ارزیابی عملکرد شرکت ها بر اساس الگوریتم درخت تصمیم

دانلود پایان نامه کارشناسی ارشد رشته حسابداری

ارزیابی عملکرد شرکت ها بر اساس الگوریتم درخت تصمیم

چک‍یده
تعیین عملکرد واحد تجاری با استفاده از تعداد محدودی از نسبت های مالی یک مسئله جالب و چالش برانگیز برای اکثر محققان بوده است. تشخیص فاکتورهایی که می تواند به درستی عملکرد واحد تجاری را پیش بینی کند برای هر تصمیم‌گیرنده بسیار جالب است. در سال های اخیر برای شناسایی چنیین فاکتور هایی، بیشتر از تحلیل‌های سنتی استفاده شده است.

هدف این پژوهش بررسی ارتباط بالقوه میان عملکرد واحد تجاری و نسبت‌های مالی بااستفاده از الگوریتم درخت تصمیم به عنوان روشی جایگزین است.

جامعه آماری پژوهش حاضر، شامل نمونه‌ای از ۱۱۰ شرکت حاضر در بورس اوراق بهادار تهران به صورت شرکت-سال طی دوره زمانی ۱۳۸۰-۱۳۹۰ می باشد. در این راستا متغیر های وابسته بازده دارایی و بازده حقوق صاحبان سهام و متغیرهای مستقل نسبت‌های مالی درنظر گرفته شده است. برای تجزیه و تحلیل داده ها ابتدا تحلیل عاملی انجام شده است، سپس الگوریتم درخت تصمیم برای کل شرکت های نمونه و سپس برای هریک از صنایع منتخب به تفکیک اجرا شده است. نتایج تحلیل نشان داد که مهم‌ترین نسبت های مالی به ترتیب نسبت سود قبل از مالیات به حقوق صاحبان سهام، حاشیه سود خالص و سود هر سهم هستند و صنعت تاثیر چندانی بر نتایج نداشت.

 کلید واژه ها: ارزیابی عملکرد، شاخص های شرکتی، الگوریتم درخت تصمیم، بازده دارایی، بازده حقوق صاحبان سهام.

مساله پژوهش
مباحث ارزیابی عملکرد را می‌توان از زوایای متفاوتی مورد بررسی قرار داد. دو دیدگاه اساسی سنتی و نو در این باره وجود دارد. دیدگاه سنتی، قضاوت و یادآوری عملکرد و کنترل ارزیابی شونده را هدف قرار داده و سبک دستوری دارد. این دیدگاه صرفاً معطوف به عملکرد دوره زمانی گذشته است و با مقتضیات گذشته نیز شکل گرفته است. دیدگاه نو، آموزش، رشد و توسعه ظرفیت‌های ارزیابی شونده، بهبود و بهسازی افراد و شرکت و عملکرد آن، ارائه خدمات مشاوره‌ای و مشارکت عمومی ذینفعان، ایجاد انگیزش و مسئولیت‌پذیری برای بهبود کیفیت و بهینه‌سازی فعالیت‌ها و عملیات را هدف قرار داده و مبنای آن را شناسایی نقاط ضعف و قوت و تعالی شرکتی تشکیل می‌دهد. خاستگاه این دیدگاه مقتضیات معاصر بوده و با ارزیابی سیستمی عملکرد با استفاده از تکنیک‌ها و روش‌های مدرن، توسعه پیدا می‌کند. حوزه تحت پوشش اندازه‌گیری عملکرد می‌تواند سطح کلان یک شرکت، یک واحد، یک فرایند و کارکنان باشد. 

