کارآموزی لیتوگرافی و چاپ

آشنائی با محیط كار شرایط مطلوب و فراهم كردن امكانات مناسب با نوع كار انتخاب وسائل و دستگاههای مورد نیاز و چگونگی كاربرد عملكرد و استفاده ی صحیح از آنها مسلمادر سرعت سهولت و كیفیت كار نقش مهمی را ایفا می كند شناخت این موضوع كه كدام وسیله برای چه نوع كار مناسب است مسلمادر هزینه ها نیز تأثیر مستقیم دارد

فصل اول

پیشگفتار

معرفت بصری و کلامی

تركیب بندی

دریافت حسی و ارتباط بصری

عناصر اولیه در ارتباط تصویری

تاریخچه

چكیده:

آشنائی با محیط كار شرایط مطلوب و فراهم كردن امكانات مناسب با نوع كار انتخاب وسائل و دستگاههای مورد نیاز و چگونگی كاربرد عملكرد و استفاده ی صحیح از آنها مسلما”در سرعت سهولت و كیفیت كار نقش مهمی را ایفا می كند. شناخت این موضوع كه كدام وسیله برای چه نوع كار مناسب است مسلما”در هزینه ها نیز تأثیر مستقیم دارد.

معرفت بصری وكلامی:

تجسم یا تصور كردن عبارت از توانائی ما در شكل بخشیدن به تصاویر ذهنی است.معمولا”وقتی میخواهیم به نقطه ای در شهر برویم ابتدا خیابانهائی را كه باید از آنها بگذریم در نظر می آوریم وعلایم و نشانه های بصری خالص آن مسیر را در ذهن خود مرور می كنیم بعضی از آنها به صورت ذهنی از مقابلمان می گذرد و مجددا”به نقطه ای دیگر بر می گردیم این قبیل فعل و انفعالات ذهنی معمولا”قبل از حركتمان به سوی مكان مورد نظر به وقوع می پیوندد.موضوع عجیب آن است كه ما اغلب مكانی را كه هرگز به آن پا نگذاشته ایم و یا ندیده ایم نیز در ذهن خود مجسم می كنیم این نوع تجسمات یا بهتر بگوئیم تصاویر اولیه ی ئهنی همراه با دیدن هر دو پدیده هائی هستند كه با عمل خلاقیت تصویرسازی پیوندی نزدیك دارند.ماجرای «یافتم یافتم«ارشمیدس مثال خوبی برای این موضوع است .این جریان جابه جا ساختن تصاویر و شكلها در ذهن دقیقا”همان چیزی است كه اغلب ما را در یافتن پاسخ به یك مسئله یاری میكند.آرتور كوستلر كه قبلا”به كتاب عمل خلاقیت وی اشاره شد در همان جا می نویسد:

«با رشد تدریجی قوای سمبل ساز و انتزاعی كننده ی ذهن فكر كردن به وسیله ی مفاهیم كلی پدید می آید كه منشاء آن تفكر به وسیله ی تصویر بوده است به همین گونه نیز خط آوائی طی جریانی مشابه از بطن خط هیر و گلیف كه در واقع نگارش با تصویر بوده است نشاءت گرفت.»

مشاهده ی این تكامل و پیشرفت برای مبحث ارتباطات دارای اهمیت شایانی است. تكامل زبان از تصاویر آغاز شد و به صورت تصویر نگاری درآمد كه در آن شكلهای ساده با معانی روشن وواضح به كار میرفت سپس به واحدهای آوائی تبدیل شد و سرانجام شكل الفبا به خود گرفت.گرگوری مؤلف كتاب چشم هوشمند الفبا را به همین مناسبت«ریاضیات معنا»خوانده است.هر گامی كه در این راه بر داشته می شد مسلما” تكاملی بیشتر در ارتباط مؤثر تر میان آدمیان بود.شواهد بسیاری موجود است كه نشان میدهد در این جریان امروز بازگشتی به گذشته مشاهده می شود یعنی بازگشت به استفاده از تصویر برای برقرار كردن ارتباط:و این عقبگرد به دلیل آن است كه افراد بشر می خواهن به شكلی مؤثر تر و مستقیم تر با یكدیگرارتباط یابند.

