بررسی علل شکل گیری سکونتگاه های غیررسمی در منطقه ۱۹ شهر تهران

این پایان نامه درمورد اسکان غیر رسمی با عنوان بررسی علل شکل گیری سکونتگاه های غیررسمی در منطقه ۱۹ شهر تهران می باشد. 

با نگاهی به چگونگی فرآیند شکل‌گیری و سازماندهی منطقه ۱۹ شهرداری تهران و نیز موقعیت جغرافیایی و تاریخچه تحولات کالبدی آن، به نظر می‌رسد مشکل اصلی اسکان غیررسمی در این منطقه، نیازمندی به افزایش جذب خدمات، امکانات، تأسیسات و تجهیزات شهری می‌باشد، لذا مطالعه نظام توزیع مکانی اسکان غیررسمی در این منطقه ضروری به نظر می‌رسد

و با توجه به موقعیت جغرافیایی منطقه(موقعیت مطلق ونسبی آن) یعنی قرارگیری در بستری طبیعی و کشاورزی در جنوب شهر تهران و قرارگیری در میان چهار بزرگراه مهم که حدود اربعه این منطقه را تشکیل می‌دهند امکان گسترش پدیده اسکان غیررسمی در حریم وسیع منطقه ۱۹ وجود دارد و به دلیل اینکه این منطقه، بصورت سکونتگاه‌های خودرو بوده و در دوره زمانی ۱۳۶۶ تا به امروز بصورت یک منطقه شهرداری جذب شهر تهران بزرگ گردیده، با معضلات و مشکلات توسعه شهری رو‌به‌رو بوده است، بنابراین مطالعه عوامل مؤثر بر ساماندهی آن نیز ضروری به نظر می‌رسد.

فهرست مطالب
فصل اول: کلیات تحقیق 

مقدمه    2
۱-۱- تعریف مسأله    2
۱-۲- پیشینه تحقیق    3
۱-۳- اهمیت تحقیق    8
۱-۴- اهداف تحقیق    8
۱-۴-۱- اهداف کلان    ….8
۱-۴-۲- اهداف تبعی    .8
سوالات تحقیق
۱-۵- فرضیه‌ تحقیق    9
۱-۶- روش انجام تحقیق    9
۱-۶-۱- جامعه آماری    9
۱-۶-۲- نمونه آماری    10
۱-۶-۳- ابزار جمع آوری اطلاعات    10
۱-۶-۴- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات    10
۱-۷- محدودیت‌های تحقیق    10
۱-۸- تعریف واژه‏ها و اصطلاحات فنی و تخصصی (به صورت مفهومی و عملیاتی)    10
۱-۸-۱- اسکان غیر رسمی    10
۱-۸-۲- ساماندهی    11
۱-۸-۳- توانمندسازی    11
۱-۸-۴- مشارکت    12

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق
مقدمه    9
۲-۱- نظریه های پیدایش سکونتگاه‌های غیررسمی    10
۲-۱-۱- دیدگاه لیبرال    12
۲-۱-۲- دیدگاه بنیادگرایی    12
۲-۱-۳- جامعه گرایی    13
۲-۱-۴- دیدگاه بوم شناسی    13
۲-۲- گرایش های شهرنشینی و سکونتگاه‌های غیررسمی    14
۲-۲-۱- گرایشهای جهانی    14
۲-۲-۲- گرایش های شهرنشینی و سکونتگاه‌های غیررسمی در ایران    24
۲-۳- ویژگی‌های اسکان‌های غیررسمی    26
۲-۴- علل پیدایش سکونتگاه‌های غیررسمی    28
۲-۴-۱- عوامل ساختاری جامعه:    29
۲-۴-۲- علل سازمانی:    30
۲-۴-۳- فقدان سیستم‎های حمایتی و مشارکتی:    30
۲-۴-۴- فعالیت‎های باندهای (مافیایی) نامشروع زمین    30
۲-۵- رویکردها و رهیافت‌های مداخله در اسکان های غیررسمی    31
۲-۵-۱- رویکردهای مداخله در اسکان‌های غیررسمی در قالب دیدگاه‌های مختلف    32
۲-۵-۲- بررسی تاریخی رویکردهای مداخله در اسکان‌های غیررسمی    46
۲-۵-۲-۱- مقطع اول (دهه ۱۹۶۰)    46
۲-۵-۲-۲- مقطع دوم (دهه ۱۹۷۰)    48
۲-۵-۲-۳- مقطع سوم (دهه ۱۹۸۰)    51
۲-۶- فرآیند توانمندسازی    55
۲-۷- ساختار و ابعاد توانمندسازی    56
۲-۸- اهمیت مشارکت در برنامهریزی شهری در راستای توانمندسازی سکونتگاههای غیررسمی    60
۲-۸-۱- مشارکت توسعه‌ای    61
۲-۸-۲- الگوی مشارکت ساکنین سکونتگاه‌های غیر رسمی    62
۲-۹- نتیجه گیری و ارائه رویکرد نظری تحقیق    65

