب مختلف مدیریت.. 31

2-9-1 دیدگاه کلاسیک‌ ها در مورد ارتباطات.. 32

2-9-2 نظریه نئوکلاسیک ‌ها و ارتباطات.. 33

2-9-3 دیدگاه سیستمی در مورد ارتباطات.. 34

2-9-4 دیدگاه اقتضایی و ارتباطات.. 34

2-9-5 دیدگاه مراوده‌ای یا تعاملی در مورد ارتباطات.. 35

2-10 اثربخشی در ارتباطات میان فردی.. 35

2-11 ویژگی ‌های اثربخشی.. 36

2-11-1 گشودگی.. 36

2-11-2 همدلی.. 37

2-11-3 حمایتگری.. 38

2-11-4 مثبت گرایی.. 39

2-11-5 تساوی.. 39

2-11-6 همانندی « تشابه با هم » و « تخالف با هم ». 40

2-12 موانع ارتباطی.. 41

2-13 انواع موانع ارتباطی.. 41

2- 14 تعاریف قدرت.. 52

قدرت ظرفیت تاثیر گذاری بر افرادی است كه در شرایط مستقلی هستند به عبارت دیگر قدرت توانایی تاثیر بر رفتار دیگران است. 53

2-15 اهمیت قدرت.. 55

2-16 قدرت در سطوح مختلف سازمان. 56

2-16-1 قدرت در سطح عمودی.. 56

2-16-1-2 منابع قدرت مدیران رده‌ی عالی سازمان. 57

2-16-2 قدرت در سطح افقی.. 64

2-17 روابط قدرت.. 65

2-17-1 رابطه صف و ستاد. 66

2-17-2 تشكیل دسته‌ ها و ائتلاف.. 67

2-18 انواع رویكردها به قدرت.. 68

2-18-1 راسل و قدرت.. 68

2-18-2 هیكس، گولت و قدرت.. 69

2-18-3 گالبرایت و قدرت.. 71

2-18-4 اتزیونی و قدرت.. 73

2-19 پیشینه تحقیق.. 74

2-20 اهمیت پیشینه در تحقیقات.. 74

فصل سوم : روش های انجام تحقیق

3-1 مقدمه. 86

3-2 روش انجام تحقیق.. 87

3-3 جامعه آماری.. 87

3-4 نحوه ی تعیین حجم نمونه و روش نمونه گیری.. 87

3-5 روش گردآوری اطلاعات.. 88

3-6 ابزار گردآوری اطلاعات.. 88

3-7 روایی و پایایی ابزار جمع آوری داده ها 89

3-7- 1 روایی.. 89

3-7-2 پایایی.. 90

3-7-2-1 ضریب آلفای کرونباخ 91

3-7-2-2 ضریب پایایی تنصیف.. 91

3-8 روش تجزیه و تحلیل دادها 92

فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده های تحقیق

4-1 مقدمه. 94

4-2 تجزیه و تحلیل داده ها 95

4-3 تحلیل های توصیفی.. 95

4-3-1 جدول و نمودارمربوط به جنسیت پاسخ دهندگان. 96

4-3-2 جدول و نمودارمربوط به سن پاسخ دهندگان. 97

4-3-3 جدول و نمودارمربوط به سابقه خدمت پاسخ دهندگان. 98

4-3-4 نمودارمربوط به سطح تحصیلات پاسخ دهندگان. 99

4-4 تجزیه و تحلیل استنباطی.. 100

4-5 آزمون فرضیه ها 100

4-5-1 آزمون فرضیة اول ( فرضیة اصلی ) 102

4-5-2 آزمون فرضیة دوم (فرضیة فرعی اول ) 103

4-5-3 آزمون فرضیة سوم (فرضیة فرعی دوم ) 104

4-5-4 آزمون فرضیة چهارم ( فرضیة فرعی سوم ) 105

4-5-5 آزمون فرضیة پنجم ( فرضیة فرعی چهارم ) 106

4-6 خلاصه فصل چهارم. 107

فصل پنجم : نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1 مقدمه. 109

5-2 نتیجه گیری.. 109

5-2-1 نتیجه گیری از فرضیة اول ( فرضیة اصلی ) 109

5-2-2 نتیجه گیری از فرضیة دوم (فرضیة فرعی اول ) 110

5-2-3 نتیجه گیری از فرضیة سوم (فرضیة فرعی دوم ) 110

5-2-4 نتیجه گیری از فرضیة چهارم ( فرضیة فرعی سوم ) 111

5-2-5 نتیجه گیری از فرضیة پنجم ( فرضیة فرعی چهارم ) 111

5-3 نتیجه گیری کلی از تحقیق.. 112

5-4 راهکار ها و پیشنهادات.. 112

5-5 پیشنهادات به محققین آینده 113

( منــــابع و مــــآخذ ) 114

پرسشنامه. 119

1-1 مقدمه

