شهرسازی

شهر ‌شهر مجموعه‌ای از تركیب عوامل طبیعی، اجتماعی و محیطهای ساخته شده توسط انسان است كه در آن جمعیت ساكن متمركز شده است

2ـ1ـ مفاهیم

2ـ 1ـ‌1ـ‌ شهر: ‌شهر مجموعه‌ای از تركیب عوامل طبیعی، اجتماعی و محیطهای ساخته شده توسط انسان است كه در آن جمعیت ساكن متمركز شده است.[1]

2‌1ـ 1ـ‌1ـ‌ شهرهای كوهستانی: در سطوح كوهستان به دلیل فقدان زمینهای مستعد كشاورزی، مناسبات تولیدی در زمینه تولیدات زراعی وجود نداشته و یا این كه در حدی نبوده است كه بتواند بصورت مازاد تولیدات كشاورزی مبادله شود. در نواحی كوهستانی به دلیل شكل ظاهری، فقدان خاك مناسب، شرایط نامناسب سخت اقلیمی و نظایر آن برای استقرار انسان و بویژه سكونت‌گاهی چندان مناسب نبوده‌اند. از جمله شهرهای كوهستانی ایرانمی‌تواند شهرهای دماوند، سمیرم، فیروزكوه، رودبار، سنندج، مریوان، خرم آباد و ماسوله را نام برد.[2]

2ـ 1ـ‌1ـ‌2ـ ‌شهرهای پایكوهی : مناطق پایكوهی عمدتاً شامل زمینهایی می‌شود كه نسبت به توده‌های كوهستانی مجاور ارتفاع كمتری دارند و با یك شیب نسبتاً ملایم از كوه‌ها فاصله می‌گیرند. این دسته از ناهمواریهای سطح زمین در اكثر كشورها و بالاخص در ایران از نقاط جاذب برای استقرار سكونتگاه‌های شهری به شمار می‌آیند. از جمله شهرهای پایكوهی ایران می‌توان شهرهای تهران، سمنان، كرج، قزوین و سبزوار را نام برد.

2ـ‌1ـ1ـ3ـ شهرهای واحه‌ای: نواحی بیابانی بدیل شرایط نامساعد جغرافیایی، محیطهای مطلوبی برای استقرار انسانها و بدین ترتیب تشكیل و تكوین كانونهای شهری نیستند. در این نواحی حیات انسان تنها در واحه‌ها مقدور است. واحه عبارت است از مكانی در بیابان كه بعلت وجود آب كافی و خاك خوب امكان سكونت دائمی انسان در آنها فراهم می‌شود. بافت شهرهای واحه‌ای متراكم و شكل آن بسته است. اقلیم گرم و خشك حاكم بر نواحی بیابانی در خصوصیات كالبدی شهرهای واحه‌ای اثرات چشمگیری بر جا گذاشته است. بهترین نمونه شهرهای واحه‌ای ایران را شهرهای یزد، طبس، اردكان، كرمان، بم، خندق و چوپانان تشكیل می‌دهند.[3]

2‌1ـ‌1ـ‌4ـ شهرهای ساحلی: شهرهای واقع در كنار دریا، از موقعیت ویژه‌ای برخوردار هستند. آنها در خط ساحلی یعنی خط برخورد و محل تلاقی دو محیط جغرافیایی متفاوت(خشكی و آب)‌استقرار یافته‌اند، و لذا از هر نظر متأثر از شرایط محیطی این دو فضای جغرافیائی هستند. سمت توسعه شهرهای ساحلی از شرایط توپوگرافیك و ژئومرفورلوژیك یك خط ساحلی و بخش پسكرانه‌ای تبعیت می‌كند. مهمترین شهرهای ساحلی ایران عبارتند از:‌ آمل، بابل، ساری، رشت و بندرعباس[1].

2ـ‌1ـ‌2ـ ‌ساخت شهر:‌ نحوه شكل‌گیری و مكان‌یابی عناصر و بخشهای مهم شهر و رابطه آنها با یكدیگر تحت تاثیر عوامل متعددی مانند عوامل طبیعی، اقتصادی، اجتماعی و نظامی و همچنین خصوصیات و نیازهای فضایی و رابطه آن با سایر فعالیتها قرار داشته است. ساخت شهر از یك سوء نمایانگر هماهنگی فضاهای كالبدی شهر با شرایط و عوامل مزبور و از سوی دیگر گویای چگونگی جریان فعالیتهای اصلی شهر می‌باشند.

عوامل تعیین‌كننده ساخت شهر:

1ـ شبكه راههای اصلی شهر(شطرنجی، شعاعی، گسترده و غیره)

2ـ تقسیمات شهری(محله، ناحیه، منطقه و شهر)

3ـ شكل مركزی شهر(محور خدماتی با دو هسته متمركز و غیره)

4ـ‌چگونگی و مراحل توسعه و مرحله‌بندی (خطی، دایره‌ای ، مربعی و غیره)

5ـ‌چگونگی ارتباط شهر با محیط اطراف