بررسی عوامل (اجتماعی – فرهنگی و روانی – ذهنی) مرتبط با ایجاد روحیه تحقیق در كودكان و دانش‌آموزان و طراحی روشهای عملی آشناسازی دانش‌آموزان با پژوهش

بررسی عوامل (اجتماعی – فرهنگی و روانی – ذهنی) مرتبط با ایجاد روحیه تحقیق در كودكان و دانش‌آموزان و طراحی روشهای عملی آشناسازی دانش‌آموزان با پژوهش

بررسی عوامل (اجتماعی – فرهنگی و روانی – ذهنی) مرتبط با ایجاد روحیه تحقیق در كودكان و دانش‌آموزان و طراحی روشهای عملی آشناسازی دانش‌آموزان با پژوهش

هر تمدنی‌ كه‌ در تاریخ‌ بوجود آمده‌ است‌ مبتنی‌ بر مطالعه‌ تحقیق‌ و پژوهش‌ بوده‌ است‌، سرزمین‌ باستانی‌ ایران‌ یكی‌از گهواره‌های‌ تمدن‌ بشری‌ بوده‌ است‌، آثار باقی‌ مانده‌ از آن‌ دوران‌ نشان‌ می‌دهد كه‌ ایرانیان‌ در هنر، ادبیات‌، موسیقی‌،علم‌ و كشورداری‌ به‌ درجة‌ بالایی‌ از مدنیت‌ رسیده‌ بودند، دانشگاه‌ معروف‌ گندی‌ شاپور (جندی‌شاپور) و تخت‌جمشید كه‌ هر بیننده‌ای‌ را شگفت‌زده‌ می‌كند از دلایل‌ و شواهد آن‌ است‌ ، كتاب‌ زرتشت‌ (مواعظ‌ سه‌ گانه‌ پندار نیك‌،گفتار نیك‌، كردار نیك‌) و كتاب‌ معروف‌ مانی‌ بنام‌ ارژنگ‌ نقاشی‌ها و ادبیات‌ زیبای‌ آن‌ نشان‌ دهندة‌ عجین‌ شدن‌،فرهنگ‌ و ادبیات‌ مكتوب‌ با روح‌ تاریخی‌ ملت‌ ایران‌ است‌.

ملت‌ ایران‌ با این‌ زمینة‌ تاریخ‌ به‌ دینی‌ كه‌ معجزه‌اش‌ كتاب‌ (قرآن‌) و اسم‌ كتابش‌ خواندنی‌ (قرآن‌) و اولین‌ آیه‌ای‌ كه‌ برپیامبرش‌ نازل‌ شد آیه‌ اِقرء (بخوان‌) بود پاسخ‌ مثبت‌ داد.آیه‌ای‌ كه‌ همزمان‌ با مشاهده‌ آن‌ تابلویی‌ از نور در جلو دیدگان‌پیامبر ظاهر شد، كه‌ تا دور دستها كرانه‌های‌ افق‌ را روشن‌ كرده‌ بود، و بصورت‌ سمبلیك‌ مجاورت‌ خواندن‌ با روشنایی‌و نور را نشان‌ می‌دهد. مروری‌ بر اسامی‌ سوره‌های‌ این‌ كتاب‌ خواندنی‌ (قرآن‌) نشان‌ می‌دهد كه‌ همواره‌ انسان‌ را به‌پژوهش‌ و تحقیق‌ پیرامون‌ محیط‌ طبیعی‌ و اجتماعی‌ دعوت‌ می‌كند، اسامی‌ سوره‌هایی‌ مانند بقره‌، نحل‌، رعد، هود،روم‌، یوسف‌ و… بیانگر متد عینی‌ و طبیعت‌گرایی‌ و دعوت‌ انسان‌ به‌ مطالعه‌ متن‌ طبیت‌ و محیط‌ پیرامون‌ است‌، متدتجربه‌ مستقیم‌ ودر متن‌ مردم‌ و تاریخ‌ و طبیعت‌ رفتن‌ و آشنایی‌ عملی‌ با قانونمندیهای‌ حاكم‌ بر اجتماع‌، تاریخ‌ و طبیعت‌.

