پایان نامه کارشناسی رشته الهیات مربوط به جایگاه خانواده در اسلام- 140 ص

پایان نامه کارشناسی رشته الهیات مربوط به جایگاه خانواده در اسلام- 140 ص

چكیده:

قدمت ازدواج همپای پیدایش بشر است. در نخستین نجوای رازگونه، آدم ابوالبشر به خداوند می‌گوید: پروردگارا! در برابر خود كسی را می‌بینم كه در دلم میلی و انسی به او احساس می‌كنم و چون خداوند یگانه، نجوای بنده یكدانه‌اش را شنید فرمود: اگر او را می‌خواهی از من بخواه و وصال او را از من طلب كن…

تحقیق حاضر با لطف و عنایت خداوند متعال و با عنوان: «خانواده در اسلام» با بهره‌گیری از آیات قرآن به عنوان منبعی اصیل و متقن، سرچشمه گرفته از وحی و روایات نورانی حضرات معصومین (علیهما السلام) ارائه می‌گردد.

به طور مجمل اصطلاح خانواده مؤثرترین عامل انتقال فرهنگ و ركن بنیادی جامعه است كه در شرایط مختلف در تأثیر و تأثر متقابل با فرهنگ و عوامل اجتماعی است. انسان‌ها در خانواده به هویت و رشد شخصیتی دست می‌یابند و در خانواده‌های سالم و رشید به تكامل معنوی و اخلاقی نائل می‌شوند. لذا خانواده عامل كمال‌بخشی، سكونت، آرامش و بالندگی به اعضای خویش است كه در تحولات اساسی جوامع نقش عمده‌ای ایفا می‌كند. البته خانواده متأثر از عملكرد مذهب، آموزش و حكومت نیز می‌باشد و این تأثر به صورت متقابل باعث ایجاد تغییرات اساسی می‌گردد. اگر خانواده محیط سالم و سازنده‌ای داشته باشد و نیازهای جسمی و روحی افراد خویش را برآورده سازد، كمتر به خدمات جانبی و جبرانی برای خانواده نیاز است. در تعریف خانواده بیان شده: خانواده گروهی است متشكل از افرادی كه از طریق نسب و سبب و رضاع با یكدیگر به عنوان، شوهر، زن، مادر، پدر، برادر و خواهر در ارتباط متقابلند و فرهنگ مشتركی پدید آورده و در واحد خاصی زندگی می‌كنند.

اینك با توجه به حساسیت بیش از حد موضوع و حتی سرنوشت‌ساز بودنش، این ضرورت به چشم می‌خورد كه در باب خانواده پژوهش‌هایی كارآمد به عمل آید. انسان با تشكیل خانواده، مثلث نیازهای سه‌گانه‌اش را، اعم از تمتع جنسی، تمنای عاطفی و تعهد انسانی، پوشش می‌دهد و از روابط آزاد كه عمدتاً در سطح نازل و حیوانی تمتع جنسی قرار می‌گیرد، جدا می‌شود و هر چقدر در مقوله ازدواج حیطه شناختی درست‌تر ترسیم گردد و حیطه مصداقی صحیح‌تر انتخاب شود قدرت پاسخگویی به مثلث انسانی نیاز، بیشتر می‌شود. اما مع‌الاسف دنیای امروز مطالب دیگری را تعقیب می‌كند و حتی فكر ازدواج را به زیر تازیانه‌های عقب‌ماندگی و بی‌عرضگی و اسیر شدن می‌كشاند. لذا باید عوامل انزوای ازدواج و ایذاء ازدواج‌كرده‌ها، شناسایی و با به كارگیری فرامین اساسی در باب خانواده، ازدواج را به تسهیل كشانید.