دنیایی را تصور كنید كه در آن «ارتباط» وجود ندارد؛ در این دنیا انسان، تنها و انفرادی زندگی می كند و هرگز مشاركتی در تجربه اندوزی و علم ورزی ندارد! هرگز نمی تواند برای فائق آمدن بر مشكلات و محدودیت های شخصی، از اتحاد و یكپارچگی برخوردار شود! هرگز سهمی در اختراعات نداشته و از شانس و فرصت زیادی بهره مند نخواهد شد! در چنین جهانی انسان نمی تواند از دیگران تاثیر بپذیرد و به گونه ای متقابل بر آنان تاثیر بگذارد. در یك كلام ، تصور چنین جهانی اگر ناممكن نباشد، دشوار است. این تصور بسیار مشكل است؛ زیرا ارتباط طرح چنین سوالی را درزندگی بشری از میان برده و غیر قابل بحث نموده است. دنیایی كه ما در آن بسر می بریم بسیار مبهم و پیچیده است. در جهانی بدون وجود ارتباط، تمدن به مفهومی كه امروز می شناسیم- امكان وجود و ظهور نداشته است. ما به وسیله ارتباط، موفق شده ایم علوم و آموخته ها و تلاشهایمان راتجزیه و تركیب كنیم. توانایی ها و تلاش ها و آموخته های علمی ما را قادر ساخته است تا ظرفیت علمی، تكنولوژی و فرهنگی مان توسعه یافته و رو به تكامل و تعالی بروند
. بدون وجود یك زمینه مناسب برای ایجاد ارتباط با یكدیگر در سطحی قابل قبول انسان هرگز نمی ‌توانست موقعیت ما قبل تاریخ را پشت سر گذاشته و به پیشرفت های كنونی دست یابد. ارتباط از این جهت مهم است كه سازماندهی را امكان پذیر می سازد و سازمانها نیز به نوبه خود افراد را قادر می سازند تا در روش زندگی به سیستم های سازمان یافته موجود، دسترسی پیدا كنند. در هر حال اهمیت و مفهوم واقعی یك ارتباط خوب می تواند از دیدگاه‌ ها و جنبه های گوناگون مورد توجه قرار گیرد.

بنا به تعریف، سازمان ها برای بقای خود به كنش و واكنش متقابل و یا ارتباط نیاز دارند. بنابراین منطقی است اگر بگوئیم درك و شناخت بهتری از ارتباط موجب ارتقای سازمان ها می شود. از طرف دیگر قدرت به عنوان یك عامل و عنصر بسیار مهم در اداره امور جوامع و سازمانها همواره دلمشغولی دولت مردان و مدیران بوده است. مدیران، قدرت را به عنوان جزئی بسیار سازنده در ساختار سازمان و وسیله اجرای تــعهــــدات آن می دانند. قدرت به عنوان مهمترین و نافذترین پدیده اجتماعی جوامع انسانی شناخته شده است. نتایج نفوذ قدرت در كلیه سطوح سازمان های اجتماعی تجربه شده است. چون قدرت بخشی مهم و تاثیر گذار در حیات سازمانی می ‌باشد، محققین تلاش زیادی برای توضیح مسائل سازمانی در اصطلاح «روابط قدرت» مطرح كرده اند، اول اینكه، واحدهای تابعه سازمان را متاثر می ‌سازد و دوم، در سطوح سازمانی و روابط بین افراد سازمان تاثیر قابل توجه می گذارد. (فخیمی،1379)

1-2 بیان مساله

فرایند ارتباطات یكی از فرایندهای مهمی است كه بر روی اثر بخشی سازمان ها و موفقیت مدیر نقشی اساسی ایفا می كند. تحقیق وبررسی در محیط سازمان ها و حیات كاری نشان می دهد كه بطور متوسط مدیران سطوح مختلف بین 75% تا 95% از اوقات خود را صرف ارتباطات و پیام رسانی می كنند. ارتباطات به عنوان یكی از مهمترین عناصر فرایند مدیریتی محسوب می شود. وجود ارتباطات موثر و صحیح در سازمان همواره یكی از اجزای مهم در توفیق مدیریت به شمار آمده است. به تجربه ثابت شده است كه، اگر ارتباطات صحیحی در سازمان بر قرار نباشد،گردش امور مختل شده و كارها آشفته می شوند. هماهنگی، برنامه ریزی، سازماندهی، كنترل و سایر وظایف بدون وجود سیستم ارتباطی موثر در سازمان قابل تحقق نبوده و امكان اداره سازمان مهیا نخواهد بود. (حقیقی، 1380)