از افتخارات‌ جاودان‌ دین‌ اسلام‌ است‌ كه‌ از قومی‌ بیابانگرد، صحرانشین‌، شتر چران‌، و خونریز، فرهنگ‌ و تمدنی‌بارور ساخت‌ و این‌ هم‌ امكانپذیر نبود، مگر با گسترش‌ فرهنگ‌ مطالعه‌، تحقیق‌ و پژوهش‌ در جامعه‌ آن‌ روز، كه‌ از كانال‌قرآن‌ اشاعه‌ پیدا كرده‌ بود، رواج‌ فرهنگ‌ تحقیق‌ و پژوهش‌ باعث‌ تربیت‌ انسانهایی‌ دانشمند، متفكر، مخترع‌، مجاهد،مبارز و سیاستمدار و نوآور شد، و بسیای‌ از اختراعات‌ و اكتشافات‌ در حوزه‌های‌ مختلف‌ دانش‌ بشری‌ را به‌ اسم‌فرهنگ‌ و تمدن‌ اسلامی‌ به‌ ثبت‌ رساندند.

در سرزمین‌ ایران‌ بطور خاص‌ از امتزاج‌ دو فرهنگ‌ ایرانی‌ و اسلامی‌، فرهنگی‌ قوی‌ و نیرومند متولد شد و رنسانسی‌آغاز گردید كه‌ قرون‌ چهارم‌ و پنجم‌ هجری‌ با گسترش‌ نظامیه‌ها، مدارس‌ دینی‌ كه‌ زادگاه‌ تولید دانشمندان‌ نام‌آوری‌همچون‌ ابوعلی‌ سینا، ذكریای‌ رازی‌، جابربن‌ حیان‌، ابن‌ هیثم‌ بودند، محصولات‌ فرهنگی‌ زیادی‌ در قالب‌ كتاب‌ كه‌ ثمره‌روح‌ وافر این‌ افراد به‌ تحقیق‌ و پژوهش‌ مستمر بود به‌ تمدن‌ بشری‌ عرضه‌ شد، كه‌ آثار آن‌ تاكنون‌ باقی‌ مانده‌ است‌.

فایده‌ و لزوم‌ ترویج‌ فرهنگ‌ تحقیق‌ و پژوهش‌ بر كسی‌ پوشیده‌ نیست‌، زیرا بنیاد تمدن‌ بر كشف‌ قانونمدیهای‌ حاكم‌ براجتماع‌، تاریخ‌ و طبیعت‌ استوار است‌. ترویج‌ فرهنگ‌ تحقیق‌ و پژوهش‌ در بین‌ كودكان‌ و دانش‌آموزان‌ در شرایط‌ فعلی‌جامعه‌ ما بیشتر احساس‌ می‌شود. مسائلی‌ مانند بحران‌ هویت‌، گسست‌ نسل‌ها، ناكارآمد بودن‌ نظام‌ آموزشی‌ برای‌آشنایی‌ كودكان‌ و دانش‌آموزان‌ با روحیه‌ تحقیق‌ و پژوهش‌، ضرر و زیانی‌ كه‌ نظام‌ آموزش‌ عالی‌ كشور از وروددانش‌آموزان‌ بی‌اطلاع‌ از فرهنگ‌ تحقیق‌ و پژوهش‌ متحمل‌ می‌شود، ضرورت‌ بررسی‌ و تحقیق‌ و كاربست‌های‌ عملی‌در این‌ زمین‌ را ایجاب‌ می‌كند دانش‌آموزی‌ كه‌ وارد دانشگاه‌ می‌شود اگر با تحقیق‌ آشنا نباشد و بصورت‌ فردی‌ وگروهی‌ برای‌ پاسخ‌ دادن‌ علمی‌ به‌ یك‌ موضوع‌ و مسئله‌ ساده‌ جامعه‌ پذیر نشده‌ باشد، نظام‌ آموزش‌ عالی‌ كشورآسیب‌پذیر می‌شود، بخش‌ مهمی‌ از كارآمدی‌ نظام‌ آموزش‌ عالی‌ كشور در زمینه‌ تحقیق‌ و پژوهش‌ به‌ ورودی‌ آن‌ مربوط‌می‌شود كه‌ از نظام‌ آموزش‌ و پرورش‌ وارد شده‌اند.

یكی‌ از مهم‌ترین‌ راههای‌ رهایی‌ از بحران‌ هویت‌، پیوند نسل‌ها، برقراری‌ روابط‌ ذهنی‌، عاطفی‌ با پیشینیان‌ و بازیابی‌هویت‌ ملی‌، داشتن‌ روحیه‌ تحقیق‌ و پژوهش‌ است‌، اندوختن‌ ثروت‌ معنوی‌، خلاقیت‌، آفرینندگی‌، سازندگی‌، فعالیت‌ وگزینش‌گری‌ با داشتن‌ روحیه‌ تحقیق‌ و پژوهش‌ امكانپذیر است‌. كسی‌ كه‌ دارای‌ این‌ ویژگی‌ها باشد، دچار بحران‌ هویت‌نمی‌شود، احساس‌ خام‌ بودن‌ و پوكی‌ و پوچی‌ نمی‌كند و با تقویت‌ درون‌ مایه‌های‌ علمی‌، معنوی‌، عقلی‌ می‌تواند فردمفیدی‌ برای‌ خود و جامعه‌ باشد.