با توجه به مطالب فوق این تحقیق مشتمل بر چهار بخش است: بخش اول ـ كلیات (تعریف و تبیین موضوع و…) و بخش دوم شامل بررسی جایگاه خانواده در اعصار گذشته و ادیان همچون زرتشت، مسیحیت، یهود و اسلام و همچنین بنا بر ضرورت خانواده در اندیشه نظریه‌پردازان نیز بیان گردیده، بخش سوم بررسی جایگاه خانواده در اسلام و بیان ضروریات مورد نظر اسلام در این باب، آثار و فواید ازدواج و دو بخش چهارم به عنوان مبانی حقوقی و اخلاقی خانواده در اسلام به طرح حقوق همسران و آمیختگی این حقوق با اخلاق پرداخته می‌شود و پژوهش با مبحث رفع اختلافات خانوادگی به پایان رسیده است.

در این مطلب سعی شده است از منابع دست اول تفسیری و روایی و همین‌طور در جهت تجزیه و تحلیل هر چه بیشتر موضوع از مقالات و تحقیق‌های مرتبط استفاده گردد كه تعدد منابع نشان از توجه و كنكاش بیش از حد پژوهشگر دارد.

بخش اول

كلیات

مقدمه:

خانواده از ابتدای تاریخ تاكنون در بین تمامی جوامع بشری، به عنوان اصلی‌ترین نهاد اجتماعی، زیربنای جوامع و منشأ فرهنگ‌ها، تمدن‌ها و تاریخ بشر بوده است. پرداختن به این بنای مقدس و بنیادین و حمایت و هدایت آن به جایگاه واقعی و متعالی‌اش، همواره سبب اصلاح خانواده بزرگ انسانی و غفلت از آن موجب دور شدن بشر از حیات حقیقی و سقوط به ورطه هلاكت و ضلالت بوده است.

اسلام به عنوان مكتبی انسان‌ساز بیشترین عنایت را به تكریم، تنزیه و تعالی خانواده دارد و این نهاد مقدس را كانون تربیت و مهد مودت و رحمت می‌شمرد و سعادت و شقاوت جامعه انسانی را منوط به صلاح و فساد این بنا می‌داند و هدف از تشكیل خانواده را تأمین نیازهای مادی، عاطفی و معنوی انسان از جمله دستیابی به سكون و آرامش برمی‌شمارد. دستیابی به این اهداف والای مكتب اسلام و حفظ و حراست دقیق و مستمر از آن، نیازمند توجه جدی به خانواده و پیاده كردن قوانین مربوط به آن در اسلام است و ضروری است كلیه برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌ها در تمام سطوح،‌ حق‌مدارانه و در راستای تعالی و مصالح خانواده باشد.

خانواده براساس اجتماع و به عقیده جامعه‌شناسان یكی از عوامل مهم ایجاد تمدن است. رشد و پرورش افراد در خانواده پایه‌گذاری شده و سلامت و سعادت جامعه بشری در گرو تربیت صحیح و استواری است كه در خانواده پدید آمده است. وضعی كه با تأسف، امروزه با آن مواجهیم، وجود تزلزل در اركان خانواده‌هاست. توضیح مسأله اینكه ما امروزه در بسیاری از خانواد‌ها شاهد عدم تفاهم، درگیری و نزاع و حتی متاركه و طلاق هستیم.

بسیاری از فرزندان در محیط نابسامان خانواده رشد یافته و از تربیت درست و آرامش و سكونی كه لازمه رشد است، برخوردار نمی‌باشند. این امر در درازمدت زمینه‌سازی نابسامانی‌های رفتاری و حتی انحراف و لغزش بسیار است.

جرم‌شناسان یكی از ریشه‌های جرم و انحراف را در نابسامانی خانواده می‌دانند و بررسی‌هایی كه در جوامع غربی و حتی در جوامع خودمان به عمل آمده نشان داده است كه بسیاری از مجرمان و منحرفان، كسانی هستند كه در خانواده نابسامانی پرورش یافته‌اند. در مورد سر و سامان دادن به این موضوع نظرات مختلفی عرضه شده است:

1ـ گروهی تندرو حتی مسأله لغو خانواده را نظر داده بودند كه تجربه انقلاب كمونیستی در دنیا و لغو خانواده در آن سامان، آن‌ها را به خطایشان واقف گردانیده است.