در الگوهای نوین ارزیابی عملکرد، مدل های کمی مثل معیار بهره‌وری با رویکرد ارزش افزوده، معیار کارآمدی با رویکرد اثربخشی و کارآیی و معیار سودآوری با رویکرد حسابرسی عملکرد؛ و مدل های کیفی، مثل معیار توصیفی و ارزشی با رویکرد تعهد شرکتی و اخلاق شرکتی و چند معیار دیگر بکار گرفته شده است. دست کم هفت مقیاس برای ارزیابی عملکرد یک شرکت وجود دارد که الزاماً متمایز از یکدیگر نیستند. این مقیاس‌ها عبارتند از: اثربخشی، کارایی، سود و سودآوری، بهره و بهره‌وری، کیفیت زندگی شغلی، خلاقیت و نوآوری و کیفیت(تولایی، ۱۳۸۶). تداوم فعالیت یک شرکت یکی از معیارهای رتبه بندی و از مفروضات بنیادی حسابداری است که بر اساس آن تمامی واحدهای اقتصادی، برای مدت نامحدودی به فعالیت خود در عرصه‌ی تجارت و خدمات یک جامعه، به تکاپو می‌پردازند. حال این شرکت‌ها درجات متفاوتی از نظر میزان کسب سود و امکان فعالیت مداوم دارا می‌باشند که از منظر افراد ذینفع، قدرت شرکت برای تداوم فعالیت، با پیش بینی ورشکستگی همبستگی متناسبی دارد و لذا برای تصمیم گیری‌های خود نیازمند ارزیابی عملکرد شرکت جهت اخذ تصمیم های مناسب می‌باشد. نگرانی‌های منطقی سرمایه گذاران از بازگشت اصل و سود سرمایه‌شان موجب تقاضای آن‌ها برای ارائه ابزارهای بهتری جهت ارزیابی میزان توانایی شرکت‌ها در تداوم فعالیتشان شده است. 

در این بین پیشگامان حسابداری و پژوهشگران مالی جهت پاسخ به این تقاضا سعی در ارایه مدل‌هایی دارند که از ترکیب این نسبت‌های مالی حاصل شده و قادر است عملکرد و توانایی پرداخت سود و تداوم فعالیت شرکت‌ها را مؤثرتر اندازه گیری کند(عبداللهیان، ۱۳۹۲). تهیه صورت‌های مالی، یکی از متداول‌ترین روش‌های تجزیه و تحلیل اطلاعات مالی است. هر گروه از استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی، موفقیت یک فعالیت در بورس را از دیدگاه خود بررسی می‌کند. یکی از معیارهای ارزیابی موفقیت یک صنعت یا فعالیت، نسبت‌های مالی است. این نسبت‌ها، در حقیقت، چکیده گزارش‌های مالی شرکت‌ها هستند که اطلاعات زیادی را درباره وضعیت درونی شرکت‌ها ارائه می‌دهند. نسبت‌های مالی، شاخص‌های خوبی برای سنجش عملکرد و موقعیت مالی بنگا‌ه‌ها هستند. این نسبت‌ها را می‌توان بر طبق اطلاعاتی که ارائه می‌کنند، طبقه‌بندی نمود. طبقه‌بندیهای مختلفی از نسبت‌های مالی وجود دارد(تقی زاده،۱۳۹۰). 

در کل کتاب های مالی و حسابداری، نسبت های مالی را به گروه های نقدینگی، سودآوری، توانایی پرداخت بدهی های بلندمدت و بهره وری دارایی یا نسبت های دوره گردش طبقه بندی می کنند. نسبت های نقدینگی، توانایی شرکت را برای پرداخت بدهی کوتاه مدت ارزیابی می کند درحالی که نسبت های پرداخت بدهی بلندمدت میزان ریسک و مخاطره سرمایه گذاری در واحد تجاری برای بستانکاران را بیان می کند. نسبت های سود آوری، توانایی ایجاد سود شرکت را بر پایه فروش، حقوق صاحبان سهام و دارایی ها آزمون می کنند. نسبت های بهره وری دارایی یا دوره گردش ارزیابی می کند که شرکت، چگونه با موفقیت از طریق بکارگیری دارایی، وصول حساب دریافتنی و فروش موجودی هایش، ایجاد درآمد می‌کند. مهمترین هدف نسبت‌ها در تجزیه و تحلیل‌ها، تسهیل و تفسیر گزارش‌های مالی است که با کاهش اعداد زیاد موجود در گزارش‌های مالی و تبدیل آنها به نسبت‌های مالی محدود انجام می‌گیرد. برای ارزیابی عملکرد مالی شرکت‌های مختلف باید معیارهای ارزیابی ـ که معمولا مالی هستندـ را در اختیار داشته باشیم. نسبت‌های مالی معمولاً از ترازنامه، صورت سود و زیان، و صورت جریان نقدی به‌دست می‌آیند. با این حال، برخی نسبت‌های مالی، دارای ساختار و الگوی یکسان می‌باشند. 