با توجه به اندازه یا بزرگی سازمان، تكنولوژی پیچیده، میزان پیچیدگی و رسمی بودن امور، ساختار طرح ریزی می شود و بر این اساس سیستم اطلاعاتی به وجود می آید. تعیین ساختار سازمانی خود نشانه ای از مسیر خاصی است كه تعیین كننده نوع ارتباط در سازمان است. قدرت، رهبری و تصمیم گیری (علنی و یا غیر علنی) به فرایند ارتباطات وابسته اند، زیرا بدون وجود اطلاعات این فرایندها بی معنی خواهند شد. تحلیل گران سازمانی درجات متفاوتی از اهمیت برای فرایند ارتباطات قائل شده اند برای مثال بارنارد[1] چنین ابراز می كند:

«در تئوری فراگیر سازمان، ارتباطات در كانون یا مركز قرار می گیرد، زیرا ساختار، گستره و حدود سازمان تقریبا به وسیله شیوه های ارتبـــاطی تعیـــین می شوند. از این دیدگاه كه به موضوع نگاه كنیم، ارتباطات در قلب سازمان جای می گیرد. دو پژوهشگر دیگر به نام های كتزوكان[2] چنین می‌گویند: ارتباطات، مبادله اطلاعات و انتقال مقصود، روح و اساس سیستم اجتماعی سازمان را تشكیل می دهد. به تازگی نویسنده ای به نام استینچ‌كامب [3] نیز در بررسی سازمان ها، ارتباطات را در كانون یا مركز سازمان قرار داد. به هر حال ســـایر نظریه پردازان به اندازه های متفاوت به این موضوع توجه كرده اند. (پارسائیان و اعرابی، 1376)

از طرف دیگر، قدرت ویژگی اساسی نقش یك مدیر بوده و زمینه اثر بخشی او را در سازمان فراهم می سازد. در واقع یك پدیده اجتناب ناپذیر در سازمان است كه البته در سازمان ها مدیران به آن به عنوان یك پدیده منفی می نگرند. ولی حقیقت این است كه این جریان ذاتا یك پدیده منفی نیست، بلكه منفی و مثبت بودن آن بستگی به قضاوت و نوع كاربرد آن دارد. یقینا اگر هدف از قدرت، اهداف سازمانی باشد می تواند پدیده ای مثبت و كاركردی محسوب گردد و باعث پویایی سیستم و سازمان شود، اما اگر هدف از آن دستیابی به اهداف شخصی و فردی باشد، مطمئنا یك پدیده منفی و ناپسند خواهد بود. (پارسائیان و اعرابی، 1375)

دو پژوهشگر به نام های مك كللند و دیوید برن هام[4] بر این باورند، مدیران موفق كسانی هستند كه به نفع سازمان، (و نه برای فخر فروشی)، بر دیگران اعمال نفوذ نمایند و قدرت خود را در آن راه به كار برند. آنان كه با تسلط كامل بر نفس سركش خویش (تنها جهت تامین منافع سازمان) بر دیگران اعمال قدرت می نمایند (در مقایسه با آنان كه از قدرت برای تامین منافع شخصی سوء استفاده می كنند یا می كوشند تا با تكیه بر آن محبوب القلوب شوند) موثرتر و موفق تر خواهند بود. مك كللند چنین نتیجه گرفت كه مدیران قدرتمند و توانا در اوج قدرت خویشتن دار هستند. چنین مدیرانی روح همكاری را تقویت می كنند، زیر دستان را تایید می نمایند و پاداش می دهند، بدین وسیله باعث بهبود روحیه افراد در سازمان می گردند. جان كاتر چنین استدلال می كند كه مدیران موفق از روشها و فنون ثابت شده و معینی استفاده می كنند و قدرت خود را در راه بهبود بهره وری اعمال می كنند.

رزابت كنتر[5] چنین استدلال كرده است كه قدرت می تواند به راحتی جنبه نهادی به خود بگیرد كسانی كه دیگران
به قدرتشان ایمان و اعتقاد دارند و پذیرفته اند كه آنان دارای قدرت هستند راحت تر می توانند بر مردم اطراف خود اعمال نفوذ نمایند و بدین طریق صاحب قدرت اصیل تری می گردند. از همین دیدگاه كنتر استدلال می كند كه « فقدان قدرت، از جمله شرایطی است كه به زحمت می توان بر آن فائق آمد. (همان منبع)

