بررسی اصل معاد و جایگاه آن در معارف اسلامی

یكی از اصول اعتقادی دین اسلام، اصل معاد است بنابراین اصل، همه انسان هایی كه در این عالم به دنیا امده و رفته اند و از این پس می آیند و مدتی زندگی می كنند و می‌روند، همه و همه در جهان دیگری زنده شده و در دادگاه عدل الهی حاضر می شوند و به پاداش یا كیفر اعمال خود می رسند یا به بهشت می روند و یا روانه دوزخ خواهند شد و در هر حال از یك حیات ابدی برخوردار

فهرستمقدمه

1-1. اصل معاد و جایگاه آن در معارف اسلامی

1-2. ایمان به معاد و اثرات آن

1-3. اقرار به معاد

2- ماهیت مرگ و خواب

3- برزخ از دیدگاه كتاب و سنت

برزخ از نظر فرهنگ ها

برزخ از نظر عقل و وحی

برزخ از نظر مصریان

4- شفاعت

مفهوم شفاعت

نفی شفاعت باطل و اثبات شفاعت حق

منابع

رستاخیز از دیدگاه قرآن و نهج البلاغه مؤلف: محمد طاهریان

معاد در نگاه عقل و دین مؤلف: محمدباقر شریعتی سبزواری

معاد شناسی مؤلف: آیت الله جعفری سبحانی

مقدمه و ترجمه دكتر علی شریعتی

اصل معاد و جایگاه آن در معارف اسلامی:

یكی از اصول اعتقادی دین اسلام، اصل معاد است. بنابراین اصل، همه انسان هایی كه در این عالم به دنیا امده و رفته اند و از این پس می آیند و مدتی زندگی می كنند و می‌روند، همه و همه در جهان دیگری زنده شده و در دادگاه عدل الهی حاضر می شوند و به پاداش یا كیفر اعمال خود می رسند: یا به بهشت می روند و یا روانه دوزخ خواهند شد و در هر حال از یك حیات ابدی برخوردارند.

ایمان به این اصل شرط مسلمانی است و اگر كسی این ایمان را از كف بدهد و عالم آخرت را انكار كند از زمره مسلمانان بیرون است.

همگی پیامبران الهی- از آدم تا خاتم- پس از اصل توحید، اصل معاد را بیان می كرده مردم را به ایمان و اعتقاد به حیات اخروی می خواندند.

ایمان به معاد و اثرات آن:

هرگونه اعتقاد و برداشتی، خواه ناخواه در رفتار انسان مؤثر است. چنانچه اعتقاد درست باشد اثرات آن سازنده وگرنه واكنش های منفی در رفتار آدمی خواهد داشت.

ایمان همان باور قلبی و درونی است و در صورتی كه برخاسته از علم و آگاهی باشد، می تواند اثرات شگرفی بر رفتار فرد و جامعه بگذارد. بنابراین وهم به معاد یا شك به معاد بلكه ظن و علم به معاد، در صورتی كه همراه با ایمان نباشد، نمی تواند منشأ تحول در انسان گردد.

ولی چنانچه انسانی در راستای رسیدن به حقیقت و ایمان به معاد، گام برمی دارد و در حال تحقیق نسبت به این مقوله است، و به مطالعه در وجود خود و طبیعت و تاریخ می‌پردازد، و در این سیر مطالعاتی، گاهی به مرحله ای می رسد كه «احتمال معاد» را می‌دهد و گاهی «ظن و گمان» نسبت به آن واقعیت پیدا می كند و در چنین حالتی است كه چه بسا گمان به معاد نیز كارساز باشد؛ و شاید آیات شریفه قرآن كه ظن به معاد را موجب نجات برخی و عدم ظن به معاد را درباره دوزخی شدن گروهی دیگر، مطرح نموده است. اشاره به همین حقیقت باشد، آنجا كه فرمود:

الا یظن اولئك انهم مبعوثون. (سوره المطففین، آیه4)

آیا كم فروشان گمان ندارند قیامتی هست؟

و هنگامی كه نامه عمل نیكان از جانب راست به آنها داده می شود راز آن را چنین بازگو می نمایند كه:

انی ظننت انی ملاق حسابیه. (سوره الحاقه، آیه20)

من چنین می پنداشتم كه روز حسابی كه دارم را در كارنامه ام خواهم دید.

و علت ناموفق بودن آنها كه نامه عملشان از جانب چپ یا از پشت سر به آنها داده می‌شود، عدم ظن به معاد معرفی كرده است. آنجا كه می فرماید:

و اما من اوتی كتابه وراء ظهره فسوف یدعوا … انه ظن ان لن یحور

(سوره الانشقاق. آیات 10-14)

و اما ان كسی كه طومار اعمالش را به پشت سر بیاویزد… (به علت این است كه) تصور می كرد كه هرگز به قالب تن باز نخواهد گشت.