یاد گرفتن سواد برای زبان مهم ترین مسئله است. شاید از پاسخ به این سؤال كه با سواد بودن از نظر زبان دارای چه اهمیت و معنائی است و نیز مقایسه ی زبان تصویری با كلام بتوان نتایج سودمندی گرفت و این پاسخ مارا در استفاده از اخبار و اطلاعات به صورت تصویری یاری رساند.زبان در جریان اموزش و یادگیری بشر مقامی منحصر بفرد داشته است و هنوز هم دارد. كاربردهای زبان بسیار است زبان وسیله ی ضبط وانتقال اخبار است وسیله ای است برای تبادل افكار و عقاید و نیز ابزذر ساختن مفاهیم كلی و ذهنی بشر است. در یونانی به زبان«لوگوس» یا «لوگیك» می خوانند كه همه ی این الفاظ از همان كلمه ی یونانی لوگوس به معنای زبان اخذ شده است.به این ترتیب می بینیم كه زبان وسیله ای برای اشكال عالی تر تفكر تلقی می شود عالی تر از تفكر به وسیله ی تصویر یا تفكر از طریقحس لامسه.اما این فرض محل گفت وگو دارد و بهتر است درباره ی آن تحقیق بیشتری بشود.

ابتدا باید در نظر داشت دانستن یك زبان و با سواد بودن دو چیز متفاوت است.البته زبان را می توان تا حد استفاده ی علمی از آن برای فهمیدن وتكلم ساده آموخت ولی از این حد تا توانائی خواندن و نوشتن به یك زبان فاصله ی زیادی است.البته فقط زبان محاوره ای است كه به صورت طبیعی تكامل می یابد.

با مطالعه ی آثار نو آم چو مسكی می توان دریافت كه زبان ساخت بسیار عمیقی در ذهن ما دارد و اگر از لحاظ زیست شناسی به آن توجه كنیم این ساخت در ما فطری است.

به هر حال یاد گرفتن سواد خواندن و نوشتن را باید طی مراتب مختلفی به انجام رساند.ابتدا به یاد گیری سیستم رمزهای زبان می پردازیم كه نشانه های آوائی معینی به صورت انتزاعی هستند.اینها در واقع همان عناصر الفباهستند.كلمه ی الفبا از تلفیق دو حرف یونانی آلفا و بتا به وجود آمده است.

حروف الفبا را ابتدا یك به یك یاد می گیریم سپس تركیب این حروف و آوای منسوب به آنها آموخته می شود كه كلنات هستند.كلمات هر یك حاوی معنائی است كه به ازای اشیاء افكار وافعال مختلف به كار می روند.

دانستن معنای هر كلمه مستلزم دانستن تعریف عام آن است.گام نهائی آموزش زبان شامل یاد كیری قواعد دستوری آن می شود یعنی دلالت و جای كلمات در جمله وجود قواعد دستوری برای تعیین حدود ساختمان یك زبان بر اساس آنچه از نظر اجتماعی مقبول ومورد استفاده است ضرورت دارد .آنچه گفته شد مقدمات زبان كلام است و از آن نمی توان چیزی كم كرد. وقتی شخصی به خوبی آنها را یاد گرفت می تواند بنویسد و بخواند می توانداخبار و اطلاعاتی را كه به صورت كتبی بیان كند و بفهمد.واضح است كه آموزش كلام حتی به صورت سواد آموزی ابتدائی دارای نوعی ساخت است و تعاریف و مسائل فنی خاص آن مورد قبول همه است. ولی مبحث ارتباط بصری در مقایسه باآن ظاهرا”ساختی چنان منضبط ندارد.

سواد بصری:

اگر بخواهیم در تعریف و محدود كردن سواد بصری راه افراط پیش گیریم با مشكلات زیادی مواجه می شویم.كلام كه دارای ساخت نسبتا”منضبطی است مسلما”بر آنهائی كه خواهان آموزش بصری هستندنیز تاثیری قابل توجه می گذارد.اگر در مقام مقایسه نیز برآئیم می توان نتیجه گرفت كه اگر بشود یكی از وسائل ارتباطی را به اجزای اولیه اش تجزیه كرد وسپس آن را بررسی نمود پس می توان وسیله ی دیگری را نیز به همین ترتیب موردبررسی نمود پس می توان وسیله ی دیگری را نیز به همین ترتیب مورد بررسی قرار داد.