برای اجتناب از ارزیابی مکرر نسبت‌های مالی مشابه، آنها را در دسته‌هایی خوشه‌بندی می‌کنند. در این بین بحث تبیین قدرت تداوم فعالیت و تعیین توانمندی در سودآوری و ایفای تعهدات یک شرکت همواره از اهمیت ویژه ای برخوردار است لذا برای استفاده کنندگان از اطلاعات، سرمایه گذاران و اعتبار‌دهندگان داشتن ابزار مناسب برای پی بردن به میزان این توانایی در تداوم فعالیت بنگاه های اقتصادی بسیار با اهمیت است. در مطالعات اولیه، محققان روش های آماری را به کار می برند که برای فرضیات خطی و نرمالیزه غیر‌واقعی مهیا باشد. برای مثال آلتمن (۱۹۶۸) تحلیل مبین چندگانه  به کار برد که داده ها را برای اجرای کوواریانس هم‌ارز و نرمالیزه و استقلال شرایط متغیرها فراهم می کند.

برتری روش های درخت تصمیم ( تکنیک های داده کاوی رایج) این است که از این فرضیات محدود آزاد است. علاوه بر آن درخت تصمیم می تواند به آسانی با صفحات گرافیکی، قابل درک شود بطوری که برای مدیران شفاف و قابل استنباط باشد(درسان دیلن و همکاران،۲۰۱۳). بنابراین وجود ارتباط میان شاخص های شرکتی و شاخص های ارزیابی عملکرد شرکت تایید شده است و مطالعات اساسی تنها از جهت بسط و استفاده از متغیرهای متفاوت (نسبت های مالی) و یا کاربرد تکنیک های تحلیل با بقیه مطالعات متفاوت است ولی علیرغم اهمیت این ارتباط از روش های جدید برای توصیف آن استفاده نشده است. با عنایت به مراتب فوق مساله اصلی تحقیق حاضر که محقق به دنبال آن است به شرح زیر قابل تبیین است:

بر مبنای الگوریتم درخت تصمیم کدامیک از شاخص های شرکتی، تصویر مناسبی از عملکرد را ارائه می کنند؟ 

فهرست مطالب

فصل اول: کلیات پژوهش
۱-۱-مقدمه        ۲
۱-۲-مساله پژوهش        ۳
۱-۳-اهدف پژوهش        ۵
۱-۴-سوال های پژوهش        ۵
۱-۵-متغیرهای پژوهش        ۶
۱-۵-۱-متغیرهای مستقل    ۶
۱-۵-۲- متغیرهای وابسته    ۹
۱-۶- روش پژوهش    ۹
۱-۷- جامعه آماری    ۹
۱-۸- محدوده زمانی    ۱۰
۱-۹- روش گردآوری داده‌ها    ۱۰
۱-۱۰- روش های آماری مورد استفاده در پژوهش    ۱۰
۱-۱۱- واژه‌های کلیدی    ۱۰
۱-۱۲- ساختار پژوهش    ۱۱

