آسیب شناسی مقررات و تشریفات نکاح و انحلال آن

مقررات و تشریفات نکاح و انحلال آن با رویکردی آسیب شناسانه موضوع تحقیق و نوشتار حاظر است.در ابتدا مقررات و تشریفات ثبت نکاح دایم، مقررات و تشریفات ثبت نکاح منقطع، مقررات و تشریفات طلاق مورد بحث واقع می شود و در ادامه ثبت فسخ نکاح ، ثبت بذل مدت در نکاح منقطع، ثبت رجوع و ثبت نکاح ایرانیان مقیم خارج مورد بررسی قرار گرفته می شود.

اصولاً برای ثبت هر سندی رعایت مواردی ضروری است؛ از جمله استفاده از اوراق بهادار مخصوص که سازمان ثبت تهیه می‌کند (ماده ۱۸ قانون دفاتر اسناد رسمی)، تنظیم سند در نسخه‌هایی به تعداد متعاملین به اضافه یک (ماده ۲۱ قانون دفاتر اسناد رسمی و ماده ۱۴ نظامنامه ازدواج)، تنظیم سند به زبان فارسی (اصل ۱۵ قانون اساسی و ماده ۶۱ قانون ثبت)، ثبت سند در دفتر (ماده ۵۶ قانون ثبت و ماده ۸۴ قانون دفاتر اسناد رسمی)، عدم قلم خوردگی (ماده ۶۲ قانون ثبت و ماده ۲۹ قانون دفاتر اسناد رسمی). 

۲-۱٫ مقررات و تشریفات ثبت نکاح دایم 

در ماده ۱۰۶۲ قانون مدنی آمده است:« نکاح واقع می شود به ایجاب و قبول لفظی که صریحا دلالت بر قصد ازدواج نماید.» به همین جهت در موقع ثبت ازدواج عاقد  با اخذ وکالت از زوجین صیغه عقد را اجرا می کند. عاقد طبق ماده ۱۰۶۴ باید عاقل و بالغ و قاصد باشد. حضور افرادی که هنگام ثبت ازدواج ضروری است:(زوج، زوجه، پدر زوجه(در مواقعی که حضور پدر زوجه ضروری است)، سردفتر).

در ثبت سند نکاح موارد خاصی مطرح است که مهمترین آنها بیان می‌شود:
۲-۱-۱٫ سن قانونی زوجین
سن قانونی برای ازدواج بموجب اصلاحیه ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی در روزنامه رسمی شماره ۱۶۷۱۳ مورخه ۲۶/۴/۱۳۸۱ درج شده است عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن ۱۳ سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به ۱۵ سال تمام شمسی منوط است به اذن ولی به شرط رعایت مصلحت با تشخیص دادگاه. بنابراین چنانچه زوجین از سن قانونی مندرج در ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی کمتر باشند نیاز به ارائه دادنامه از سوی مراجع قضایی صالح جهت ثبت ازدواج آنان می باشد. 

۲-۱-۲٫ اصل شناسنامه زوجین
چون شناسنامه در اکثر مواقع ملاک عمل سردفتر بوده توجه خاص از طرف سردفتر نسبت به اصالت سجل را می طلبد هر چند سردفتر در حد عرف مسئول تطبیق اصالت سجل می باشد. مع الوصف این قاعده از دید قانون با سردفتر است در صورتی که از نگاه سردفتر می بایست تا جایی که امکان دارد نسبت به صحت و سقم آن کوشا بود.    شناسنامه زوجین از هر لحاظ معرف هویت آنان می باشد به عنوان مثال چنانچه مردی دارای همسر دیگری باشد ولی در شناسنامه آن قید نشده باشد و خود مرد هم اقرار به داشتن همسر دیگر نکند مسئولیتی متوجه سردفتر نیست همینطور نسبت به زوجه.    همینطور شناسنامه نشان دهنده سند تابعیت جمهوری اسلامی ایران است فلذا هرچند فتوکپی شناسنامه از طرف مراجع قضایی برابر اصل شده باشد برای سردفتر کافی نمی باشد.