هر سیستم ارتباطی متشكل است از سمبل هائی كه ساخته ی بشر هستند.علائم و سمبل هائی كه ما بدان زبان وكلام می گوئیم در روزگارهای پیشین به صورت رشته ای از تصاویر ساده ترسیم میشدند و این تصاویر ساده نتیجه ی محسوسات بشر بودند.زبانها و سیستم های سمبل بسیاری در جهان وجود دارد و بعضی از آنها دارای ریشه ای مشترك هستند برخی نیز هیچ ارتباطی با دیگران ندارند. مثلا”اعداد كه یكی از انواع بسیار ویژه ی باز یابی نوعی از اخبار هستند هیچ گونه ارتباط مستقیمی با الفبا ندارند و یا نتهای موسیقی كه آنها هم از این گروهند.

در تمام این موارد به طور كلی می توان گفت هر چه تركیب اولیه ی آنها ساده تر باشد فراگیری محتویات خبری آنها كه به شكل علائم رمز درآمده آسانتر است.این علائم رمز هر یك دارای معنای خاص است و كل سیستم آنها نیز براساس قواعد نحوی خاص استوار شده است.

در جهان بیش از سه هزار زبان رایج و منحصر بفرد و مستقل وجود دارد.بیان با تصویر ویا زبان بصری در مقایسه با كلام به مراتب جهان شمول تر است و از این رو بررسی مشكلات و مسائل مربوط به آن دارای اهمیتی ویژه است.ولی باید در نظر داشت كه كلام از نظر ساخت یك تمامیت منطقی دارد و به همین دلیل روش یاد گیری و فهم آن می تواند بسیار روشن و مشخص باشد در حالیكه زبان بصری از این نظر بمراتب بغرنج تر است و اگر سعی كنیم باآن عینا”همانند كلام برخورد كنیم تلاشی بیهوده كرده ایم .

استفاده از واژه ی سواد در كنار واژه ی بصری در این رساله به منظوری خاص بوده است كه دارای اهمیت است.همان طور كه پیش تر نیز اشاره شد دیدن یك عمل طبیعی است و حتی فهم یك پیام بصری یا تصویر نیز تا حدودی به صورت طبیعی انجام می گیرد ولی اگر جویای كارایی و تاثیر بیشتر این دو عمل باشیم فقط بوسیله ی تحصیل در این رشته ممكن است به آن دست یافت. كسی كه می خواهد از نظر بصری سواد آموزد باید از شیوه ی یاد گیری سواد كلام و گفتار درس گیرد.هنكام آموزش كلام واژه هائی نظیر خلاقیت فقط پس از آنكه شخص توانائی خواندن و نوشتن یافت به كار میرود.مفهوم این كلمات در واقع احكامی اعتباری به حساب می آیند و به داوری هائی مبتنی بر ارزشهای شخصی بستگی دارند.

در درجه ی نخست یك نوشته الزاما”نباید بسیار ادیبانه باشد. یك نثر روشن ودرست از لحاظ املائی و دستوری كافی است. كسی كه بتواند به طور سادهبه ساختن و فهم صحیح پیامهای موجود در كلام بپردازد با سواد محسوب می شود زیرا كلام یك وسیله است كه البته می توان از این وسیله برای داستان سرائی و یاغزل سرائی نیز استفاده كرد.بنابراین سواد كلامی در درجات و مراتب مختلفی مورد استفاده قرار می گیرد كه از پیامهای ساده شروع شده به اشكال بغرنج تر هنری می انجامد.بخش بزرگی از ارتباط بصری به تصادف و یا نیروی كشف و شهود طراحان سپرده می شود و این موضوع دو دلیل دارد:نخست آنكه هنر ازصناعت جدا شده است و دیگر آنكه توانائی نقاشی وترسیم به استعداد و آموزشی نسبتا”طولانی و ویژه نیاز دارد. از آنجا كه برای تجزیه وتحلیل و یاتعریف ساخت شیوه ی بصری ارتباط تلاش چندانی صورت نگرفته است یافتن یك راه و روش مشخص برای كاربرد آن دشوار است.