2ـ عده‌ای ریشه این نابسامانی‌ها را عدم آزادی زن و عدم تساوی حقوق او با مرد دانسته و قائل شده‌اند كه با تأمین این حق،‌ مشكلات خانوادگی حل می‌شود.

3ـ دسته سومی درست خلاف آن را نظر داده و گمان داشته‌اند كه اگر آزادی را از زنان سلب و آن‌ها را در محیط خانه محبوس سازند، به تربیت نسل درست و استوار قادر شده و می‌توانند ریشه همه نابسامانی‌ها را بخشكانند.

4ـ اسلام در این زمینه رهنمودهایی براساس دریافت از وحی دارد كه اجرای آن می‌تواند نابسامانی‌های موجود را از بین برده و بشر را به سوی هدف خلقتش به پیش برد. در بینش اسلامی حیات خانواده مبتنی بر ضوابط ایمان و اخلاق و متكی به حقوق است كه دامنه آن در برگیرنده شأن زن، شوهر، فرزندان و والدین است و ما در این بررسی كوتاه سعی داریم به توضیح و تشریح آن بپردازیم. طبیعی است كه مستندات ما در این بررسی منابع اصیل اسلامی و تجربه علمای اسلامی در طول مدت چهارده قرن می‌باشد.

1 ـ 1 ـ تعریف و تبیین موضوع:

واژه خانواده در لغت‌نامه‌های عرب معادل واژه‌هایی همچون اهل البیت، عیال (ع.و.ل)، أسرة و زوج می‌باشد. از این رو به بررسی این كلمات می‌پردازیم:

الف ـ تعریف لغوی عیال:

عالَه: در معنی بهم نزدیكند. تحویل: اعتماد و اتكال نمودن به دیگری در هر چیزی كه دشوار و سنگین است.

عیال: مفردش عیل است، یعنی چیزی سنگین.

عالَه: سنگینی و فشار زندگی را تحمل كرد و از این معنی است سخن پیامبر(ص) كه: «أبدأ بنفسك ثم بمن تحوّل ـ هزینه و بخشش را از خویش آغاز كن و از عیال خویش آغاز كن.»

أعال: اهل و عیالش زیاد شد.

عول: جور و میل از حق. «عال الرجل یعول عولاً و عیالةً ای مال و جار»، عول فرائض از آنست كه چون سهام زیاده باشد به آن‌ها نقص و جور داخل شود. «فإن خضتم الا تعدلوا فواحدة او ماملكت ایمانكم ذلك اونی الا تعدلوا ـ اگر ترسیدید كه در صورت گرفتن زنان بیشتر عدالت نكنید فقط یك زن بگیرید و یا از كنیزان اختیار كنید، آن نزدیك‌تر است به اینكه ظلم و بی‌انصافی كنید» این لفظ یكبار بیشتر در قرآن نیامده است.

ب ـ تعریف لغوی أسر:

أسر: بستن كسی با زنجیر و طناب چنانكه گویند: أسرت القتب ـ یعنی زین و برگ را به پشت مركب بستم، اسیر را هم به همین مناسبت اسیر نامیده‌اند، كه مقید و محدود می‌شود و سپس به هر چیزی كه گرفته شده و مقید است، اسیر گفته‌اند، هر چند كه با چیزی هم بسته نشود.

جمع أسیر ـ أساری، أساری و أسری ـ است و در آیه «و یتیمناً و اسیرا» به كار رفته است. بعداً معنی اسیر گسترش یافته و در معانی (اسیر نعمت شدن) استعمال شده و همچنین درباره خانواده كه وسیله نیرومندی و تقویت مرد است و اسرة الرجل: یعنی خانواده مرد.

الأسرة ج أسر: خانواده، عائله، زره محكم.