فصل سوم: روش شناسی تحقیق
مقدمه    67
۳-۱- روش تحقیق    67
۳-۲- نوع تحقیق    68
۳-۳- جامعه آماری و نمونه آماری    68
۳-۴- تعیین حجم نمونه و روش نمونه گیری    68
۳-۵- شیوه و موقعیت انتخاب نمونه جهت پیمایش خانوار    70
۳-۶- روش اجرا و جمع آوری اطلاعات    70
۳-۷- روایی پرسشنامه تحقیق    71
۳-۸- روش آزمون و تحلیل های آماری    71
۳-۹ـ جمع بندی     50

فصل چهارم: شناخت محدوده مورد مطالعه
مقدمه    77
۴-۱- موقعیت محدوده در شهر    77
۴-۲- مطالعات سیر تحول شکل گیری بافت از لحاظ تغییرات کالبدی    79
۴-۲-۱- سابقه تحولات و گسترش کالبدی منطقه ۱۹    80
۴-۲-۲- سیر تحول شکل گیری بافت از لحاظ تغییرات کالبدی محدوده    82
۴-۳- سیر تحول شکل گیری بافت از لحاظ تغییرات اجتماعی    86
۴-۴- سیر تحول شکل گیری بافت از لحاظ تغییرات اقتصادی    87
۴-۵- مطالعات محیطی و محیط زیستی    91
۴-۵-۱- اقلیم    91
۴-۵-۲-توپوگرافی    95
۴-۵-۳-زمین لرزه    96
۴-۵-۴- بررسی وضعیت فضاهای سبز و آلودگی سیمای محیط    99
۴-۶- بررسی تحولات جمعیتی منطقه ۱۹    107
۴-۶-۱- بررسی تحولات جمعیتی محدوده مطالعاتی    107
۴-۶-۲- بررسی تحولات جمعیتی حوزه فراگیر(منطقه۱۹) سالهای ۹۰-۱۳۷۵    108
۴-۶-۳- مطالعه تحولات بعد خانوار در محدوده مطالعاتی    110
۴-۶-۵- مبدأ مهاجرت ساکنین    113
۴-۶-۶- بررسی مدت اقامت مهاجرین در محل قبلی سکونت    114
۴-۶-۷- مدت زمان سکونت (سابقه سکونت) ساکنین    115
۴-۶-۸- توزیع مکانی اجتماعات غیررسمی  در محدوده قانونی منطقه ۱۹    116
۴-۷ جمع بندی     77

فصل پنجم: تجزیه و تحلیل اطلاعات
مقدمه    120
۵-۱- یافته‌های توصیفی تحقیق    120
۵-۱-۱- مشخصات عمومی پاسخگویان    120
۵-۱-۱-۱- جنس    120
۵-۱-۱-۲- سن    122
۵-۱-۱-۳- تحصیلات    123
۵-۱-۱-۴- مدت اقامت در محل    124
۵-۱-۲- سؤالات توصیفی مرتبط با فرضیه تحقیق    126
۵-۱-۲-۱- تمایل به ترک محل    126
۵-۱-۲-۲- مشارکت اجتماعی و ظرفیت سنجی    127
۵-۱-۲-۳- شبکه اجتماعی    129
۵-۱-۲-۴- تعامل اجتماعی    130
۵-۱-۲-۵- پیوندهای همسایگی    131
۵-۱-۲-۶- اعتماد اجتماعی    133
۵-۱-۳- جمع بندی و نتیجه گیری از یافته های توصیفی    134
۵-۲- یافته های استنباطی تحقیق    135
۵-۲-۱- آزمون فرضیه اول    135
۵-۲-۲- آزمون فرضیه دوم    139
۵-۲-۲-۱- شبکه اجتماعی    139
۵-۲-۲-۲- تعامل اجتماعی    140
۵-۲-۲-۳- مشارکت اجتماعی    140
۵-۲-۲-۴- میزان اعتماد اجتماعی    141
۵-۲-۳- آزمون فرضیه سوم    142
۵-۳- جمع بندی    144