همه‌ موجودات‌ ماهیتشان‌ بر وجودشان‌ مقدم‌ است‌، ولی‌ انسان‌ تنها موجودی‌ است‌ كه‌ اول‌ وجود پیدا می‌كند و بعدماهیتش‌ شكل‌ می‌گیرد و ماهیت‌ انسانی‌ با آموخته‌ها و تجارب‌ شكل‌ می‌گیرد كه‌ از طریق‌ داشتن‌ روحیه‌ تحقیق‌ وپژوهش‌ امكانپذیر است‌ و كسی‌ كه‌ با پژوهش‌ و تحقیق‌ سر و كار نداشته‌ باشد مانند كسی‌ می‌ماند كه‌ وجود دارد ولی‌ماهیت‌ ندارد و یا ماهیت‌ او كمتر از وجود اوست‌ و چنین‌ انسانی‌ دچار بی‌قراری‌ و آشفتگی‌ می‌شود. هر چه‌ انسان‌بیشتر تحقیق‌ كند، بیشتر آموخته‌ است‌ و هر چه‌ بیشتر بیاموزد ماهیتش‌ را بیشتر ساخته‌ است‌ و فردی‌ كه‌ بیشتر تحقیق‌كند بر غنای‌ ماهیت‌ خود افزوده‌ است‌.

در هر جامعه‌ای‌ كودكان‌ و دانش‌آموزان‌ مدارس‌ انبوه‌ترین‌ و متمركزترین‌ مخاطبان‌ محسوب‌ می‌شوند، تعلیمات‌ وآموزش‌های‌ دوران‌ كودكی‌ و مدرسه‌ای‌ بعلت‌ انعطاف‌پذیری‌ شخصیت‌، اهمیت‌ زیادی‌ دارد و تثبیت‌ شدن‌ روحیه‌تحقیق‌ و پژوهش‌ در كودكان‌ و دانش‌آموزان‌ مدارس‌، اثرپایداری‌ بر شخصیت‌ آنان‌ بجا می‌گذارد، داشتن‌ نگاه‌ علمی‌، وحل‌ مسائل‌ مختلف‌ زندگی‌ به‌ شیوه‌ علمی‌، صلاحیت‌ علمی‌ و اجتماعی‌ را برای‌ ورود به‌ دانشگاه‌ افزایش‌ می‌دهد و آن‌عده‌ای‌ كه‌ هم‌ وارد دانشگاه‌ نشوند هنگامی‌ كه‌ با نگاه‌ علمی‌ و تحقیقی‌ به‌ محیط‌ زندگی‌ توجه‌ كنند، اثار و مزایای‌ آن‌ درجامعه‌ كلان‌ ملی‌ مشهود است‌. رواج‌ فرهنگ‌ تحقیق‌ و پژوهش‌ در بین‌ كودكان‌ و دانش‌آموزان‌ به‌ سرعت‌ به‌ درون‌خانواده‌ها و دیگر اقشار و طبقات‌ اجتماعی‌ راه‌ می‌یابد. ناتوانی‌ درون‌ ساختاری‌ وزارت‌ آموزش‌ و پرورش‌ در زمینة‌روحیه‌ تحقیق‌ و پژوهش‌ در كودكان‌ ودانش‌آموزان‌ كه‌ ورودی‌های‌ آینده‌ نظام‌ آموزش‌ عالی‌ كشورند، و اهمیت‌ ترویج‌فرهنگ‌ تحقیق‌ و پژوهش‌ در جامعه‌، ضرورت‌ بررسی‌، پیرامون‌ كشف‌ عوامل‌ اجتماعی‌ – فرهنگی‌ و روانی‌ – ذهنی‌مرتبط‌ با روحیه‌ تحقیق‌ وپژوهش‌ در كودكان‌ و دانش‌آموزان‌ را ایجاب‌ می‌كند و روشهای‌ عملی‌ آشناسازی‌ دانش‌آموزان‌با تحقیق‌ و پژوهش‌ هنگامی‌ امكانپذیر است‌ كه‌ این‌ عوامل‌ شناخته‌ شود و راهكارهای‌ مناسب‌ به‌ كار بسته‌ شود.

