بررسی ماهیت حقوقی قرارداد اختیار معامله و مقایسه آن با سایر مشتقات مالی و نهادهای مشابه حقوقی

بررسی قرارداد اختیار معامله به جهت حقوقی، مقایسه آن با سایر مشتقات مالی و نهادهای مشابه حقوقی و بحث در خصوص ماهیت حقوقی قرارداد اختیار معامله مسئله اساسی پزوهش است به همین سبب به بررسی ماهیت این قرارداد می پردازیم و سپس آن را با سایر نهادهای حقوقی و نیز انواع ابزارهای مشتقه مالی مقایسه می کنیم.

در قرارداد آنچه ضرورت دارد دو چیز است یکی شناخت ماهیت قرارداد اختیار معامله است و دیگری مقایسه قرارداد اختیار معامله با سایر نهادهای مشابه حقوق تجارت و مدنی و نیز با انواع ابزارهای مشتقه مالی؛ عدم آگاهی از سازوکار و ماهیت این قراردادها سبب ایجاد نتایج زیان باری برای معامله گران بازار سرمایه می شود کاهش نقدینگی در بازار سرمایه و فاصله گرفتن بیشتر ما از اقتصاد جهانی را در پی دارد به همین دلیل آشنایی با تمام زاوایای این قرارداد و بررسی ماهیتی و حقوقی این قرارداد را در نظر داریم.

در هر صورت قرارداد اختیار معامله در شرایط پر از ریسک و نوسان بازار سرمایه این امکان را برای معامله گران فراهم می سازد تا با راحتی و آسودگی خاطر به معامله بپردازند و به جای پرداخت مبالغ هنگفت در ازای خرید و فروش معمول کالا که مشخص هم نیست قیمت آن افزایش پیدا کند یا کاهش یابد؛ با پرداختن مبلغی ناچیز حق خرید یا فروش آن دارایی مورد نظر را برای خود به دست آوردند و در صورت فراهم بودن شرایط و سود دارنده این اوراق قرارداد را اعمال نموده و سود کسب کنند استفاده از قرارداد اختیار معامله باعث می شود بازار سرمایه کاراتر و قابل اطمینان تری داشته باشیم و به شمار معامله گران این بازار که همواره نگران تغییر ناگهانی قیمت ها هستند بیافزائیم. 

فهرست مطالب
چکیده    ۱
مقدمه:    ۳
دلیل اهمیت قرارداد اختیار معامله:    ۴
ضرورت انجام تحقیق:    ۵
علت انتخاب موضوع:    ۶
مسئله اساسی تحقیق :    ۶
سؤالات پژوهش :    ۸
فرضیات تحقیق:    ۸
روش انجام تحقیق:    ۱۰
پیشینه تحقیق:    ۱۰
ساختار کلی مطالب :    ۱۱