فصل ششم: نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات
مقدمه    145
۶-۱- نتایج تحقیق:    145
۶-۱-۱- نتایج تئوریک    145
۶-۱-۲- نتایج تجربی    147
۶-۱-۳- ارزیابی مسائل و مشکلات    149
۶-۱-۳-۱- مسائل و مشکلات از دید اهالی ساکن در محل    149
۶-۱-۳-۲- مسائل و مشکلات و امکانات از دید کارشناسان    150
۶-۲- ارائه راهبردها و سیاست‌های پیشنهادی    156
۶-۲-۱- راهبردها و سیاست های مرتبط با مسکن    156
۶-۲-۲- راهبردها و سیاست های مرتبط با مبحث اجتماعی ـ اقتصادی    157
۶-۲-۳- راهبرد و سیاستهای مرتبط با مبحث کاربری زمین    157
۶-۲-۴- راهبرد و سیاست های مرتبط با مبحث حمل و نقل    158
۶-۲-۵- راهبرد و سیاست های مرتبط با مبحث محیط زیست    158
۶-۲-۶- راهبردها و سیاست‌های مرتبط با مبحث مدیریت و مشارکت    158
۴-۳ـ جمع بندی     106

             پیوست    107
        پیوست (شناسنامه سکونتگاه‌های غیر رسمی)

منابع وماخذ    163
 

فهرست شکل ها و تصویرها
تصویر شماره ۴-۱- مناطق شهرداری شهر تهران    66
تصویر شماره ۴-۲-نقشه محدوده منطقه ۱۹    66
تصویر شماره ۴-۳- سیر تحول شکل گیری بافت    66

فهرست جداول
جدول شماره ۲-۱: ترتیب زمانی اقدامات انجام یافته در خصوص توسعه سکونتگاههای شهری و اهداف و راهبردهای آن    17
جدول شماره ۴-۱: دامنه مقادیر شاخص طبقه بندی دو مارتن    64
جدول شماره ۴-۲:  نتیجه بررسی خطرپذیری    66
جدول شماره ۴-۳: جمع‌بندی وضعیت محیطی محدوده    70
جدول شماره ۴-۴: تحولات تعداد خانوار در دوره ۶۵-۸۵ در محدوده مطالعاتی    71
جدول شماره ۴-۵ : تحول شمار جمعیت منطقه ۱۹ تهران    72
جدول شماره ۴-۶ : اندازه رشد سالانه جمعیت منطقه ۱۹ و شهر تهران ۸۵-۱۳۵۹    72
جدول شماره ۴-۷: تحولات بعد خانوار طی ۸۶-۱۳۶۵    73
جدول شماره ۴-۸: جمعیت محدوده به تفکیک گروههای سنی پنج ساله و جنس (۱۳۸۵)    73
جدول شماره ۴-۹ : بررسی شهرهای مبدأ مهاجرین در محدوده مطالعاتی    75
جدول شماره۴- ۱۰: بررسی میزان اقامت مهاجرین در سکونتگاه قبلی    75
جدول شماره ۴-۱۱: بررسی وضعیت قدمت سکونت در محدوده مطالعاتی    76
جدول شماره ۵-۱ : توزیع جنسی پاسخگویان    80
جدول شماره ۵-۲: توزیع سنی پاسخگویان    81
جدول شماره ۵-۳: توزیع پاسخگویان از نظر میزان تحصیلات    82
جدول شماره ۵-۴: مدت زمان اقامت پاسخگویان    83
جدول شماره ۵-۵ : دلایل عدم تمایل به ترک محل از سوی پاسخگویان    84
جدول شماره ۵-۶ : میزان تمایل به مشارکت با دولت و شهرداری برای بهبود وضع محدوده    84
جدول شماره ۵-۷: میزان اهمیت مسائل و مشکلات محدوده از دید پاسخگویان    85
جدول شماره ۵-۸ : میزان موانع موجود در مسیر فعالیتهای جمعی    85
جدول شماره ۵-۹: توزیع پاسخگویان بر اساس شاخص شبکه اجتماعی    85
جدول شماره ۵-۱۰: توزیع پاسخگویان بر اساس شاخص تعامل اجتماعی    86
جدول شماره ۵-۱۱: توزیع پاسخگویان بر اساس شاخص پیوندهای همسایگی    87
جدول شماره ۵-۱۲: توزیع پاسخگویان بر اساس شاخص اعتماد اجتماعی    88
جدول شماره ۵-۱۳: محل اقامت قبلی خانوار    90
جدول شماره ۵-۱۴: علت مهاجرت از شهر    91
جدول شماره ۵-۱۵: علت مهاجرت از مناطق اطراف    91
جدول شماره ۵-۱۶: علت مهاجرت از مناطق اطراف    93
جدول شماره ۵-۱۷: علت مهاجرت از مناطق اطراف    94
جدول شماره ۵-۱۸: نتایج آزمون فریدمن برای رتبه بندی روشهای حل مشکلات سکونتگاههای غیررسمی از نظر مدیران شهری و کارشناسان ساکنین(، نگارنده،۱۳۹۰)    95
جدول شماره ۶-۱: مشکلات مطرح شده از سوی پاسخگویان بر اساس اولویت اول و دوم    99
جدول شماره ۶-۲: مسائل و مشکلات و امکانات به دست آمده  در حوزههای مختلف در محدوده مورد مطالعه    100