یكی از وظایف نظام آموزش و پرورش هر كشور انتقال میراث فرهنگی از نسلی به نسل دیگر است ولی از این وظیفه مهمتر، پرورش و ایجاد استعدادهایی مانند خلاقیت و حساسیت هنری و دادن اطلاعاتی است كه نسل جوان را برای مشاركت درامور فرهنگی و آفرینش آثار علمی، فنی وهنری آماده كند، به عقیده كرشن اشتاینر[1] فیلسوف معروف آلمانی، فرهنگ را از دو منظر می‌توان مورد توجه قرار داد، یكی از لحاظ ایستایی یا سكونی و دیگری از لحاظ پویایی یا حركتی، انتقال میراث فرهنگی گذشتگان به نسل جدید، همان جنبة ایستایی فرهنگ است، ولی تغییر و تحول و نواوری در دستاوردهای تمدنی و افزودن بر علوم و فنون موجود، به جنبه پویایی و حركتی فرهنگ مربوط می‌شود و این وظیفه نظام آموزش و پرورش است كه نسل نوجوان و جوان را به شیوه‌ای جامعه‌پذیر كند، تا در آینده بتواند در تولید علم نقش داشته باشد و حداقل آن اینكه مسائل و مشكلات زندگی فردی و اجتماعی خود و دیگران را به شیوه‌ای علمی حل كند.[2]

[1] – Kerschen steiner.

1 – كاردان، علی محمد، 1372 : 51..

عنوان شماره صفحه

فصل اول :‌مقدمه
1- بیان مقدمه، مسأله و اهداف پژوهشی : 6
منابع فصل اول 13

فصل دوم : بررسی آثار و نظریات موجود
2- نگاهی تاریخی 15
1-2- آئین مدرسی مانع كنجكاوی علمی 19
1-1-2- سنت گرایی و یكسونگری مانع تحقیق و پژوهش علمی 20
3-2- محیط خانواده وروحیه تحقیق و پژوهش 24
1-3-2- عوامل بازدارنده روحیه تحقیق و پژوهش در محیط خانواده 24
2-3-2- عوامل تقویت كننده روحیه تحقیق و پژوهش در محیط خانواده 25
4-2- عوامل ابزدارنده روحیه تحقیق و پژوهش در نظام آموزشی 27
1-4-2- روش تدریس قالبی 28
2-4-2- تعلیم و تربیت نقلی 28
3-4-2- تعلیم و تربیت بانكی 29
4-4-2- فقدان روح پرسشگری 30
5-4-2- مطرح نشدن مجهولات : 32
6-4-2- روش تدریس معلم محوری 32
7-4-2- فقدان آموزش روشهای تحقیق در مدارس 34
8-4-2- وضع نامطلوب كتابخانه‌های مدارس 35
9-4-2- فقدان روحیه تحقیق در بین معلمان 38
10-4-2- فقدان نشریات علمی و تحقیقی به زبان دانش‌آموزی : 40
5-2- عوامل تقویت كننده روحیه تحقیق و پژوهش در نظام آموزشی 41
1-5-2- ترویج روحیه اكتشاف و مشاهده‌گری : 42
2-5-2- روش تعلیمی حل مسأله : 46
3-5-2- هماهنگی روش تعلیمی حل مسأله با چگونگی شكل‌گیری رشته‌های علمی 58
4-5-2- انتخاب الگوی تدریس متناسب با شرایط رشد دانش‌آموزان 60
5-5-2- دادن كار تحقیق‌ای به دانش‌آموزان : 61
6-5-2- توسعه و تجهیز كتابخانه‌ها و آزمایشگاه‌ها 66
7-5-2- اجتناب از مطالعه بی‌هدف 68
8-5-2- مدرسه و نماد هویت پژوهشی 70
جمع بندی و تلفیق آثار و نظرات موجود 71
منابع فصل دوم 77
منابع فارسی 77
منابع لاتین 80

فصل سوم : چارچوب نظری
1-3- نظریه گشتالت 82
2-3- نظریه میدانی 84
3-3- نظریه یادگیری اجتماعی 87
4-3- نظریه انتقادی و دیالكتیكی 88
5-3- نظریه سیستمها 90
6-3- نظریه زیست بوم خلاقیت و پژوهش 92
7-3- نظریات انگیزشی روحیه تحقیق و پژوهش 96
8-3- چارچوب نظری 100
منابع فصل سوم 102