نظام آموزشی نیز به طور كلی در این زمینه تحرك كافی ندارد و هنوز به طور عمده شیوه ی گفتار وكلام برای ارتباط و انتقال اخبار و عقاید در آن غالب است و در نتیجه به دیگر توانائیهاو قابلیت های موجود در آن در انسان توجه لازم نمی شود. در اینجا منظور حس باصره است و برای پی بردن به اهمیت این حس در شناخت انسان كافی است به تجربیات یك كودك یاطفل توجه كردكه در تكامل فهم و شعور او بسیار مؤثر است و اغلب این تجربیات صرفا”از راه دیدن كسب می شوند.حتی استفاده از وسایل بصری در آموزش نیز اكثرا”از روی هدف و برنامه های روشن انجام نمی گیرد.

علی رغم وفور وسایل آموزشی بصری نظیر تلویزیون فیلم و پخش اسلاید و غیره اغلب به علت فقدان برنامه و آموزش صحیح پیرامون ساختن و فهمیدن پیامهای بصری روحیه ای صرفا”مصرف كننده در محصلین تقویت می شود همانند روحیه ای كه در بین تماشاگران تلویزیون مشاهده می شود.هنوز ضوابط ومعیارهائی كه بتوان به كمك آنها تاثیر این گونه وسایل را شناخت و آنها را مورد ارزیابی قرار دادبه حد كافی شناخته نشده است.از ایت جهت استفاده از آنها برای مقاصد آموزشی باید بسیار سنجیده باشد.

اگر قرار بود كلام در وسایل ارتباطی با وضعی مشابه آن گونه كه تصویر در این نوع وسایل بكار می رود استفاده شود می بایست مخاطبین آن در چنان رتبه ی پایینی از سواد می بودند كه از تشخیص هر گونه اشتباه املائی ودستوری و بینظمی واغتشاش در نحوه ی ارائه ی موضوع ناتوان باشند.

به این ترتیب وضع اسف باری پیش می آمد. متاسفانه مسؤلین این نوع وسایل خود در زمینه ی نحوه ی استفاده از تصویر برای آموزش اغلب دچار كم سوادی ویا حتی بیسوادی هستند.امروز انواع دستگاهها و دوربین های عكسبرداری در اختیار عموم است و جزوه ها یا برگه هائی به عنوان راهنما همراه باآن به خریدار داده می شود. نكته ی قابل توجه این است كه تقریبا”همه ی این راهنما ها برای القای منظور خود بیشتر از سنتهای ادبی و كلامی بهره می جوید حال آنكه در این موارد دسته كم جزوه ی راهنما شیوه ی استفاده از تصویر را بیشتر از راه منابع فرهنگ بصری آموزش دهد.قسمت اعظم نیروئی كه صرف آموزش بصری می شود بدون فكر و برنامه ی دقیق عمل میكندو متاسفانه هنرهای بصری در برنامه های درسی محصلین حالتی تفننی و تفریحی دارد وسایل و رسانه های بصری نظیر فیلم و تلویزیون اغلب به همین صورت مورد استفاده قرار می گیرد.

علت اینكه در زمینه های هنرهای بصری اغلب از تعقل و آگاهی گریزانیم چیست؟با مشاهده ی شیوه ی امتحانات در نظام آموزشی می توان دید كه رشد روشهای سازنده برای آموزش بصری در بیشتر اوقات به فراموشی سپرده شده است به جز در موارد استثنائی كه اغلب به علت استعداد و علاقه ی مفرط خود دانش آموز به اینگونه رشته هاست.