1-3 اهمیت و ضرورت تحقیق

ارتباطات مبین نحوه و چگونگی توزیع وتبادل عقاید، افكار و اطلاعات از طریق كتبی، شفاهی، علامات و حركات به منظور راهنمایی و هدایت رفتار كاركنان سازمان در مبادله پیام می ‌باشد. ارتباطات در سازمان موجد قدرت و وسیله ای برای به كار گرفتن بهینه اختیارات قانونی و اداری و اعمال آن در طول سلسله مراتب سازمانی می ‌باشد. ارتباطات اغلب به صورت موازی در كنار مجاری اختیارات رسمی قرار دارد و عامل تسهیل جریان كار در سازمان می باشد و ادامه فعالیت ها به گونه ای مثبت و مفید، بدون وجود شبكه های ارتباطی كارآمد امكان چندانی ندارد. همچنین به عنوان ضروری ترین نیاز جریان امور اداری، بدون داشتن سیستم ارتباطات كارآمد، چرخ های اجرایی سازمان به گردش در نمی آیند و فعالیت ها راكد و در صورت حركت به گونه ای ناقص اجرا شده، و فاقد كیفیت و بازدهی لازم خواهند بود. (فخیمی،1379)

از سوی دیگر، قدرت به عنوان یك عامل و عنصر بسیار مهم در اداره امور جوامع و سازمان‌ها همواره دل مشغولی دولت مردان و مدیران بوده است. قدرت به عنوان مهم ترین و نافذترین پدیده اجتماعی جوامع انسانی شناخته شده است. نتایج نفوذ قدرت در كلیه سطوح سازمان های اجتماعی تجربه شده ولی بیشتر و در وسعت گسترده تر در نوع سازمان رسمی و سلسله مراتب سازمانی تجربه شده است. چون قدرت بخشی مهم وتاثیر گذار در حیات سازمانی می باشد، محققین تلاش زیادی برای توضیح مسائل سازمانی در اصطلاح «روابط قدرت» مطرح كرده اند، اول اینكه، واحدهای تابعه سازمان را متاثر می سازد، و دوم؛ در سطوح سازمانی و روابط بین افراد سازمان تاثیر قابل توجه می گذارد. قدرت تنها در رابطه بین دو نفر یا تعداد بیشتری از افراد وجود دارد و می‌تواند در جهت های عمودی یا افقی اعمال شود. اغلب منبع قدرت در آن پست سازمانی وجود دارد كه صاحب منابع كمیاب یا ارزشمند است، و سایر دوایر سازمانی، از این جهت، به آن وابسته اند. هنگامی كه یك نفر به شخص دیگری وابسته باشد قدرت در رابطه ای پایدار می گردد كه شخص صاحب، آن را داراست و از این رو دارای قدرت بیشتری خواهد بود. هنگامی كه قدرت وجود داشته باشد (یعنی چنین رابطه ای بین دو نفر به وجود آید)، صاحب قدرت می‌تواند خواسته های خود را بر دیگری تحمیل كند.

1-4 اهداف پژوهش

الف- هدف كلی: تبیین رابطه بین اثر بخشی ارتباطات سازمانی و منبع قدرت مدیران.

ب : اهداف جزئی:

1- تبیین رابطه بین اثر بخشی ارتباطات سازمانی و منبع قدرت پاداش مدیران.

2- تبیین رابطه بین اثر بخشی ارتباطات سازمانی و منبع قدرت تخصص مدیران.

3- تبیین تفاوت بین منابع مختلف قدرت مدیران بر حسب تخصص مدیریت و غیر مدیریت.

4- تبیین رابطه بین منابع مختلف قدرت مدیران و سنوات خدمتی آنان.

1-5 فرضیات پژوهش

الف- فرضیة اصلی:

1. بین اثر بخشی ارتباطات سازمانی و منابع قدرت مدیران‌ رابطة معنی داری ‌وجود دارد.

ب- فرضیه های فرعی:

1. بین اثر بخشی ارتباطات سازمانی و منبع قدرت پاداش مدیران رابطة معنی داری وجود دارد.
2. بین اثر بخشی ارتباطات سازمانی و منبع قدرت تخصص مدیران رابطة معنی داری وجود دارد.
3. بین هر یك از منابع قدرت مدیران بر حسب تخصص مدیریت و غیر مدیریت رابطة معنی داری وجود دارد.
4. بین هر یك از منابع قدرت مدیران بر سنوات خدمتی آنان رابطة معنی داری وجود دارد.

1-6 ‌ متغیرهای تحقیق

1- متغیرهای مستقل: قدرت ، اثر بخشی ارتباطات سازمانی

متغیرهای وابسته: تخصص مدیریت‌، سنوات خدمت، قدرت تخصص و قدرت قانونی

[1] – Barnard

[2] – Katz and kahn

[3] – Stinchcombe

[4] – David Burnham

[5]- Rosabeth Kanter