فهرست نمودار
نمودار شماره ۲-۱ : چارچوب نظری ساماندهی سکونتگاههای غیررسمی(صرافی، ۱۳۸۱:۴).    11
نمودار شماره ۲-۲: نمای کلی طرح های خانه سازی دولتی، اراضی و خدمات، ارتقاء کیفیت سکونتگاه وطرح توسعه افزایشی به لحاظ نوع کارکرد (مأخذ: زمانی، ۱۳۷۹:۱۱۱).    36
نمودار شماره ۲-۳: هزینه‌های دولتی و میزان سود در هریک از رویکردهای برخورد با سکونتگاه‌های غیررسمی از دهه ۱۹۹۰- ۱۹۵۰    38
نمودار شماره ۲-۴ : ساختار فرایند توانمند سازی    39
نمودار شماره ۲-۵: ابعاد توانمندسازی    40
نمودار شماره ۲-۶: تأثیر تفویض اختیارات بر توانمندسازی    40
نمودار شماره ۲-۷: تأثیر رضایت مبتنی بر عملکرد بر توانمندسازی    41
 نمودار شماره ۲-۸: تأثیر غنی سازی کارکرد اجتماعی بر توانمندسازی    41
نمودار شماره ۲-۹: تأثیر مدیریت مشارکتی بر توانمندسازی    41
نمودار شماره ۲-۱۰:تأثیر تیم سازی (گروه سازی) بر توانمندسازی    41
نمودار شماره ۲-۱۱: تأثیر مشارکت بر توانمندسازی    42
نمودار شماره ۲-۱۲: الگوی کلی راهبرد توانمند سازی    42
نمودار شماره ۴-۳: هرم سنی و جنسی محدوده    79
نمودار شماره ۵-۱: توزیع سنی پاسخگویان    86
نمودار شماره ۵-۳: توزیع پاسخگویان از نظر میزان تحصیلات    87
نموودار شماره ۵-۴: مدت زمان اقامت پاسخگویان    88
نمودار شماره ۵-۴: توزیع پاسخگویان بر اساس شاخص شبکه اجتماعی    91
نمودار شماره ۵-۵: توزیع پاسخگویان بر اساس شاخص تعامل اجتماعی    92
نمودار شماره ۵-۶: توزیع پاسخگویان بر اساس شاخص پیوندهای همسایگی    93
نمودار شماره ۵-۷: توزیع پاسخگویان بر اساس شاخص اعتماد اجتماعی    94
نمودار شماره ۵-۸: محل اقامت قبلی خانوار    96