در میان كلیه ی وسایل ارتباطی فقط شیوه ی بصری است كه ظاهرا”فاقد هر گونه دستور وقائده ی مشخص است .زیرا هیچ سیستم یا راهنما یا ذستور واحدی برای تبیین و فهم آن وجود ندارد.امروز كه ما بیش از هر زمان دیگر احتیاج به سواد بصری داریم چرا رسیدن به آن برایمان دشوار تر شده است؟

بعضی از خصوصیات پیامهای بصری:

انسان تمایل دارد كه ساخت كلام و گفتار را با ساخت بصری مربوط كند علت این تمایل كاملا”قابل فهم است ویكی از دلایل عمده ی آن ناشی از طبیعت بشر است.كلیه ی اخبار و اطلاعاتی را كه ما به صورت تصویر دریافت می كنیم به سه نوع كاملا”متمایز از یكدیگر می توان تفكیك كرد:نخست:اخبار بصری كه به صورت سیستم سمبل ها یا صور رمزی گوناگون هستند دوم:اخبار بصری كه حالت بازنمائی یا شبیه سازی از محیط خارج را دارد كه در نقاشی عكاسی پیكر تراشی و فیلمبرداری وگرافیك و… ظاهر می شودو سوم:آنهائی كه انتزاعی هستند و در واقع زیر ساخت هرنوع تصویری از این جنبه ی انتزاعی برخوردار است.

اشكال انتزاعی در همه ی چیزهائی كه می بینیم به صورت طبیعی وجود دارندو گاه نیز به منظور ایجاد تاثیری خاص در ساخت نهانی یا اسكلت بندی اولیه ی یك تصویربه وسیله ی سازنده اش به وجود می آیند. سمبلها در واقع علایم یا رمزهای بصری هستند و به تنهائی دنیای وسیعی را تشكیل می دهند. این رمزهای بصری برای نشان دادن حركات وافعال و جهات مختلف به كار می روند و یا به عنوان علایم مشخصه ی سازمانها و تشكیلات گوناگون اجتماعی مورد استفاده قرار می گیرند. سمبلها دارای انواع بسیاری هستند سمبلهائی كه جزئیات درآنها حفظ شده است و در واقع شبیه به بعضی اشیاء و پدیده های موجود در جهان هستند ولی سمبلهائی كه كاملا”انتزاعی هستند وبه خودی خود فاقد هر گونه خبر میباشند.

معنای سمبلهای كاملا”انتزاعی را باید مانند زبان آموخت.آدمی برای ثبت وقایع و حالات و تجربیات خود راه دشواری را بتدریج پیموده است كه سرانجام او را به زبان نوشتاری رسانده است.

درآغاز كلمات با تصویر نشان داده می شد و در جائیكه این امر ممكن نبود از سمبلها و علایم انتزاعی تر استفاده می شد. نگارش به تدریج در این جریان تكامل یافت رفته رفته استفاده از تصویر در نوشتن به كلی منسوخ شد و جای خود را به سمبلها و رمزهائی داد كه فقط مبین اصوات یا آواهای گوناگون بودند. برای ترسیم این نوع علایم نیاز به مهارت خاصی نبود و بسیار ساده تر از نگارش به وسیله ی تصویر بود.كسب سواد در زبانی كه از سیستم سمبلهای آوائی بهره مند گشته و به علت سادگی زیاد.به مراتب سهل تر است. به این سمبلها اصطلاحا”الفبا می گویند و شماره ی آنها دربسیاری از زبانهائی كه از این كیفیت برخوردارند اندك است.

ولی زبانهائی هستند كه هنوز هم از حد سمبلهای تصویری فرا تر نرفته اند. مثلا”در زبان چینی كه به شكل ایدئوگرام یا اندیشه نگار باقی مانده است تعداد سمبل های موجود از هزار متجاوز است و سواد آموزی همگانی برای آنها مشكلی خاص ایجاد كرده است. در زبان چینی برای لفظ نقاشی و خطاطی یا نوشتن از یك كلمه ی مشترك استفاده می شود واین موضوع نشان می دهد كه چینی ها می دانند نوشتن در زبان كم و بیش احتیاج به همان مهارتی داردكه در نقاشی و صورتگری.ولی در خطی كه از تصاویر برای نگارش استفاده می شود تصویر به معنای دقیق كلمه وجود ندارد این تصاویر به قول گرگوری در واقع« كاریكاتوری است از كاریكاتور چشم هوشمند:با آنكه این رموز و علایم جزء مهمی در شیوه ی ارتباط بصری هستند كار ویژه ی آنها با زبان متفاوت است و در نتیجه اگر بخواهیم برای آموزش بصری از ساخت زبان وكلام الگو برداری كنیم كاری بی حاصل خواهد بود.در هر حال سمبل یا رمز در آموزش بصری عاملی بسیار نیرو مند و مهم است. در تركیب بندی پیامهای بصری دو نوع دیگر از ساخت بصری هم وجود دارد و دانستن كار ویژه ی آنها در جریان به وجود آوردن آثار بصری حائز اهمیت و اگر به درستی بدانیم كه دیگران چه نوع برداشت و تفصیری از آن خواهند داشتگام مهمی در راه ارتباط بصری برداشته ایم.

