انواع و اقسام غرور و بررسی ماهیت و درجات آن

هدف از این پایان نامه انواع و اقسام غرور و بررسی ماهیت و درجات آن می باشد.

سؤال اینجاست که آیا غرور یک احساس است یا یک رفتار؟ اگر احساس است آیا این احساس، یک احساس زودگذر است یا در وجود انسان راسخ شده و به تعبیر دیگر ملکه است یا حال؟ آیا غرور فضیلت است یا رذیلت و در هر صورت یک فضیلت یا رذیلت اخلاقی است یا عقلانی؟
همان‌طور که از تعاریف پیداست، فیلسوفان اسلامی غرور را اطمینان و آرامش نفس به آنچه مطابق با هوی و هوس است بیان کرده‌اند و این آرامش نیز یکی از خدعه‌های شیطان بیان شده است. بنابراین می‌توان گفت غرور از نظر آن‌ها یک حالت و احساس درونی است که در درون انسان به صورت ملکه و راسخ وجود دارد، و باعث انجام رفتارهای متناسب با آن می‌گردد. بعد از اینکه مشخص شد که غرور یک ملکه‌ی نفسانی است، باید دید که آیا این ملکه همیشه رذیلت است یا گاهی می‌تواند، مثبت و به تعبیری فضیلت محسوب گردد؟

 غرور مثبت

از نظر ابن‌مسکویه غرور مثبت، به معنای کبَرنفس و بزرگ‌منشی، به عنوان فضیلتی است که تحت جنس شجاعت قرار می‌گیرد. بنابراین طبق این تعریف، غرور یک فضیلت اخلاقی است که حدوسط بین خودبینی و تواضع بیجاست.
اما غرور منفی به معنای عجب و افتخار، رذیلتی اخلاقی است که در این‌صورت از اسباب ایجاد غضب خواهد بود.
از نظر خواجه نصیرالدین طوسی نیز کبَر نفس، فضیلتی است که تحت جنس شجاعت است: «اما کبَر نفس آن بوَد که نفس به کرامت و هوان مبالات نکند و به یسار و عدمش التفات ننماید بلکه بر احتمال امور ملایم و غیر ملایم قادر باشد.» 

غرور منفی

غزالی، غرور را رذیلتی عقلانی می‌داند که ناشی از جهل است. او می‌گوید: هر چه در فضل علم و نکوهش جهل آمده است دلیل بر نکوهش غرور است، زیرا غرور ناشی از جهل است. چرا که جهل به این معناست که انسان به چیزی اعتقاد پیدا کند و بداند که بر خلاف آن اعتقاد باشد. غرور نیز جهل است، اما هر جهلی غرور نیست. چرا که در غرور چیزی وجود دارد که فرد به آن مغرور می‌گردد. بنابراین هرگاه مجهول مورد اعتقاد چیزی موافق هوی باشد و علت جهل، شبهه و خیال فاسدی باشد که آن را دلیل تصور کند، در حالی‌که دلیل نیست، جهلی که به‌واسطه‌ی آن حاصل می‌شود را غرور می‌گویند. 

فیض نیز در کتاب محجهالبیضاء، غرور را رذیلتی عقلانی دانسته و آن را نوعی جهل و نادانی معرفی کرده است و این نوع نادانی را نکوهش کرده است. او می‌گوید: «تمام مطالبى که در برترى علم و نکوهش جهل وارد شده دلیل بر نکوهش غرور است، چرا که غرور نوعى نادانى است.»  از نظر فیض، نادانی به این معناست که انسان به چیزی معتقد باشد و آن را برخلاف حقیقت ببیند، غرور نیز جهل و نادانی است با این تفاوت که در غرور، وجود شخص فریب‌خورده و چیزی که می‌فریبد لازم است. بنابراین هرگاه شیء مجهولی مطابق با هوای نفس باشد و عامل این جهل نیز شبهه و خیال فاسدی باشد که گمان رود دلیل است، اما دلیل نیست، چنین جهلی غرور است.

فهرست مطالب

۱-۲ مفهوم شناسی    1
۱-۲-۱ تعریف لغوی غرور    1
۱-۲-۲ تعریف اصطلاحی غرور    3
۱-۲-۲-۱ غرور منفی    3
۱-۲-۲-۲ غرور مثبت    5
۱-۲-۳ تعریف لغوی اخلاق    7
۱-۲-۴ تعریف اصطلاحی اخلاق    7
۱-۳ اصطلاحات مربوط به غرور    9
۱-۳-۱ واژه‌های مرتبط با غرور    9
۱-۳-۱-۱ تکبر    10
۱-۳-۱-۲ عجب    11
۱-۳-۲ واژه‌های متضاد غرور    11
۱-۳-۲-۱ تواضع    11
۱-۳-۲-۲ ذلت و خواری نفس    12
۱-۳-۳ تفاوت غرور با عجب و کبر    13
۱-۳-۴ تفاوت غرور با رجاء    14
۱-۴ تاریخچه مبحث غرور    15
۱-۴-۱ فلسفه‌ غرب    15
۱-۴-۲ فلسفه‌ اسلامی    22
فصل دوم: غرور از نظر فیلسوفان اسلامی    24
۲-۱ ریشه‌های مذهبی غرور در آراء فیلسوفان اسلامی    25
۲-۱-۱ غرور در آیات    25
۲-۱-۱-۱ تعریف غرور    25
۲-۱-۱-۲ ماهیت غرور    26
۲-۱-۱-۳ عوامل غرور    27
۲-۱-۱-۴ واژه‌های مترادف با غرور    28
۲-۱-۱-۵ انواع غرور در قرآن    34
۲-۱-۲ غرور در روایات    39
۲-۱-۳ جایگاه تواضع در روایات    49
۲-۱-۴ حکم اخلاقی غرور    49
۲-۱-۵ مصادیق غرور مثبت    50
۲-۱-۵-۱ تکبر در برابر متکبر    50
۲-۱-۵-۲ تکبر زن در مقابل مرد نامحرم    51
۲-۲ غرور از نظر فیلسوفان    51
۲-۲-۱ تعریف غرور    54
۲-۲-۱-۱ ابن مسکویه    54
۲-۲-۱-۲ خواجه نصیر الدین طوسی    55
۲-۲-۱-۳ غزالی    56
۲-۲-۱-۴ فیض کاشانی    56
۲-۲-۱-۵ محمد مهدی نراقی    57
۲-۲-۲ ماهیت غرور    57
۲-۲-۲-۱ غرور مثبت    58
۲-۲-۲-۲ غرور منفی    58
۲-۲-۳ حکم اخلاقی غرور    60
۲-۲-۴ درجات غرور    61
۲-۲-۴-۱ غرور کافران    61
۲-۲-۴-۲ غرور عاصیان    65
۲-۲-۵ اقسام غرور    68
۲-۲-۵-۱ اهل علم    68
۲-۲-۵-۲ زاهدان و عابدان    73
۲-۲-۵-۳ متصوّفان    75
۲-۲-۵-۴ توانگران    76
فهرست منابع    80
الف. منابع فارسی    80
ب. منابع عربی    84
ج. منابع انگلیسی    85