بررسی وجوه تمایز مجازات های بازدارنده از تعزیرات شرعی

پرسش نهایی این تحقیق اینجاست: «با توجه به تمایز مبنایی مجازات های بازدارنده از تعزیرات شرعی سرانجامِ مجازات های بازدارنده در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ چیست؟» 

اما پاسخ دادن به این پرسش خود منوط به شناخت دقیق و موشکافانه نظام تعزیرات در فقه شیعه و قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲ از یک سو و ماهیت و ضرورت وجودی مجازات های بازدارنده از سوی دیگر است. اینکه آیا می توان در بادی امر مجازات های بازدارنده را جزئی از نظام کلی تعزیر قلمداد کرد پرسشی است که در دو دهه گذشته پاسخ های متفاوتی بدان داده شده، اما اینکه آیا تعزیر قلمداد کردن این مجازات ها مستلزم بینش دقیق و عقلانی به ماهیت و تمایزات این دسته از مجازات ها نیز هست، امری است که چندان مورد عنایت جامعه حقوقی و فقهی کشور قرار نگرفته است.

بر این اساس پرسش های دیگری که در تبیین ماهیت و ضرورت وجودی این دسته از مجازات ها در این پژوهش پاسخ داده می شوند از این قرارند:

1. 1. جایگاه مجازات های بازدارنده در نظام کلی تعزیر چیست؟

1. 1. ضرورت وجودی این دسته از مجازات ها چیست؟

1. 1. آیا این مجازات ها از حیث مبانی با سایر انواع تعزیر تفاوت دارند؟

1. 1. جرائمی که مستوجب مجازات های بازدارنده هستند واجد چه ویژگی های غیر فقهی هستند که می بایست از تعزیرات شرعی تمایز داده شوند؟

1. نگاه قانونگذار جزایی سال ۱۳۹۲ به این موضوع و وجوه تمایز آن با تعزیرات شرعی چگونه است؟

هدف از این پژوهش اولاً تحلیل تحولات در حوزه ادراک و دریافت قانونگذار اسلامی ایران از قلمروی نظام تعزیرات در سال ۱۳۹۲، ثانیاً تبیین مبانی و ضرورت تمایز تعزیرات شرعی و مجازات های بازدارنده و ثالثاً بررسی موضع قانونگذار سال ۱۳۹۲ در خصوص مفهوم مجازات های بازدارنده است.

با درک این سه مسئله به شناختی ژرف تر و اصولی تر از نظام تعزیرات شیعی از یک سو، و تفکیک این نظام به دو زیر شاخه تعزیرات شرعی و مجازات های بازدارنده یا تعزیرات حکومتی دست خواهیم یافت. با پذیرش این دیدگاه کلی که بواسطه فراخ کردن نگاه سنتی به فقه و تبیین نظام تعزیرات به عنوان یکی از مهمترین شاهراه های تغییر و تحول در فقه جزایی اسلام که عقلانیت از نوع بشری را تا حد بسیار زیادی به رسمیت می شناسد می توان مسیر تحول، ‌نوآوری و خلاقیت را در حقوق جزای ایران اسلامی هموار نمود. 

فهرست مطالب

فصل اول: مقدمه
تحول تعزیر در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲    ۱۰
۱-۱- تعریف تعزیر     ۱۲
۱-۲- انواع تعزیرات     ۱۴
۱-۲-۱- تعزیرات مقدر و نامقدر    ۱۴
۱-۲-۱-۱- مصادیق اسباب و واکنش ها در تعزیرات مقدر    ۱۵
۱-۲-۱-۲- امکان یا عدم امکان تقدیر همه تعزیرات    ۱۹
۱-۲-۲- تعزیرات شرعی و حکومتی     ۲۳
۱-۳-  نسبت مجازات های بازدارنده با تعزیرات شرعی مقدر و نامقدر    ۲۷

فصل دوم: ضرورت وجودی و مبنایی مجازات های بازدارنده
۲-۱- تفاوت های کلی تعزیرات شرعی و مجازات های بازدارنده     ۲۹
۲-۲- فقه جزایی و حقوق کیفری اسلامی     ۳۱
۲-۳- ضرورت مجازات های بازدارنده     ۳۵
۲-۴- تمایز مبانی مجازات های بازدارنده و تعزیرات شرعی     ۳۸
۲-۴-۱- مصلحت    ۳۹
۲-۴-۲- دفع مفسده یا واکنش در برابر اعمال قبیح    ۴۴
۲-۵- افتراق تاریخی مجازات های بازدارنده و تعزیرات شرعی    ۴۷
۲-۵-۱- شیعه و حکومت    ۴۷
۲-۵-۲- مهدویت    ۴۸
۲-۵-۳- شکل گیری مباحث پیرامون امام عادل    ۵۰
۲-۵-۴- دوره های تاریخی فقه سیاسی تشیع    ۵۱
۲-۵-۵- سیاسی شدن نهاد روحانیت    ۵۴
۲-۵-۶- پیدایش نظریه سیاسی در فقه شیعه    ۵۶
۲-۵-۷ جمهوری اسلامی و قانونگذاری جزایی به سبک اسلامی     ۵۷

فصل سوم: قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ و مجازات بازدارنده
۳-۱- وجوه آگاهی از تمایز    ۶۱
۳-۱-۱- اسباب مجازات در تعزیرات شرعی و مجازات های بازدارنده    ۶۱
۳-۱-۲- عطف بما سبق نشدن قوانین جزایی و قاعده قبح عقاب بلا بیان    ۶۸
۳-۱-۳- نسخ قانون    ۷۴
۳-۱-۴- عدم نسخ ماده ۶۳۸ کتاب پنجم    ۷۷
۳-۲- وجوه غفلت از تمایز    ۸۳
۳-۲-۱- توبه    ۸۴
۳-۲-۲- مرور زمان    ۸۷
۳-۲-۳- شهادت بر شهادت    ۹۵

نتیجه گیری     ۱۰۰

فهرست منابع     ۱۰۶