نوع دوم ساختهای بصری صورت بازنمائی یا شبیه سازی از دنیای خارج را دارد این نوع آگاهی بوسیله ی تصویر به طور حتم ناشی از تجربیات مستقیم ما از واقعیت است كه میتواند از محسوسات ظاهری فرا تر رود .افراد بسیاری از چیزهائی راكه شخصا”قادر به لمس یا تجربه ی مستقیم آن نمی باشند از طریق این گونه تصاویر و شكلها ومثالها می آموزند. البته توضیحات كلامی تا حدودی در شناساندن پدیده ها مؤثرند ولی تصویر دارای كیفیت دیگری است. تصویر یك فیلم و یا نوعی ماشین بیننده را بی وقفه از شكل ظاهر آنها مطلع می سازد حال آنكه فهماندن مطلب از طریق كلام كه در واقع یك سیستم تبدیل به رمز شده است مخاطب را ملزم میسازد كه به نوبه ی خود برای درك معنای آنچه بیان شده است به طور ذهنی كلام را رمز گشائی كند واین امر موجب تاخیر در درك مطلب می شود. خلاصه آن كه گاهی برای فهمیدن كار یك پدیده دیدن آن و یا دیدن تصویری از آن كافی است.

درك اهمیت این موضوع فقط برای امر آموزش و یاد گیری نیست بلكه كلا”برای آن است كه بدانیم نزدیكترین چیز به واقعیت برای ما این نوع تصاویر است. از اینروست كه ما به چشمان خود اطمینان

داریم و به آن وابسته ایم.آخرین نوع از شكلهای بصری شاید از همه مشكلتر و بیش از دو نوع دیگر برای رشد سواد بصری مهم باشد. این نوع در واقع زیر ساخت و تركیب بندی ساده و اولیه یا انتزاعی پیامهای بصری است به عبارت دیگر پیامها خالص بصری است.آنتون ارنتسواك نظریه ای درباره ی هنر مطرح كرده است كه مبنای آن جریان اولیه مشاهده كردن ورشد در آدمی می باشد ومربوط به مراتب آگاه و ناخودآگاه یا ثانویه ی ذهنی می شود.

او این تقسیم بندی در انواع ساختهای بصری را با استفاده از واژه ی سینكر تیستیك یا حالت التقاط زمانی یا همزمانی چند موضوع بیان میكند. این واژه بار اول به وسیله پیاژه بكار گرفته شده است.

برای آنكه عناصر بصری با خصوصیات آنچه طرح می شود وبا منظور اصلی یك پیام تناسب لازم را بیابند آنها را به كمك فنون یا تكنیكهای مختلف بكار می گیرند.

پر تحرك ترین فن در میان فنون بصری استفاده از فن كنتراست یا تضاد است كه نقطه ی مقابل آن فن هارمونی یا هماهنگی میباشد.این دو فن در دو قطب مقابل قرار دارند. این فنون الزاما”به صورت خالص و نهائی خود نباید بكار روند و میتوان آنها را با درجاتی از خفیف تاشدید بكار بست همانطور كه بین سیاه وسفید درجات مختلف خاكستری از نظر شدت وجود دارد.هنگام تجزیه وتحلیل یك مسئله ی بصری می توان به منظور یافتن شكل مناسب برای آن از فنون مختلفی استفاده كرد. در زیر به مهم ترین آنها كه به آسانی قابل تشخیص هستند اشاره می شود. قرا گرفتن آنها در مقابل هم به صورتی است كه بتوان فنون متضاد را در مقابل یكدیگر یافت.