فصل اول: مفهوم و ماهیت قرارداد اختیار معامله

مبحث اول: تاریخچه    ۱۵
گفتار اول: تاریخچه در جهان    ۱۵
بند اول:  تعریف و تاریخچه ای از بورس اوراق بهادار    ۱۷
الف: تعریف بورس اوراق بهادار    ۱۷
ب: تاریخچه بورس اوراق بهادار در جهان    ۱۹
بند دوم: تعریف و تاریخچه ای از اوراق مشتقه    ۲۰
الف: تعریف اوراق مشتقه    ۲۰
ب: تاریخچه اوراق مشتقه در جهان    ۲۲
بند سوم: تعریف و تاریخچه از قرارداد اختیار معامله    ۲۴
الف: تعریف قرارداد اختیار معامله    ۲۴
ب: تاریخچه قرارداد اختیار معامله در جهان    ۲۴
گفتار دوم: تاریخچه در ایران    ۲۶
بند اول: تاریخچه بورس اوراق بهادار در ایران    ۲۶
الف: دوره نخست (۱۳۵۷ – ۱۳۴۶)    ۲۶
ب: دوره دوم (۱۳۶۷ – ۱۳۵۸)    ۲۶
ج: دوره سوم ۱۳۸۳ – ۱۳۶۸    ۲۷
د: دوره چهارم از سال ۱۳۸۴ تاکنون    ۲۷
بند دوم : تاریخچه اوراق مشتقه در ایران    ۲۷
بند سوم: تاریخچه قرارداد اختیار معامله در ایران    ۲۷
مبحث دوم: مفهوم قرارداد اختیار معامله    ۲۸
گفتار اول : تعریف لغوی و اصطلاحی از قرارداد اختیار معامله    ۲۹
بنداول: تعریف لغوی قرار اختیار معامله    ۲۹
بنددوم: تعریف اصطلاحی قرارداد اختیار معامله    ۳۰
الف: تعاریف مختلف از قرارداد اختیار معامله    ۳۰
ب: قرارداد اختیار معامله در تعریف نهایی    ۳۳
گفتار دوم: ابزارهای مالی قابل معامله در دو بورس اوراق بهادار تهران    ۳۷
بند اول: انواع ابزارهای مالی قابل معامله در بازار بورس اوراق بهادار تهران    ۳۷
الف: سهام عادی    ۳۷
ب: حق تقدم خرید سهام    ۳۸
ج: اوراق مشارکت    ۳۸
د: اوراق آتی سهام    ۳۹
ه: اوراق اختیار فروش تبعی    ۳۹
بند دوم: اوراق اختیار فروش تبعی در بازار سرمایه ایران    ۴۰
الف: اصطلاحات مهم    ۴۰
ب:  سازوکار اوراق اختیار فروش تبعی    ۴۳
ج: فرآیند اعمال « اوراق اختیار فروش تبعی »    ۴۳
مبحث سوم: ماهیت حقوقی قرارداد اختیار معامله    ۴۵
گفتار اول: قرارداد اختیار معامله مصداق عقد بیع    ۴۷
بنداول: موضوع عقد بیع از دیدگاه فقه    ۴۸
بند دوم: موضوع عقد بیع از دیدگاه حقوق    ۴۸
بند سوم: بیع اربون و قرارداد اختیار معامله    ۵۰
بندچهارم: بیع خیاری و قرارداد اختیار معامله    ۵۱
گفتار دوم: قرارداد اختیار معامله مصداق عقد بیع ، وکالت و قولنامه    ۵۲
بنداول: قرارداد اختیار معامله مصداق قرارداد بیمه    ۵۲
الف: اصول حاکم بر قرارداد بیمه    ۵۳
ب: موضوع قرارداد بیمه    ۵۵
