آسیب شناسی بتن 72 ص

ایران یكی از قدیمی ترین گاهواره های تمدن است و معماری و شهرسازی، دست كم از چهار هزار سال قبل در این سرزمین متداول بوده است آثار شامخ معماری و بقایای قصرها و شهرهای باستانی و دوام و بقای شگفت انگیز تعدادی از كهن ترین نمونه های ساختمانی و شهرسازی حكایت از تطّور و شكوفایی این فن ظریف و زیبا در كشور ما می كند

پیشگفتار

ایران یكی از قدیمی ترین گاهواره های تمدن است و معماری و شهرسازی، دست كم از چهار هزار سال قبل در این سرزمین متداول بوده است.

آثار شامخ معماری و بقایای قصرها و شهرهای باستانی و دوام و بقای شگفت انگیز تعدادی از كهن ترین نمونه های ساختمانی و شهرسازی حكایت از تطّور و شكوفایی این فن ظریف و زیبا در كشور ما می كند. هنوز بیگانگان با شگفتی و اعجاب از ویرانه های در خور مباهات تخت جمشید دیدن می كنند. ساختمانها، میدانها، مساجد و گلدسته های شهر نام آور اصفهان در صدر فهرست جاهای دیدنی و مورد توجه سیاحانی قرار دارد كه هر سال راهی خاور زمین می شوند.^([1])

سرٌ پایداری شگرف این آثار باستانی و تاریخی كه در موارد عدیده ای حتی در خور استفاده برای مردم این روزگار هستند، مانند شبستان و صحن مساجد قدیمی چند صد ساله شیراز و اصفهان و از مهمتر آستان قدس رضوی و امثالهم را باید در كوشندگی، دقت نظر، انتخاب مواد و مصالح مناسب و بادوام و موشكافی سازندگان آن جست كه طبعاً وقوف و تبحرشان را در فن معماری بیان می كند.

طی شصت سال اخیر فن معماری و ساختمان و شهرسازی در ایران دگرگون شد. پس از یك دوره دویست ساله فترت كه آشوبها و جنگهای داخلی و خارجی به معماران ایرانی فرصت خلق آثار بی همتایی مانند ساخته های دوران صفوی را نمی داد، به تدریج با شكل گیری دانش نوین معماری در ایران، تحصیل و تجربه دانشجویان ایرانی در خارج و تأسیس دانشكده های فنی و مهندسی، احداث ساختمان و سازه وارد مرحله تحول نوینی شد و چهره^ء شهرهای ایران دگرگون شد. آمیزه هایی از سبكهای معماری باستانی-اسلامی و اروپایی در ساختمانهای رفیع و با عظمت دولتی، بانكها و شهرسازی پدید آمد. می توان پذیرفت كه مهندسان ساختمانی و شهرسازی اروپایی مانند آلمانها، ایتالیاییها، چكها و فرانسویها كه در خلال سالهای 1320ـ1310 در فعالیتهای ساختمانی ایران به كار گمارده شده بودند، گامهای نخستین را برداشتند. پیش از آن در دوران قاجار، گرچه آثاری به وجود آمد، امٌا این آثا هرگز به پای دوران صفوی نمی رسید و از دیدگاه بعضی از آگاهان، نشانه^ء انحطاط فن معماری اصیل ایران به شمار می رفت.

مهندسین اروپایی با شناخت و كاربرد ظریف معماری كهن ایرانی و نگرش به سبكهای عصر هخامنشی و ساسانی و تلفیق آن با معماری صفوی، زیبایی و اصالت معماری ایرانی را جلوه گر ساختند.

هنوز یك دهه به پایان نرسیده، مهندسین جوان ایرانی كه به تدریج جایگزین بیگانگان می شدند بسیار شتابان و پر امید، مراحل بعدی را پیمودند و نتیجه آن هزاران سازه است كه چهره^ء مناطقی از كشور را دگرگون ساخته است. چهره ای كه در خور مقایسه با سیمای معماری و شهرسازی در صد سال پیش نیست و نه تنه
ا از نظر ظاهر بلكه از نظر استحكام و پا برجا ماندن ساختمان و مقاومت در برابر بلایایی چون زلزله در خور توجه است.

در طول همین دهه بود كه با آغاز فعالیتهای گسترش ارتباطات دریایی نظیر احداث بنادر جنوب و شكل گیری شهرهای بندری مانند خرمشهر، بندر جدیدالاحداث شاهپور (امروزه امام خمینی)، بندر جدید بوشهر، بندر جدید انزلی، بندر جدید شاه (امروزه تركمن) و ساخت اسكله های گوناگون، موج شكن، بارانداز و غیره در این بنادر، توجه به سازه های بتنی دریایی متداول گردید.

برای آنكه نویسنده، متهم به قضاوت یك جانبه نشود توجه خواننده را به كتاب جالب و خواندی روزنامه اعتماد السلطنه^([2]) حاوی یادادشتهای مرحوم اعتماد السلطنه محمدحسن خان وزیر انطباعات دوران اخیر ناصرالدین شاه جلب می كنم.

نویسنده یادداشتها كه یادداشتهایش را برای خود و نه برای انتشار در دوران حیاتش می نوشته بارها و بارها از فرو ریختن سقف اتاق خانه خود یا خانه رجال دیگر عصر ناصری بر اثر ریزش برف و باران، فرو ریختن سقف و دیوار خانه خود را نگاشته است. در حالی كه نویسنده یادداشتهای مذكور، وزیر احتساب (یعنی شهردار دار الخلافه تهران) نیز بوده است و از نظر اعتبار شخصی و اهمیت مقام، لابد در خانه ای مجلل و آبرومند به سر می برده است؛ حال آنكه در قبال ریزش سقف و دیوار اتاق بر اثر باران و برف مصونیت نداشته است.

توجه به نكته كوچك بالا و نیز این داستان كه در دورانهای اخیر تاریخ یعنی عصر ناپدید شدن معماریهای با شكوه باستانی و صفوی، دیوار و حصار شهرهای ایران كه از گِل بنا می شده است بنا به عقیده یك صاحب منصب انگلیسی حتی در برابر فشار شدید آب فرو می ریخته است؛ حكایت از آن می كند كه از اوایل قرن 19 میلادی، معماری علمی و فنی و مبتنی بر محاسبات و داده های آماری، به مثابه یك ضرورت تام و تمام خود نمایی كرده و هنر و مشخصه معماران ایرانی در این بوده است كه با در آمیختن سنت و صنعت و زنده كردن نمادهای كهن معماری اصیل ایرانی، از دستاوردهای تكنیك نوین نیز بهره مند شوند.