مقاله عصر خیام و دانش ستاره شناسی

عصر خیام و دانش ستاره شناسی نجوم نجوم و اختر فیزیک فیزیک علوم طبیعت (cached) مقدمه در پی عصر بیرونی با فاصله کمی از آن ، نیمه دوم قرم پنجم هجری با درخشش چهره یک دانشمند بزرگ دیگر و قرار دارد این دوران در کتاب و ستاره شناسی ادامه حرکتهای پژوهشی و اکتشافات چشمگیری در زمینه ریاضیات خوانده می عصر عمر خیام مقدمهای بر تاریخ علم سارتن بنام

عصر خیام و دانش ستاره شناسی نجوم> نجوم و اختر فیزیک> فیزیک> علوم طبیعت (cached)

مقدمه
در پی “عصر بیرونی” با فاصله کمی از آن ، نیمه دوم قرم پنجم هجری با درخشش چهره یک دانشمند بزرگ دیگر و قرار دارد: این دوران در کتاب و ستاره شناسی ادامه حرکتهای پژوهشی و اکتشافات چشمگیری در زمینه ریاضیات خوانده می” عصر عمر خیام” “مقدمهای بر تاریخ علم” سارتن بنام شود. او در پی توصیفی که از شرایط دنیای علم در شرق و غرب جهان آن روز به عمل میآورد، درباره اعتبار فراوان علمی کارهای خیام در زمینه ریاضیات سخن گفته : و بعد به چگونگی پژوهشها و رصدهای او در امر نجوم پرداخته و چنین میگوید

در (… سلطان جلال الدین ملکشاه سلجوقی او را به رصدخانه جدید رس (یا 07 -4701 نیشابور ، یا اصفهان) دعوت کرد تا تقویم ایرانی را اصلاح کند: 365 روز = روز + 7 ) روز41×07(. . پس از تسلط مسلمین جای خود را به تقویم اسلامی داده بود این تقویم به تاریخ جلالی (گرفته شده از نام جلال الدین ملکشاه) موسوم است، مبدأ آن تقویم خیام 10 رمضان م بود. راجع به اصلاح خیام تفسیرهای متعددی 4701 ماری 41 ق= 104 وجود دارد که هر کدام بر میزان معینی از دقت دلالت دارد، ولی به هر صورت ، تقویم شاید درسترین تفسیر یکی از سه . خیام بسیار دقیق بود، احتمالا دقیقتر از تقویم گریگوری تفسیر زیر و دومی محتملتر از هم است. راجع به هر کدام اول مأخذ ، سپس تعداد کبیسهها …). و در آخر میزان خطا را ذکر کرده

سارتن در جلد دوم کتاب خود بار دیگر درباره تقویم جلالی خیام مینویسد: سده یازدهم با موفقیت بزرگی به پایان رسید: . تاریخ جلالی نه تنها در شرق ، بلکه در غرب هم بی رقیب ماند… یعنی با تاریخ جلالی عمر خیام رصدخانه ری یا نیشابور (زیج ملکشاهی)
از جمله فعالیتهای ارزنده نجومی در ایران میتوان ایجاد رصدخانه بزرگ ری یا نیشابور یا اصفهان را در زمان ملکشاه سلجوقی دانست، مدارک موجود و از جمله زیج ملکشاهی حاکی از آنست که دانشمندان بزرگی چون عمر بن ابراهیم الخیامی ، ابوالمظفر اسفزاری ، میمون بن نجیب الواسطی و تعدادی دیگر سرگرم بررسیهای علمی و تحقیقات و تاریخ بودهاند. بنای رصدخانه بزرگ زمان ملکشاه سلجوقی را همه وسیع در زمینه ستاره شناسی و اصلاح تقویم ذکر کردهاند، ولی در مورد محل بنای آن که ری بوده یا نیشابور یا اصفهان اشاره مستقیم و روشنی وجود 110سال . ندارد ابن اثیر در این باره اشارهای دارد
آورده است که در این سال نظام الملک و سلطان ملکشاه جماعتی از بزرگان و منجمین 110ابن اثیر در حوادث سال را گرد آوردند تا نوروز را در اول حمل مستقر ساخته و پیش از آن تاریخ نوروز در نیمه برج حوت واقع بود و این عمل سلطان مبدأ تقویمها شد. در همین سال رصدی برای سلطان ملکشاه ترتیب یافت و جماعتی از بزرگان منجمین در عمل آنم شرکت کردند و از آن جمله بودند عمر بن ابراهیم الخیامی و ابوالمظفر الاسفزاری و میمون النجیب الواسطی و دائر بود و بعد از وفات او متروک 187 جز آنان. در ترتیب این رصد مال بسیار خرج شد و تا سال وفات ملکشاه یعنی .)ماند

این رصدخانه و رصدبندی را در اصفهان ، نیشابور ، ری و مرو نوشتهاند، به نظر میرسد ترتیب رصدخانه در اصفهان مسلم باشد، زیرا از دو قرن پیش در این شهر رصدخانههای دیگری ایجاد شده و از سوی دیگر این شهر . پایتخت دولت بود فعالیتهای رصدی در قرن ششم
هـ.ق به توسط حکیم حسام الدین سالار و حکیم اوحدالدین انوری و 710بنا بر نوشته (وصاف الحضره) در سال به توسط حکیم 771 عبدالرحمن خازنی رصدخانه زیجی که به شاهی مشهور بود ساخت شد. همچنین مینویسد در سال فریدالدین ابویحیی علی بن عبدالکریم التالولی رصد و زیجی که مشهور به زیج علائی بود تأسیس شد، لیکن مکان و . محل آنها را ذکر نکرده است