ج: اشتراک و افتراق قرارداد بیمه با اختیار معامله    ۵۶
بند دوم: قرارداد اختیار معامله و عقد وکالت    ۵۸
بند سوم: قرارداد اختیار معامله و قولنامه    ۵۹
گفتار سوم: قرارداد اختیار معامله به عنوان مصداق عقد صلح    ۶۰
بند اول: تعریف عقد صلح    ۶۱
بند دوم: ویزگی های عقد صلح    ۶۲
الف: صلح ابتدایی    ۶۲
ب: استقلال عقد صلح    ۶۳
ج: گستره موضوع عقد صلح    ۶۴
بند سوم: صلح اختیار معامله در بازار اولیه    ۶۵
بند چهارم: صلح اختیار معامله در بازار ثانویه    ۶۶
بند پنجم: قابل صلح بودن اختیار خرید و فروش    ۶۷
مبحث چهارم: اوصاف ، ارکان و اقسام قرارداد اختیار معامله    ۶۸
گفتار اول: اوصاف قرارداد اختیار معامله    ۶۹
بند اول: لازم    ۷۰
بند دوم: منجز    ۷۳
بندسوم: معاوضی    ۷۵
بند چهارم: عهدی    ۷۸
بند پنجم: فوری    ۸۰
بند ششم: آزاد ارشادی یا تحمیلی (حسب مورد)    ۸۲
بند هفتم: قطعی    ۸۳
بند هشتم: رضایی یا تشریفاتی  (حسب مورد)    ۸۴
بند نهم: مغابنی    ۸۴
گفتار دوم: ارکان قرارداد اختیار معامله    ۸۵
بند اول: اختیار    ۸۵
بند دوم: حق شرط    ۸۶
بندسوم: دارایی تضمین شده    ۸۶
بندچهارم: قیمت توافقی یا قیمت اعمال    ۸۷
بند پنجم: سر رسید یا تاریخ انقضاء    ۸۸
گفتار سوم: مزایا و معایب قرارداد اختیار معامله    ۸۹
بند اول : مزایای قرارداد اختیار معامله    ۸۹
الف: مدیریت خطر    ۹۰
ب: انعطاف پذیری    ۹۱
ج: معطل نکردن سرمایه    ۹۱
د: افزایش کارایی بازار    ۹۱
ه: نتایج عملیاتی    ۹۲
بند دوم : معایب قرارداد اختیار معامله    ۹۲
الف: پیچیدگی و دشواری    ۹۳
ب: توسعه اقتصاد کاغذی    ۹۳
گفتار چهارم: اقسام قراردادهای اختیار معامله    ۹۴
بند اول: به اعتبار نوع حق مورد انتقال    ۹۴
الف:  قرارداد اختیار خرید    ۹۴
ب: قرارداد اختیار فروش    ۹۵
بند دوم: به اعتبار ارزش قرارداد    ۹۷
الف: اختیار معامله با ارزش    ۹۷
ب: اختیار معامله به ارزش    ۹۸
ج: اختیار معامله بی ارزش    ۹۸
بندسوم: به اعتبار سر رسید    ۹۹
بند چهارم: به اعتبار نوع عرضه در بازار    ۱۰۰
الف: بازار اولیه اختیار معامله    ۱۰۱
ب: بازار ثانویه    ۱۰۱
بند پنجم: به اعتبار نوع بازار    ۱۰۲
بند ششم: به اعتبار مال موضوع قرارداد نهایی (دارایی پایه)    ۱۰۳
الف: قرارداد اختیار معامله سهام    ۱۰۳
ب: اختیار معامله شاخص سهام    ۱۰۵
ج:  اختیار معامله قراردادهای آتی    ۱۰۶
د: اختیار معامله ارز ۱۰۹