اقرار به معاد:

اقرار به معاد، هنگامی است كه ایمان به معاد در رفتار انسان مشهود باشد جایگاه ایمان به معاد در درون مؤمن به آن تثبیت شده باشد به طوری كه قیامت و جریانات آن از نعمت و نقمت توجه انسان را به خود جلب نموده باشد و شب و روز او تحت تأثیر اعتقاد عمیق به معاد قرار گرفته باشد، آنگونه كه علی (ع) در خطبه متقین توصیف آنها را نموده است:

اما شب هنگام، راست برپایند و قرآن را جزء به جزء با تأمل و درنگ بر زبان دارند و با خواندن آن اندوهبارند و در آن خواندن داروی درد خود را به دست می آورند و اگربه آیه ای گذشتند كه تشویقی در آن است به طمع بیارمند و جانهاشان چنان از شوق برآید كه گویی دیده هاشان به آن نگران است و اگر آیه ای را خواندند كه در ان بیم دانی است، گوش دل های خویش را بدان نهند. با ركوع پشت های خود را خمانیده اند و با سجود پیشانی و پنجه ها و زانوها و كناره های پا را بر زمین گسترانیده، از خدا می خواهند گردن هاشان را بگشایند و از آتش رهاشان نماید.

و اما در روز دانشمندانند خویشتندار، نیكوكارانند پرهیزگار، ترس آنانرا چون تیر پیراسته، تراشیده كرده است و نزار چون كسی به آنها بنگرد، پندارد بیمارند، اما آنان را بیماری نیست و گوید خردهاشان آشفته است اما آن پریشانی را سبب دیگری است.

(خطبه 193، نهج البلاغه، ترجمه شهیدی)

در تعالیم عالیه اسلام و منابع سرشارش، آموزش هایی همانند تأكید بر نوشتن وصیت نامه، تهیه كفن، به زیارت مردگان رفتن به چشم می خورد كه با به كار بستن آنها، اقرار به مرگ در وجود انسان تحقق می یابد و اینك روایاتی در این باب:

قال علی (ع):

امی قلبك بالموعظه و امتد بالزهاده و قوه بالیقین و نوره بالحكمه و ذللـه بذكر الموت و قرره بالفنا… ( نامه31، نهج البلاغه، صبحی صالحی)

دلت را به اندرز زنده بدار و به پارسایی بمیران و به یقین نیروبخش و به حكمت روشن گردان و با یاد مرگش خوار ساز و به اقرار نیست شدن وادار ساز.

قال الصادق(ع):

اذا اعد الرجل كفنه فمومأ جور كلما نظر الیه. (وسائل الشیعه، جلد2، ص755)

هنگامی كه انسان كفنش را آماده سازد هرگاه به آن نگاه كند پیش خدا مأجور است.

قال علی (ع):

زوروا موتاكم فانهم یفرحون بزیارتكم و فی حدیث آخر قال رسول الله (ص) فان لكم غیر عبره. (وسائل الشیعه، جلد2، صفحه878)

به زیارت مردگان خود بروید زیرا زیارت اهل قبور مایه خوشحالی آنها و عبرت شماست.

ماهیت مرگ و خواب:

در این كه حادثه ای به نام مرگ انسان را به ناچار درمی یابد جای تردید نیست و همگان به این واقعیت اذعان داشته و وجود هستی آن را پذیرفته اند ولی این پرسش همواره برای انسان ها و مكتب ما مطرح بوده و هست كه: مرگ چیست؟

مادیین و كافه ان آن را- نیستی مطلق و حس مذهبان آن را- نیستی نسبی دانسته اند.

قرآن كریم و معصومین (ع) ضمن مردود دانستن نظریات مزبور از ماهیت و چیستی مرگ، پرده برداشته و آن را «توفی» معرفی نموده اند. توفی در لغت به معنای اخذ شیء به طور تمام و كمال است. هرگاه كسی چیزی را به تمام و كمال و بدون هیچ كم و كاستی دریافت كند، در زبان عربی كلمه توفی به كار برده می شود.

از آیاتی كه از مرگ به توفی یاد كرده، استنباط می شود كه از نظر قرآن، مرگ تحویل گرفتن است، یعنی انسان هنگام مرگ به تمام شخصیت و واقعیتش در اختیار مأموران الهی قرار می گیرد و آنان انسان را دریافت می كنند. از این گونه آیات سه نكته به دست می آید:

1- مرگ نیستی و نابودی نیست بلكه انتقال از عالمی به عالم دیگر است و حیات انسان بعد از مرگ به گونه ای دیگر ادامه می یابد.

2- آنچه شخصیت واقعی انسان را تشكیل داده «من» واقعی او محسوب می شود، بدن و توابع آن نیست. زیرا بدن و اعضای آن، هنگام مرگ به جایی تحویل نمی شوند و مأموران الهی آنها را نمی ستانند، بلكه در همین جهان می مانند و به تدریج منهدم می‌گردند.