تحقیق در مورد روستانشینی در ایران

قبل از ورود آریاییها به ایران، دامنه های جنوب غربی زاگرس و خوزستان شمالی كه قلمرو عیلامی ها به شمار می رفت، دارای تمدنی درخشان بوده است در این زمان اكثر مردم در زیستگاهها و به تعبیر امروزی روستاهای كم جمعیت و پراكنده نواحی مستعد ساكن بوده اند البته وجود معدودی شهر را در میان آنها نمـــی توان انكار نمود استیلای آریاییهای متمدن بر نواحی مختلف موجب ش

نظری به تغییرات

جمعیت روستایی در ایران

(دید آماری)

مقدمه

واقعیت این است كه بدون هیچ شك و تردیدی، در جهان امروز راه توسعه از تنگ راه جمعیت می گذرد و گذر از این تنگ راه به سلامت ممكن نیست مگر اینكه زوایای این تنگ راه به دقت بررسی و شناخته شود. طرح و اجرای هیچ برنامه ای یا پروژه ای در یك روستای كوچك یا یك شهر كلان ممكن نیست كه ریشه در زمین و جمعیت و مسایل آن نداشته باشد. گفته ها و شینده های مكرر كنفرانس های ملی و بین المللی و نتایج تحقیقات در سرتاسر جهان در باب جمعیت و توسعه و شاخه های مربوط به آن، جملگی وام دار این پیام بسیار مهم برای بقای جهان است.

تحولات تاریخی جمعیت روستایی ایران

قبل از ورود آریاییها به ایران، دامنه های جنوب غربی زاگرس و خوزستان شمالی كه قلمرو عیلامی ها به شمار می رفت، دارای تمدنی درخشان بوده است. در این زمان اكثر مردم در زیستگاهها و به تعبیر امروزی روستاهای كم جمعیت و پراكنده نواحی مستعد ساكن بوده اند. البته وجود معدودی شهر را در میان آنها نمـــی توان انكار نمود. استیلای آریاییهای متمدن بر نواحی مختلف موجب شروع توسعه شهرها و روستاهای ایران شد. در دوره های مادها، هخامنشیان، اشكانیان و ساسانیان، شهرها و مراكز جمعیتی بزرگی بوجود آمد كه بعدها صحنه وقوع رویدادهای مهم تاریخی گردیده است. دوره ساسانی پررونق ترین زمان تمدن ایرانی بود. شاید به جرأت بتوان گفت كه در طول تاریخ ایران تا قبل از قرن حاضر تنها در این زمان بود كه جمعیت شهری در ایران فزونی شدیدی گرفت و توانست جمعیت روستایی را تحت تأثیر خود قرار دهد. در حقیقت این دوره اوج شهرنشینی در ایران بوده كه از مهمترین شهرهای آن مدائن (شامل 7 شهر) بوده است.[1]

طبق یك سرشماری، در زمان اردشیر بابكان، تعداد شهرها به 554 و روستاها به شش هزار بالغ گردید.

البته در این دوره زندگی روستایی نیز از توسعه زیادی برخوردار بود، هرچند كه مناسبات بزرگ مالكی، مشقات فراوانی برای روستاییان و زارعان بوجود آورده بود.

در قرون دهم تا دوازدهم بر اثر تحولات سیاسی در كشور، شهرنشینی شدت گرفت و شهرهایی مانند ری و نیشابور بوجود آمد. در این عهد تحول چشمگیری در جمعیت روستایی رخ نداد و استیلای مالكان بر روستاییان شكل دیگری پیدا نمود.[2]

حمله مغولان و تركان به ایران در قرن سیزدهم تا پانزدهم میلادی، اسفبارترین ضایعه ملی به شمار می رود، ولی در توسعه روستاهای كشور نقش عمده ای داشته است. مغولان كه اصولاً مخالف شهرنشینی بودند، صدها شهر پرجمعیت را به آتش كشیده، ویران كردند و میلیونها نفر را از دم تیغ گذراندند. از این رو گروههای زیادی از مردم به روستاهای امن و مناطق كوهستانی كشور پناه بردند و دسته ای از آنها مجبور به كوچ نشینی و تغییر مكان زندگی خود شدند تا از تعرضات به دور مانند. بنابراین در این دوره به تدریج شهرهای بزرگی چون ری، سبزوار و نیشابور رو به زوال نهادند و در عوض پراكندگی جمعیت فزونی یافت و این شكل جدید توزیع جمعیت تا حدود زیادی در توسعه روستاها نیز از فزونی جمعیت برخوردار شدند و به جز مناطق مرزی، سایر نقاط براثــــرایجاد امنیت داخلی، توسعه بسیار یافت، اما این ثبات دیری نپایید و حمله افغانها و به دنبال آن تركتازی نادر و تزلزل زندیه باعث فروپاشی دوباره نظام اجتماعی و نیز وقوع كشتارهای فراوان شد.

با روی كار آمدن قاجار و كم شدن قلمرو ایران و بروز جنگهای خونین، جمعیت ایران به شدت كاهش یافت و توسعه نظام خانخانی در روستاها و اعمال فشار بر رعایا موجب فزونی فاصله بین دولت و روستاییان شد. انقلاب مشروطیت باعث قیام ملی گردید، پس از مشروطیت مجدداً قدرت خانها توسعه یافت و هر واحد روستایی بصورت یك سرزمین مجزا اداره شد. با اینكه بزرگ مالكی پیوسته برای زارعان مشكل آفرین بود، نباید این نكته را نادیده گرفت كه اوج رشد كشاورزی و شكوفایی روستاها در این زمان بوده است.[3]

جدول 1ـ جمعیت كشور به تفكیك شهری و روستایی در سالهای مختلف (میلیون نفر)

جدول شماره 2ـ رشد جمعیت روستایی و شهری ایران در چهار دوره سرشماری (به درصد)