ج ـ تعریف لغوی زوج:

الزوج ج أزواج و زوجه: همنشین، قرین، همسر، جفت انسان، عیال، جفت هر چیز

زوج به هر یك از دو همسر مرد و زن (نرینه و مادینه) و در حیوانات كه با هم جفت هستند و آمیزش جنسی نموده‌اند، گفته می‌شود و همچنین به هر دو جفتی، چه در مزاوجت و یا در غیر آن، مثل جفت كفش و نعلین و نیز به هر دو چیزی كه با یكدیگر شبیه یا همانند باشند، خواه شباهتی یكسان و یا ناهمسان باشد باز هم آن‌ها را ـ زوج ـ گویند.

خدای تعالی گوید: «فجعل منه الزوجین الذكر و الأنثی ….»

«و» قلنا یا آدم اسكن أنت و زوجك الجنة و كلا منها رغداً حیث شئتما و لاتقربا هذه الشجرة فتكونا من الظلمین…»

«ولی واژه‌ی ـ زوجه ـ ناپسند است و به كار نمی‌رود (در قرآن نیامده است، می‌گویند: زوج المرئه: شوهر آن زن و زوجه الرجل: زن آن مرد) جمعش زوجات است.

شاعر می‌گوید: «فبكا نباتی شجوهن و زوجتی ـ همسرم و دخترانم از غم و اندوهشان گریستند.»

جمع زوج ـ ازواج ـ است. در آیه: «هم و ازواجهم» و «احشروا الذین ظلموا و أزواجهم»

أزواجهم ـ یعنی یاران و كسانی كه در كردار و رفتار از ستمگران پیروی می‌كردند (كه در دوزخ هم با هم قرینند.)

و آیه: «الی ما متعنا به أزواجاً منهم.» یعنی كسانی كه همسان و همگنان و اقران آن‌هایند. و آیات: «سبحان الذی خلق الأزواج» آگاهی و هشداری به این امر است كه اشیاء تمامشان از جوهر و عرض، ماده و صورت تركیب شده‌اند و این كه هر چیز ساخته شده و مصنوع از قاعده تركیب، عاری و مستثنی نیست.

هر مصنوعی به ناچار، اقتضاء صانعی و سازنده‌ای دارد و این امر خود تنبیهی است برای این كه خدای تعالی فرد است (چون از حكم مصنوع خارج است ـ كان الله و لم یكن معه شیء … به حكم این آیه قرآن كه هو الاول و همچنین ـ لیس كمثله شیء ـ یعنی ذات باریتعالی از حكم و قانون اشیاء كه مركبند، خارج است.

و آیه «خلقنا زوجین» این آیه روشن كرده است كه هرچه در عالم است زوج است از جهت این كه برای آن چیز، یا ضدی یا چیزی شبیه به آن، یا چیزی در تركیب آن هست و بلكه به هیچ وجه از تركیب و مركب بودن جدا نیست. در آیه اخیر: زوجین را از این جهت بیان كرد تا هشداری باشد برای بر این كه: شیء هر چند ضد و مثل و شبهی نداشته باشد اما از تركیب جوهر و عرض ناگزیر و جدانشدنی است و آن زوجین است.

زوج: جفت ـ صنف. بهر دو قرین از مذكر و مؤنث در حیوانات كه ازدواج یافته‌اند گفته می‌شود: زوج. به هر دو قرین در غیر حیوانات نیز زوج اطلاق می‌شود مثل یك زوج كفش (یك جفت).

زوجه به معنی زن است جمع آن زوجات می‌باشد.راغب می‌گوید: آن لغت ردیء است. نگارنده گوید لذا زوجه و زوجات در قرآن نیامده بلكه زوج و ازواج به كار رفته است.

زوج هم به زن اطلاق شده مثل: «و ان اردتم استبدال زوج مكان زوج…» «و اگر اراده كنید تبدیل زنی را به زن دیگر….»

و مثل «یا ادم اسكن انت و زوجك الجنه «ای آدم تو و زنت در بهشت بمانید»

«و هم به مرد مثل «فلا تحل له من بعد حتی تنكح زوجاً غیره» پس اگر بعد از طلاق دوم باز طلاق داد شوهر زن را پس حلال نشود آن زن بر آن شوهر بعد از طلاق شوم تا اینكه به نكاح درآید و شوهر كند آن زن به شوهری غیر از شوهر اول.