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه پژوهش
۲-۱- مقدمه        ۱۳
۲-۲- دیدگاه های مختلف ارزیابی عملکرد واحد تجاری    ۱۳
۲-۲-۱- روش هایی که در آن از اطلاعات حسابداری استفاده می شود.    ۱۴
۲-۲-۲- روش هایی که در آن از اطلاعات حسابداری و بازار استفاده می شود.    ۱۵
۲-۲-۳- روش هایی که در آن از داده های مدیریت مالی استفاده می شود.    ۱۸
۲-۲-۴- روش هایی که در آن از اطلاعات حسابداری و معیار های اقتصادی استفاده می شود.    ۱۹
۲-۳- نسبت های مالی    ۲۱
۲-۳-۱- معیارهای خوشه سودآوری:    ۲۲
۲-۳-۲- معیارهای فعالیت:    ۲۴
۲-۳-۳- معیارهای ساختار دارایی:    ۲۶
۲-۳-۴- معیارهای اهرم مالی:    ۲۶
۲-۳-۵- معیارهای نقدینگی:    ۲۸
۲-۳-۶- معیارهای خوشه رشد:    ۲۹
۲-۳-۷- معیارهای خوشه بازار:    ۲۹
۲-۴- داده کاوی    ۳۰
۲-۴-۱- مفاهیم اساسی در داده کاوی    ۳۱
۲-۴-۲-  تکنیک های داده کاوی    ۳۲
۲-۵- پیشینه پژوهش    ۴۱
۲-۵-۱- پژوهش‌های خارجی    ۴۱
۲-۵-۲- پژوهش‌های داخلی    ۴۹
۲-۶- خلاصه فصل    ۵۲

فصل سوم: روش پژوهش و آزمون فرضیه ها
۳-۱- مقدمه        ۵۴
۳-۲- روش انجام پژوهش    ۵۴
۳-۲-۱- تهیه اطلاعات در دو سطح صنعت و کل بورس    ۵۵
۳-۲-۲- انجام محاسبات نسبت های مالی و عملکرد شرکت در دو سطح صنعت و کل بورس    ۵۶
۳-۲-۳- تحلیل عاملی اکتشافی در دو سطح صنعت و کل بورس    ۵۶
۳-۲-۴- اجرای مدل های درخت تصمیم در دو سطح صنعت و کل بورس    ۶۴
۳-۲-۵- ترکیب نتایج مدل های الگوریتم درخت تصمیم با کمک تحلیل حساسیت    ۶۸
۳-۳- سوالات پژوهش    ۶۸
۳-۴- تعریف متغیرها    ۶۸
۳-۴-۱- متغیرهای مستقل    ۶۹
۳-۴-۲- متغیرهای وابسته    ۷۵
۳-۵- جامعه پژوهش، روش نمونه‌گیری و محدوده زمانی    ۷۵
۳-۵-۱- صنایع منتخب    ۷۶
۳-۶- روش های آماری مورد استفاده در پژوهش    ۷۶
۳-۷- خلاصه فصل    ۷۷

فصل چهارم: یافته‌ها و تجزیه و تحلیل آن ها
۴-۱- مقدمه        ۷۹
۴-۲- آزمون سوال‌ها    ۷۹
۴-۲-۱- تجزیه و تحلیل سوال اول- بررسی بورس اوراق بهادار تهران    ۷۹
۴-۲-۲- تجزیه و تحلیل سوال دوم- بررسی صنایع مختلف    ۹۴

فصل پنجم: نتیجه‌گیری و پیشنهادها
۵-۱- مقدمه        ۱۴۱
۵-۲- مروری بر نتایج پژوهش    ۱۴۱
۵-۲-۱- تعیین شاخص های شرکتی موثر بر ارزیابی عملکردشرکت های پذیرفته شده در  بورس اوراق بهادار    ۱۴۱
۵-۲-۲- بررسی اثر نوع صنعت  برتعیین  شاخص های شرکتی موثر بر ارزیابی عملکردشرکت ها    ۱۴۲
۵-۳- پیشنهادهای کاربردی پژوهش    ۱۴۴
۵-۴- پیشنهادهایی برای پژوهش‌های آتی    ۱۴۴
۵-۵- خلاصه فصل    ۱۴۴

