بررسی و تشیح دیدگاه ها و نظریه های مختلف خلاقیت

هدف از این تحقیق پایان نامه نظریه های روانشناسی و علمی جدید خلاقیت و مولفه های هر کدام از آنها می باشد.

نمی توان لفظ خلاقیت را بر یک فرآیند و فعالیت ذهنی و یا عملکرد اطلاق نمود. درحقیقت، از آنچه که ما به عنوان خلاقیت و تفکر خلاق   ازآن نام می بریم شامل یک فرآیند ذهنی و نتیجه نوع فکرانسان است یعنی چیزی که چگونگی فعالیت فکری فرد و نتیجه آن است بعبارتی خلاقیت تفکری است که شامل نگرش نو و ایده های بکر می باشد. بدیهی است خلاقیت مثل هر مفهوم دیگر ذهنی، تعاریف مختلفی از اصطلاح خلاقیت ارائه شده است. پیچیدگی و دشواری شناخت ماهیت، تعریف و کارکرد خلاقیت، بیشتر ناشی از ماهیت غامض کنشهای مغزی است(بزرگ خلیلی،۱۳۸۷).

نظریه های خلاقیت

 در مورد خلاقیت چون سایر مفاهیم روانشناسی دیدگاههای مختلف و متفاوتی وجود دارد که ماهیت، خاستگاه و کارکرد آنرا به شکلی خاص تبیین می نماید. در این مجال به اختصار به مهم ترین آنها اشاره می شود. 

خلاقیت به عنوان ودیعه الهی   : 
در دنیای باستان، فیلسوفانی چون افلاطون معتقد بودند که خداوند اذهان این گونه مردان را از آنها گرفته و با دادن قوه ابتکار آنان را به عنوان سفیرانش بکار می گیرد (افلاطون ،  1925). عنصر خلاقیت فرد یک هدیه خداوندی است و بیش از آنکه از تربیت ناشی شود از الهام ناشی می‌شود (کارلایل  ، ۱۹۳۴ ). سامرست موام نیز معتقد بود الهام پایه واساس تفکر خلاق است (مؤیدنیا، ۱۳۸۴). 

– خلاقیت به عنوان دیوانگی  : 
این دیدگاه قدیمی خلاقیت را نوعی جنون و دیوانگی تلقی می کند غیرعادی بودن، بی ارادگی، خودجوشی و ظاهر غیرعقلائی خلاقیت عاملی بود که افرادی چون لمبروزو( ۱۹۸۱)، خلاقیت را نتیجه آسیب عقلی دانسته و برای اثبات ادعای خود نمونه هایی از افراد نابغه و مشاهیر را نام ببرد که کم وبیش عصبی و یا دیوانه بوده اند. مثلا فیلسوفی چون نیچه در تمام زندگی بخصوص زمان خلق آثار خود بین حالت تعادل وعدم تعادل روانی به سر برده است. امروزه نیز افراد عامی بعضا کار غیرعادی و خلاقانه را که تا حدود زیادی از استانداردهای رفتاری و عرف جامعه متفاوت باشد بیمارگونه می پندارند. براساس تحقیقات انجام شده خودکشی، تمایل کمتر به ازدواج و داشتن فرزند کمتر و طلاق زیاد در زندگی افراد خلاق بیشتر از نرم جامعه است.

تحقیقات جدید صورت گرفته براساس معیارهای IV-DSM  ( چهارمین ویرایش سیستم طبقه بندی بیماریهای روانی – انجمن روانپزشکی امریکا) نشانگر شیوع بیشتر اختلالات روانی در میان افراد خلاق است. شایع ترین اختلالات انواع بیماریهای اسکیزوفرنیا و اختلالات خلقی گزارش شده است. امیل کراپلین طی تحقیقات خود به این نکته اشاره می کند که احتمالاً اختلال روانی مانیا  (شیدائی) باعث دگرگونی هایی در فرآیند تفکر شده و منجر به افزایش خلاقیت گردد. خودکشی و اختلالات روانی بیشتر در میان هنرمندان که مصادیق بارز خلاقیت محسوب می شوند دلیل دیگر ارتباط بیماریهای روانی و خلاقیت شمرده می شود. فلیکس پست( ۱۹۹۴)، روانشناس انگلیسی با بررسی فراوانی اختلالات روانی در بین افراد خلاق و برجسته نشان داده است که ارتباطی بین این دو عامل وجود دارد ( احدی، مظاهری و فخری، ۱۳۷۱، ص۳). عامه مردم نیز کم وبیش در مورد ایده ها ی خلاقانه نظر نامناسبی دارند بطوریکه با مسخره کردن و دیوانه پنداری موجب یاس افراد خلاق می شوند. برنارد شاو در این باره می گوید " تمام اندیشه های بزرگ ابتداء مسخره پنداشته می شوند "( مؤید نیا، ۱۳۸۴).

فهرست مطالب

تعریف نظری خلاقیت

تعریف عملیاتی خلاقیت

 خلاقیت    18
تعاریف خلاصه چند تن از مشاهیر زمینه تحقیقات و منابع علمی خلاقیت    18
نظریه های خلاقیت    22
– خلاقیت به عنوان ودیعه الهی  :    22
– خلاقیت به عنوان دیوانگی :    22
– خلاقیت بعنوان نبوغ شهودی  :    23
– خلاقیت به عنوان نیروی حیاتی  :    24
– نظریه تداعی گرایی :    25
– نظریه گشتالت :    26
نظریه روانکاوی :    26
روانکاوان و پیروان جدید فروید :    28
– نظریه انسانگرایی کارل راجرز وآبراهام مازلو :    28
– نظریه تحلیل عوامل  گیلفورد  :    30
– نظریه رشد روانی – اجتماعی اریک اریکسون :    31
– نظریه سینکتیکز یا بدیعه پردازیگوردون :    32
۲-۳ ارتباط متغیرهای پژوهش    33
۲-۳-۱ رابطه خلاقیت و عزت نفس:    33
۲-۳-۲ رابطه تعصب و عزت نفس:    37
۲-۳-۳ رابطه تعصب و خلاقیت:    40
۲-۴ پیشینه‌ی پژوهشی    41
۲-۴-۱ پیشینه‌ی خارجی    41
۲-۴-۲- پیشینه‌ی داخلی    48
جمع بندی    54
خلاصه ای از مطالب ارائه شده    56
 

منابع و مآخذ
منابع فارسی    
منابع انگلیسی