«و همچنین» قد سمع الله قول التی تجاد لك فی زوجها….»

به تحقیق شنید خدا سخن آنكه مجادله می كرد تو را در كار شوهر خود ازواج نیز هم در زنان بكار رفته مثل «والذین یتوفون منكم و یذرون ازواجاً ـ و آنهایی كه می میرند از شما و وا می گذارند زنهای خود را « و هم در مردان»

مثل «فلا تعضلوهن أن ینكحن أزواجهن إذا ترضوا بینهم بالمعروف ـ پس منع نكنید ایشان را از اینكه به نكاح شوهران خود درآیند در صورتیكه از یكدیگر راضی شده باشند كه بخوبی زندگی كنند. «ظاهراً استعمال شدن ازواج در مردان فقط در این آیه است.

زوج و ازواج در گیاهان نیز به كار رفته مثل « انبتت من كل زوجٍ بهیج ـ و بروید از هر گیاهی تازه و نیكو. «درباره حیوانات نیز آمده «قلنا احمل منها من كل زوجین اثنین ـ گفتیم ما نوح را بردار در آن كشتی از هر نر و ماده دو تا»« در زبان عرب زوجین به معنی یك جفت است و لفظ «اثنین» برای بیان آنست.

یكی از اسرار عجیب خلقت نر و مادگی موجودات است. اگر در حیوان و گیاه این واقعیت وجود نداشت هیچ یك چیز، دو چیز نمی‌شد و جای از بین‌رفته‌ها پر نمی‌گردید و تولید و تكثیر مطلقاً معنایی نداشت ولی خداوند با این وسیله نقص عالم را جبران و آن را پیوسته به سوی كمال می‌راند. بشر با فكر ساده‌ی خود ابتدا آن را فقط در انسان و حیوان می‌دانست و در اثر پیشرفت علم احساس كرد كه این واقعیت در عالم گیاه نیز حكم‌فرماست و اگر نباتات به وسیله‌ی حشرات و بادها تلقیح نگردند میوه بدست نخواهد آمد. از قدیم بوجود نر و مادگی در بعضی درختان مثل خرما پی برده بودند ولی بعدها عمومیت آن روشن گردید.

قرآن كریم پا را از همه فراتر گذاشته و مسئله نر و مادگی را در تمام موجودات اعلان می‌كند اعم از زنده و غیر زنده، درباره‌ی حیوان و انسان كه روشن است و بعضی از آیات آن گذشت. درباره‌ی نباتات آمده: «سبحان الذی خلق الأزواج كلها مما تنبت الأرض و من أنفسهم و مما لایعلمون ـ پاك و منزه است خدایی كه از روییدنی‌های زمین و از شما مردمان جفت‌ها (نر و ماده‌ها) قرار داد و از چیزهایی كه نمی‌دانید نیز جفت‌ها قرار داد.» در گذشته كه این واقعیت به ثبوت نرسیده بود، بزرگان ازواج را در آیه اصناف معنی می‌كردند ولی علم نشان داد كه قرآن چه مسئله عجیبی را مطرح می‌كند در آیه «و من كل الثمرات جعل فیها زوجین اثنین … و همه میوه ها را جفت قرار داد در زمین«گرچه نسبت زوجیت بخود ثمره داده شده ولی ظاهراً منظور تولید شدن آن‌ها در اثر زوجیت است بعضی از بزرگان آن را دو صنف گفته یكی مال زمستان و دیگری مال تابستان مثل بعضی میوه‌ها ولی این خیلی بعید است و با كلیت آیه كه فرموده: «من كل الثمرات» جور در نمی‌آید كه همه‌ی آن‌ها صیفی و شتوی ندارند.

بالاتر از همه این آیه است كه می‌گوید: «و من كل شیء خلقنا زوجین لعلكم تذكرون» ـ و از هر چیزی آفریدیم نر و ماده شاید شما پند بگیرید.