فهرست منابع    ۱۴۶
منابع فارسی        ۱۴۶
منابع لاتین        ۱۴۸

فهرست جدول ها
جدول۳-۱: جدول نمونه گیری غربالی (حذفی)    ۷۶
جدول ۳-۲: جدول صنایع مورد بررسی پژوهش    ۷۶
جدول ۴-۱: آمار توصیفی کل بورس اوراق بهادار    ۸۰
جدول ۴-۲:تست بارتلت و KMO  برای کل بورس اوراق بهادار    ۸۱
جدول ۴-۳:  کل واریانس توصیف شده برای کل بورس اوراق بهادار    ۸۲
جدول ۴-۴: ماتریس عوامل چرخش یافته برای کل بورس اوراق بهادار    ۸۳
جدول ۴-۵: میزان اهمیت هریک از متغیرهای مستقل در کل بورس    ۹۱
جدول ۴-۶: ماتریس اختلال(انطباق) مدل های درخت تصمیم    ۹۲
جدول ۴-۷: ارزیابی عملکرد مدل های درخت تصمیم    ۹۲
جدول ۴-۸: میزان اهمیت هریک از نسبت های مالی در تحلیل حساسیت    ۹۴
جدول ۴-۹: صنایع منتخب جهت تحلیل های این پژوهش    ۹۵
جدول ۴-۱۰: آمار توصیفی صنعت مواد و محصولات دارویی    ۹۵
جدول ۴-۱۱: تست بارتلت و KMO  برای صنعت مواد و محصولات دارویی    ۹۶
جدول ۴-۱۲: کل واریانس توصیف شده برای صنعت مواد و محصولات دارویی    ۹۷
جدول ۴-۱۳: ماتریس عوامل چرخش یافته برای صنعت مواد و محصولات دارویی    ۹۸
جدول ۴-۱۴: میزان اهمیت هر یک از نسبت های مالی در صنعت دارویی    ۱۰۱
جدول ۴-۱۵: ماتریس اختلال(انطباق) مدل های درخت تصمیم    ۱۰۱
جدول ۴-۱۶: ارزیابی عملکرد مدل های درخت تصمیم    ۱۰۲
جدول ۴-۱۷: میزان اهمیت هریک از نسبت های مالی در تحلیل حساسیت    ۱۰۳
جدول ۴-۱۸: آمار توصیفی صنعت خودرو و ساخت قطعات    ۱۰۴
جدول ۴-۱۹: تست بارتلت و KMO  برای صنعت خودرو    ۱۰۵
جدول ۴-۲۰: کل واریانس توصیف شده برای در صنعت خودرو    ۱۰۶
جدول ۴-۲۱: ماتریس عوامل چرخش یافته برای صنعت خودرو    ۱۰۷
جدول ۴-۲۲: میزان اهمیت هر یک از نسبت های مالی در صنعت خودرو و ساخت قطعات    ۱۱۰
جدول ۴-۲۳: ماتریس اختلال(انطباق) مدل های درخت تصمیم    ۱۱۰
جدول ۴-۲۴: ارزیابی عملکرد مدل های درخت تصمیم    ۱۱۱
جدول ۴-۲۵: میزان اهمیت هریک از نسبت های مالی در تحلیل حساسیت    ۱۱۲
جدول ۴-۲۶: آمار توصیفی  صنعت فلزات اساسی    ۱۱۳
جدول ۴-۲۷: تست بارتلت و KMO  برای صنعت فلزات اساسی    ۱۱۴
جدول ۴-۲۸: کل واریانس توصیف شده برای صنعت فلزات اساسی    ۱۱۵
جدول ۴-۲۹: ماتریس عوامل چرخش یافته برای فلزات اساسی    ۱۱۶