   ۲-۱-۳٫ امضای سند
طبق آیین‌نامه قانون ازدواج مصوب ۱۳۱۰ برای این که سند ازدواج، رسمی محسوب شود، باید به امضای زن وشوهر، مجری یا مجریان صیغه ازدواج، امضای دو شاهد یا بیشتر برسد . همچنین در ماده ۱۰ نظام نامه دفتر ثبت ازدواج و طلاق مصوب ۱۳۱۰ آمده: «برای ثبت عقد ازدواج، زوج و زوجه باید شخصاً یا توسط وکیل، ذیل ثبت عقد را در دفتر و ذیل ورقه ازدواج را امضا کنند. هرگاه زوجین بی‌سواد باشند، باید یک نفر مطلع باسواد که معتمد شخص بی‌سواد است، در دفترخانه حاضر گردد و ثبت سند ازدواج را برای شخص بی‌سواد قرائت نماید، این قرائت باید ذیل ثبت مزبور قید گردد و علامت انگشت شخص بی‌سواد ذیل آن گذارده شود». مطابق ماده ۳ آیین‌نامه ش ۱۱۱۴۲۰-۲۰/۵/۱۳۱۱ اگر مجری صیغه عقد ازدواج یک نفر باشد، حداقل امضای سه شاهد لازم است.  

فهرست مطالب
مقررات و تشریفات نکاح و انحلال آن با رویکردی آسیب شناسانه    ۴
۲-۱٫ مقررات و تشریفات ثبت نکاح دایم    ۵
۲-۱-۱٫ سن قانونی زوجین    ۵
۲-۱-۲٫ اصل شناسنامه زوجین    ۵
۲-۱-۳٫ امضای سند    ۶
۲-۱-۴٫ اخذ گواهینامه پزشک قبل از وقوع ازدواج:    ۷
۲-۱-۵٫  نکاح اشخاص کر، گنگ یا کور    ۸
۲-۱-۶٫ ثبت مهریه غیرمنقول    ۸
۲-۱-۷٫ توکیل به غیر    ۱۰
۲-۱-۸٫ لزوم اجازه پدر یا جد پدری زوجه    ۱۱
۲-۱-۹٫ ازدواج مطلقه رجعیه    ۱۱
۲-۱-۱۰٫ لزوم مجرد بودن مرد    ۱۲
۲-۱-۱۱٫ حضور شهود و معرفین    ۱۲
۲-۲٫ مقررات و تشریفات ثبت نکاح منقطع    ۱۳
۲-۳٫ مقررات و تشریفات طلاق    ۱۳
۲-۳-۱٫ ثبت طلاق توافقی (بائن)    ۱۵
۲-۳-۱-۱٫ در صورتی که زوجین حاضر باشند:    ۱۵
۲-۳-۱-۲٫  در صورتی که زوج حاضر باشد و زوجه ممانعت نماید:    ۱۵
۲-۳-۱-۳در صورت امتناع زوج از حضور در دفترخانه:    ۱۶
۲-۳-۲٫ ثبت طلاق بائن(یکطرفه)    ۱۷
۲-۳-۳٫ ثبت طلاق رجعی    ۱۸
۲-۳-۴٫ ثبت طلاق رجعی از جانب زوج(یکطرفه)    ۱۹
۲-۴٫ ثبت فسخ نکاح    ۱۹
۲-۵٫  ثبت بذل مدت در نکاح منقطع    ۲۰
۱- بذل مدت از سوی زوج    ۲۰
۲-۶٫  ثبت رجوع    ۲۱
۲-۶-۱٫ رجوع در طلاق بائن(خلع، مبارات)    ۲۱
۲-۶-۲٫ رجوع در طلاق رجعی    ۲۲
۲-۷٫ ثبت نکاح ایرانیان مقیم خارج    ۲۲
۲-۷-۱٫ ثبت ازدواج تبعه ایرانی با تبعه خارجی    ۲۳
۱- نظریه ارادی بودن    ۲۸
۲- نظریه غیر ارادی بودن    ۲۸
۳- نظریه سوم    ۲۸
۴- نظریه چهارم    ۲۸

منابع و مآخذ    ۳۱