روشن می‌كند كه قانون نر و مادگی در تمام موجودات بدون استثناء جاری است امروز بشر پس از فرو رفتن در درون اشیاء و شكافتن ذرات و رسیدن به اتم دانسته است كه اتم‌ها از الكترون و پروتون تشكیل یافته‌اند. الكترون‌ها بار منفی دارند و پروتون‌ها بار مثبت‌ و نیز نر و ماده‌اند و موجودات همه از آن ذرات تشكیل یافته‌اند «سبحان ربك رب العزه عما یصفون.»

«اهتزت و ربت و انبتت من كل زوج بهیج ـ (ظاهراً مراد از زوج در این آیه و نظائر آن، نوع و صنف است یعنی زمین حركت كرد،‌ بالا آمد و هر صنف و هر جور روییدنی نشاط‌آور را رویانید.

نوع و صنف یكی از معانی زوج است چنانكه راغب و اقرب و بیضاوی و ابن اثیر و طبرسی گفته است همچنین است آیات 7 شعراء، 10 لقمان، 7 ق و غیره.

«و اذ النفوس زوجت» ظاهراً مراد از آن جفت شدن انسان‌ها با اعمالشان است درباره‌ی آن گفته‌اند: مراد ملكه‌های اعمال است كه شخص با آن‌ها مزدوج می‌گردد یا هر انسان بهم شكل خود از اهل آتش و بهشت قرین شود یا ارواح باجساد برگردد یا هر فریفته بفریبنده ملحق شود یا مؤمنین با حورالعین و كفار با شیاطین هم قرین گردند.

قول اخیر عبارت اخرای كلام ماست و بنابر تجسم عمل مراد قرین شدن انسان با عمل خویش است. «هذا فلیذوقوه حمیم و غساق و آخر من شكله ازواج ـ «حمیم آب جوشان، غساق چنانكه مجمع گفته چرك بسیار بدبو، شكل، مشابه و نظیر است ازواج چنانكه گفته‌اند به معنی انواع و اقسام است یعنی: این آب جوشان و چرك بدبوست آن را و اقسام است یعنی: این آب جوشان و چرك بدبوست آنرا بچشند.

«ادخلوا الجنه انتم و ازواجكم تحبرون ـ گفته شود به ایشان كه داخل شوید بهشت را شما با زنهای خود شادمان باشید«می‌شود گفت مراد از این ازواج زنان دنیوی انسان هستند كه اهل بهشت شده‌اند بقرینه‌ی آیه‌ای كه می‌گوید: «جنات عدن یدخلونها و من صلح من ابائهم و أزواجهم…» ـ كه آن خانه بهشتهای عدن است كه داخل می شوند ایشان آن بهشت 4 را و هر كه شایسته باشد از پدران و زنان ایشان. و شاید مراد ازواج بهشتی و حورالعین باشند.

و همچنین آیه «احشروا الذین ظلموا ازواجهم و ما كانوا یعبدون. من دون الله فاهدوهم الی صراط الحجیم» امر شود به ملائكه كه جمع كنید آنان را كه ظلم كردند برخود به سبب شرك و تكذیب رسولان و جمع كنید اتباع و اشیاع ایشان را از كفار و آنچه را كه می پرستیدند از سوی خدا پس راه نمائید ایشان را به سوی راه جهنم.

«ممكن است مراد زنان دنیایی باشد كه با شوهران شریك ظلم بوده‌اند و این وضع به خصوصی است كه زن و شوهر در دنیا با هم ظالم باشند و در آخرت نیز از هم جدا نشوند، چنانكه درباره‌ی ابولهب و زن او آمده: «سیصلی ناراً ذات لهب. و امراته حمالة الحطب» ـ به زودی در آید در آتشی زبانه دار وزن او هیزم كش است.

متن کامل را می توانید دانلود نمائید

چون فقط تکه هایی از متن تحقیق در این صفحه درج شده (به طور نمونه)

ولی در فایل دانلودی متن کامل تحقیق

همراه با تمام ضمائم (پیوست ها) با فرمت ورد word که قابل ویرایش و کپی کردن می باشند

موجود است