فصل دوم: نهادهای مشابه قرارداد اختیار معامله و مقایسه آن با انواع ابزارهای مشتقه مالی

مبحث اول: نهادهای مشابه قرارداد اختیار معامله    ۱۱۲
گفتار اول: نهادهای موجود در حقوق تجارت    ۱۱۳
بنداول: حق تقدم    ۱۱۴
بنددوم: اوراق قرضه قابل تبدیل    ۱۱۷
بند سوم: اوراق مشارکت    ۱۱۸
گفتار دوم: نهادهای موجود در حقوق مدنی    ۱۲۰
بند اول: قرارداد موجد حق سرقفلی    ۱۲۰
بند دوم: قرارداد تعهد یک جانبه به فروش یا خرید    ۱۲۳
بند سوم: قرارداد اجاره به شرط تملیک    ۱۲۶
بندچهارم: قرارداد تعهد به حفظ ایجاب    ۱۲۷
مبحث دوم: شناخت قراردادهای آتی و مقایسه آن با قرارداد اختیار معامله    ۱۳۰
گفتار اول: تعریف ، تاریخچه و خصوصیات قرارداد های آتی    ۱۳۲
بند اول: تعریف    ۱۳۳
الف: تعریف لغوی    ۱۳۴
ب: تعریف اصطلاحی    ۱۳۵
بند دوم: اصطلاحات رایج در خصوص قراردادهای آتی    ۱۳۶
بند سوم: کاربرد قراردادهای آتی    ۱۳۷
گفتار دوم: تاریخچه و انواع قراردادهای آتی    ۱۳۸
بند اول: تاریخچه قراردادهای آتی در جهان    ۱۳۹
بند دوم: تاریخچه قراردادهای اتی در ایران    ۱۴۰
بند سوم: انواع قراردادهای آتی    ۱۴۰
الف: قرارداد آتی ارز    ۱۴۰
ب: قراردادهای آتی شاخص سهام    ۱۴۲
ج: قرارداد آتی سهام    ۱۴۲
د: قرارداد آتی نرخ بهره    ۱۴۳
گفتار سوم: ماهیت قراردادهای آتی و شاخص سهام    ۱۴۴
بند اول: ماهیت حقوقی قراردادهای آتی خاص    ۱۴۴
الف:  قراردادهای آتی مصداق بیع نسیه به نسیه    ۱۴۵
ب: قراردادهای آتی مصداق بیع العربون ( بیعانه)    ۱۴۶
ج: قرارداد آتی مصداق التزام برای معامله ای در آینده    ۱۴۶
بند دوم: ماهیت حقوقی قراردادهای آتی    ۱۴۷
الف:  بیع نسیه به نسیه مصداق ماهیت قراردادهای آتی    ۱۴۷
ب: بیع العربون و قرارداد آتی    ۱۴۸
ج: تصحیح قرارداد آتی از راه عقد صلح    ۱۴۸
بند سوم: ماهیت حقوقی قراردادهای آتی شاخص سهام    ۱۴۹
گفتار چهارم: مقایسه قرارداد های آتی و قرارداد اختیار معامله    ۱۵۰
بند اول: مقایسه قرارداد آتی خاص و آتی    ۱۵۰
بند دوم: مقایسه قراردادهای آتی و اختیار معامله    ۱۵۱
مبحث سوم: قراردادهای معاوضه و مقایسه آن با قراردادهای آتی    ۱۵۴
گفتار اول: تعریف ، تاریخچه و انواع قراردادهای معاوضه    ۱۵۵
بند اول: تعریف لغوی قرارداد معاوضه    ۱۵۶
بند دوم: تعریف اصطلاحی قرارداد معاوضه    ۱۵۷
بند سوم: تاریخچه پیدایش قراردادهای معاوضه    ۱۵۸
بند چهارم: کاربرد قراردادهای معاوضه    ۱۵۹
بند پنجم: اجزای تشکیل دهنده قراردادهای سوآپ و انواع آن    ۱۵۹
الف: اجزای تشکیل دهنده قراردادهای سوآپ    ۱۵۹
ب: انواع قرارداد های سوآپ    ۱۶۱
گفتار دوم: ماهیت حقوقی قراردادهای سوآپ    ۱۶۵
بند اول: مقایسه تهاتر با سوآپ    ۱۶۶
بند دوم: مقایسه عقد معاوضه درحقوق مدنی با سوآپ در بورس    ۱۶۶
بند سوم: مقایسه جعاله با سوآپ    ۱۶۷
بند چهارم:  مقایسه حق العمل کاری و سوآپ    ۱۶۷
گفتار سوم: مقایسه قراردادهای سوآپ با قرارداد آتی و اختیار معامله    ۱۶۹
بند اول: مقایسه قراردادهای سوآپ با قراردادهای آتی    ۱۶۹
بند دوم: مقایسه قراردادهای سوآپ با قرارداد اختیار معامله    ۱۷۰

