تحقیق ناصرالدین شاه و تركمن

تحقیق ناصرالدین شاه و تركمن

این لشكر كشی آن چنان كه از اهداف آن بود برای ایران عایدی نداشت .وسرخس نیز فتح نشد و این عدم توفیق را به واسطه بروز بعضی مشكلات جوی وسیاسی منطقه دانسته اند . گر چه می توانستند با كمی جرات به خرج ذادند كل تركستان را فتح كنند ویا روشی بكار برند تا كل تركمن به طرف قاجار برگردند چرا كه خان خوارزم نیز ان جارا ترك كرده بود وتركمن ها از او چندان دلخوشی نداشتند وكوچك ترین محبتی ان ها را به طرف خود جلب می كرد روابط بعدی مردم سرخس با خان خیوه این موارد را تایید میكند.
انها از رفتن خان خوارزم نیز فهمیدن كه خان برای انها نمی تو اند پشتیبان وتكیه گاه خوبی باشد وانها را در مقابل حاكم خراسان تنها گذاشته رفته بود كه این با عث شد كه تركمن ها در فكر دفاع از خود با تكیه بردرایت خود باشند ولی اكنون باید در مقابل حسام السلطنه چاره ای می اندیشیدند
وقتی لشكر خوارزم از مرو بیرون شد و به سوی خوارزم رفت اهل سرخس جهت امان یافتن از لشكریان قاجار اظهار بندگی كردند و صد نفر از ریش سفیدان وكدخدایان معتبر سرخس را روانه ی مشهد كردند 1 تا بلكه از هجوم لشكر قاجار ممانعت بعمل اورند انها از شاهزاده خواستند كه حاكمی از طرف خود برای انها تعیین كندحسام السلطنه نیز ضمن پذیرایی از آنها عباسقلی ، بیگلر بیگی مشهد را جهت حكومت سرخس مشخص كرده و با آنها روانه كرد 2و به بزرگان سرخس خلعت و امیدواری دادند.3
اما او پس از چند ماه حكومت در سر خس از ان جا فرار كرد و بهانه ی اواین بود كه مردم سرخس با امیر احمد خان جمشیدی آدم خان رابطه دارند .4 در این واقعه جعفر آقای كلاتی با تركمن ها یار شد ولی عملكرد بعدی تركمن ها عدم صحت ادعای اورا ثابت می كند چون كه بعداز فرار او از سرخس .
در سال 1268 ه ق 1852 م ارازخان با جمعی دیگر از تركمانان سرخس وارد مشهد مقدس شده وتعهد خدمت كرد ند و چند تن از متعلقات خود را به نوا(( گروگان )گذاشت . همچنین تركمن های مرو نیز اظهار بندگی كردند 5 كه حسام السلطنه به آنها نیزخلعت داد

ا .اعتمادالسطنه ،محمدحسن خان ؛ مرات البلدان ، ص 1053و1073
2 خور موجی ، حقایق الاخبار ناصری ، ص92
3 وقایع اتفاقیه ، سال 68 نمره ی41 ، 19 محرم ص2
4 لسان الملك ، همان منبع، ص 1124
5 . وقایع اتفاقیه ، 14 محرم 1269 ،نمره ی91
درین دیدار اراز خان سرخسی با پنجاه نفر نزد حسام السطنه امدند و قرار شد كه همیشه در مشهد بمانند و پنجاه نفر دیگر نیز مشغول خدمت باشند و صد نفر دیگر در قراولخانه ی انجا خدمت كنند 1
.درین سال كه كار خراسان داشت سامان می یافت كار استر اباد برمراد نمی رفت چون كه بیگربیگی استر آباد وجعفر قلی خان قراجه داغی میر پنجه به تركمن های گرگان تاخته بودند و گوسفندان وشتران بسیار غارت كرده بودند و تركمن ها شورش كرده بودند در جنگ های استر آباد رئیس تركمنان ذوالنون نامی بود كه در حین جنگ كشته شد وبقیه آنها به ماورا گرگان رود كوچ كردند وقراخان رئیس وریش سفید آتابای در دست بیگربیگی در اسارت بود گرچه قراخان از بندگان دربار بود.
جعفر قلی خان ومحمد خان برروی گرگان بندی درست كردند و در سلطان آباد كه به حكم شاه درست شده بود لشكر گاهی ساختند.ولی تركمانان آنجا را محاصره كردند وآخر سر جعفر قلی مجبور به برگشت به آق قلعه شد2 اما در امتداد گرگان قراول خانه ها ساختند ، به غیر از آن به دستور امیر كبیر آنها را تشویق به شهر نشینی و كشاورزی كردند3. رضا قلی خان كه از سفارت خوارزم از راه استر آباد می آمد خود از كرده ی حكام محلی استر آباد نسبت به تركمن اظهار تأسف می كند و ضعیت صحرا را بسیار متشنج می خواند4 به هر حال پس از كشته شدن ذوالنون كه شخصی مذهبی بود و از طرف خان خوارزم جهت مقابله با لشكریان آمده بود.5 تركمن ها پراكنده شدند و گروهی به حضور بیگر بیگی استر آباد آمده و اظهار خدمت نمودند وجعفر قلی خان قراجه داغی میر پنجه و سردار استر آباد محمد ولی خان آنها را كه 12 نفر بودند به دارالخلانه ( تهران ) آوردند كسانی چون آدینه نظر خان از جعفر بای وقلی خان از آتابای ، بایلی خان دوجی ، ولی سردار دازی ، آدینه قلیچ سردار تاتار وقجق وبیك فولاد سلاق خدر نظرخان غراوی وبهلكه ، صاین قلی قانقرمه واباریش سفید بدراق وخضر ریش سفید یمرلی ونوبت بیگ بزرگ بایرام شالی كه این افراد مورد الطاف شاهنشاهی شدند 6.
بدین طریق در گرگان آرامشی پدید آمد وچنین اطاعتی از تركمن ها در طی سالیان دراز دیده نشده بود. 7

1 اعتماد السلطنه ، محمد حسن خان ،تاریخ منتظم ناصری ج3 ص174.
2. لسان الملك، همان منبع، ص1131
3 .ادمیت ، فریدون ؛ امیر كبیر وایران، (تهران ،خوارزمی 1355 )،ص 122
4 هدایت ، روضه الصفای ناصری ،ج14 ،ص8564
5 .همان منبع، همان جا
6 لسان الملك ، همان منبع ، ص1178
7 .ادمیت ، فریدون ، همان منبع ، ص 601
اما دوباره منطقه ی اخال دچار تنش شد وتركمن های این منطقه به داخل خراسان بیشتر شد
و چون شورش هرات نیز روی داده بود تركمن ها نهایت استفاده كرده و به دهات جام وقوچان و شاهرود وبسطام حملات گسترده داشتند وبعضی اوقات موفق می شدند وبعضی اوقات مأیوسانه بر می گشتندحسام السلطنه برای جلوگیری از حملات آنها دو قلعه در آق دربند ومزدوران ایجاد می كند ودرهر یك شمخالچی وتفنگچی می گذارد1 و 5000 هزار زرع دیوار كردند در مزدوران در قلعه ی آنجا 100 سرباز و 1000 هزار سوار و 2 عراوه توپ گذاشتند و در آق دربند كه 4 برج و 6000 زرع دیوار ساخته بودند و 150 تن شمخالچی. برای ان گماشته بودند .مأمور این امور اسكندر خان پسر حسین پاشاخان مراغه ای وعباس قلی خان دره جزی بود 2