جدول ۴-۳۰: میزان اهمیت هر یک از نسبت های مالی در صنعت فلزات اساسی    ۱۱۸
جدول ۴-۳۱: ماتریس اختلال(انطباق) مدل های درخت تصمیم    ۱۱۹
جدول ۴-۳۲: ارزیابی عملکرد مدل های درخت تصمیم    ۱۱۹
جدول ۴-۳۳: میزان اهمیت هریک از نسبت های مالی در تحلیل حساسیت    ۱۲۱
جدول ۴-۳۴:  آمار توصیفی صنعت محصولات غذایی و آشامیدنی به جز قند و شکر    ۱۲۲
جدول ۴-۳۵: تست بارتلت و KMO  برای صنعت محصولات غذایی    ۱۲۳
جدول ۴-۳۶: کل واریانس توصیف شده برای صنعت محصولات غذایی    ۱۲۴
جدول ۴-۳۷: ماتریس عوامل چرخش یافته برای صنعت محصولات غذایی    ۱۲۵
جدول ۴-۳۸: میزان اهمیت هر یک از نسبت های مالی در صنعت محصولات غذایی و آشامیدنی به جز قند و شکر    ۱۲۸
جدول ۴-۳۹: ماتریس اختلال(انطباق) مدل های درخت تصمیم    ۱۲۸
جدول ۴-۴۰: ارزیابی عملکرد مدل های درخت تصمیم    ۱۲۸
جدول ۴-۴۱: میزان اهمیت هریک از نسبت های مالی در تحلیل حساسیت    ۱۳۰
جدول ۴-۴۲: امار توصیفی صنعت سیمان، آهک و گچ    ۱۳۱
جدول ۴-۴۳: تست بارتلت و KMO  برای صنعت سیمان، آهک و گچ    ۱۳۲
جدول ۴-۴۴: کل واریانس توصیف شده برای صنعت سیمان، آهک و گچ    ۱۳۲
جدول ۴-۴۵ ماتریس عوامل چرخش یافته برای صنعت سیمان، آهک و گچ    ۱۳۴
جدول ۴-۴۶: میزان اهمیت هر یک از نسبت های مالی در صنعت سیمان، آهک و گچ    ۱۳۶
جدول ۴-۴۷: ماتریس اختلال(انطباق) مدل های درخت تصمیم    ۱۳۷
جدول ۴-۴۸: ارزیابی عملکرد مدل های درخت تصمیم    ۱۳۷
جدول ۴-۴۹: میزان اهمیت هریک از نسبت های مالی در تحلیل حساسیت    ۱۳۸
جدول ۵-۱: خلاصه نتایج    ۱۴۳

فهرست شکل ها
شکل ۲-۱ مراحل داده کاوی..۳۱
شکل ۲-۲ تحلیل عاملی تاییدی..۳۶
شکل ۲-۳ تحلیل عاملی اکتشافی..۳۸
شکل ۳-۱ مراحل انجام پژوهش..۵۵
شکل ۴-۱: مدل پیاده سازی الگوریتم در نرم افزار clementine86
شکل ۴-۲: نمودار درخت CHAID87
شکل ۴-۳ نمودار درخت C&RT.88
شکل ۴-۴ نمودار درخت QUEST.89
شکل ۴-۵ نمودار درخت C5.0.90
شکل ۴-۶ نمودار سود بورس..۹۳
شکل ۴-۷ نمودار سود صنعت مواد و محصولات دارویی.۱۰۲
شکل ۴-۸ نمودار سود صنعت خودرو و ساخت قطعات..۱۱۱
شکل ۴-۹ نمودار سود صنعت فلزات اساسی..۱۲۰
شکل ۴-۱۰ نمودار سود صنعت محصولات غذایی و آشامیدنی به جز قند و شکر.۱۲۹
شکل ۴-۱۱ نمودار سود صنعت سیمان، آهک و گچ.۱۳۸