فصل سوم: شرایط  اساسی اعتبار قرارداد اختیار معامله

مبحث اول: شرایط لازم برای اعتبار قرارداد اختیار معامله    ۱۷۳
گفتار اول: قصد و اراده طرفین قرارداد    ۱۷۴
بنداول: شرایط تاثیر قصد    ۱۷۴
الف: شرایط ایجاب و قبول    ۱۷۵
بند دوم: موانع تاثیر قصد    ۱۷۹
الف: موانع قانونی    ۱۷۹
ب: موانع شخصی ( اشتباهات )    ۱۸۱
گفتار دوم: اهلیت طرفین قرارداد    ۱۸۵
بند اول: اهلیت قانونی    ۱۸۶
بند دوم: اهلیت تصرف ( اختیار تصرف )    ۱۸۸
الف: ورشکستگان    ۱۸۸
ب: کاگزاران و معامله گران    ۱۸۹
گفتار سوم: موضوع قرارداد اختیار معامله    ۱۹۴
بند اول: ماهیت موضوع قرارداد اختیار معامله    ۱۹۴
الف: تحلیل موضوع قرارداد در بازار اولیه    ۱۹۵
ب: تحلیل موضوع قرارداد در بازار ثانویه    ۱۹۷
بند دوم: شرایط موضوع قرارداد اختیار معامله    ۱۹۹
الف: مالیت داشتن    ۲۰۰
ب: معلوم و معین بودن    ۲۰۳
ج: مشروع بودن    ۲۰۴
د: مقدور بودن    ۲۰۶
ه: مشروعیت جهت قرارداد    ۲۰۷
مبحث دوم: روابط طرفین قرارداد اختیار معامله    ۲۰۹
گفتار اول: روابط طرفین قرارداد اختیار خرید    ۲۰۹
بند اول: قبل از اعمال اختیار خرید و انقضای مهلت قرارداد    ۲۱۰
بند دوم: بعد از اعمال اختیار خرید    ۲۱۱
بند سوم:  بعد از انقضای مهلت اختیار    ۲۱۱
گفتار دوم: روابط طرفین اختیار فروش    ۲۱۱
بند اول: روابط طرفین اختیار فروش قبل از اعمال اختیار فروش و انقضای مهلت قرارداد    ۲۱۲
بند دوم: بعد از اعمال اختیار فروش    ۲۱۲
بند سوم: بعد از انقضای مهلت اختیار فروش    ۲۱۳
مبحث سوم: ضمانت اجرای قرارداد اختیار معامله    ۲۱۳
گفتار اول: ضمانت اجرا در بازار بورس    ۲۱۵
بند اول: حساب ودیعه    ۲۱۵
بند دوم: شرکت پایاپای بورس( شرکت تسویه حساب)    ۲۱۸
گفتار دوم: ضمانت اجرا در بازارهای خارج از بورس    ۲۲۰
بند اول: دریافت عین معین    ۲۲۲
بنددوم: دریافت عین کلی    ۲۲۳
بند سوم: معامله معارض با قرارداد اختیار خرید    ۲۲۵
الف: نظریه صحت معامله معارض    ۲۲۶
ب: نظریه عدم نفوذ معامله معرض    ۲۲۸
ج:  نظریه بطلان معامله معارض    ۲۳۱
بند چهارم: معامله معارض با قرارداد اختیار فروش    ۲۳۵
مبحث چهارم: خاتمه قرارداد اختیار معامله    ۲۳۵
گفتار اول : ایفاء تعهد از طریق تحویل دارایی پایه    ۲۳۶
گفتار دوم : تبدیل تعهد از طریق تسویه نقدی    ۲۳۹
بند اول: تغییر موضوع قرارداد ازکالا به پول    ۲۴۰
بند دوم: تغییر موضوع دین به پول نقد    ۲۴۰
بند سوم: تبدیل تعهد از طریق تهاتر    ۲۴۱
بندچهارم: تبدیل تعهد عوض اسقاط حق    ۲۴۱
گفتار سوم: تهاتر از طریق معامله معکوس    ۲۴۲
گفتار چهارم: پایان یافتن زمان قرارداد    ۲۴۴
گفتار پنجم: سایر روشهای خاتمه قرارداد اختیار معامله    ۲۴۵
بند اول : وجود شرط فسخ    ۲۴۵
بند دوم: وجود عقد معلق    ۲۴۶
بند سوم: اعسار    ۲۴۶
بند چهارم: تلف مال    ۲۴۶
بندپنجم: فوت    ۲۴۶

فصل چهارم: نتایج و پیشنهادات
مبحث اول: نتایج    ۲۵۰
گفتار اول: نتایج فصل اول    ۲۵۰
گفتار دوم: نتایج فصل دوم    ۲۵۴
بند الف: شرایط اعتبار قرارداد اختیار معامله    ۲۵۵
گفتار سوم: نتایج فصل سوم    ۲۵۶
مبحث دوم: پیشنهادات    ۲۵۹
گفتار اول: پیشنهادات فصل اول    ۲۵۹
گفتار دوم: پیشنهادات فصل دوم    ۲۶۰
گفتار سوم: پیشنهادات فصل سوم    ۲۶۱

فهرست منابع    ۲۶۴