تحلیل تغییرات قانون مجازات اسلامی جدید در سببیت در قتل

پایان نامه ی حاضر با عنوان بررسی نوآوری قانون مجازات اسلامی در سببیّت در قتل، به بررسی تغییرات صورت گرفته در فصل موجبات ضمان می پردازد. با توجه به تصویب قانون مجازات اسلامی در یکم اردیبهشت ۱۳۹۲، موادی از قانون دستخوش تغییر شد.

در این تحقیق سعی شده تغییرات صورت گرفته در ارتباط با موضوع پژوهش بحث و بررسی شود. فصل ششم از کتاب چهارم قانون مجازات اسلامی مصوب ۹۲، تحت عنوان موجبات ضمان به تبیین جنایاتی می پردازد که از طریق تسبیب صورت گرفته و موجب ضمان مرتکب می شود.

دو سؤال اساسی که در این پژوهش به دنبال یافتن پاسخی برای آن هستیم عبارتند از:

رویکرد قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲ در موضوع سببیّت در قتل های موجب مجازات چه تفاوتی با قانون مجازات اسلامی ۱۳۷۰ دارد؟

تغییر رویکرد قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲ مبتنی بر کدام مبنای فقهی است؟

مهمترین نتایج به دست آمده عبارتند از: در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ در صورتی که جنایت مستند به اجتماع سبب و مباشر باشد و میزان تأثیر عوامل مساوی باشد، تساوی در مسئولیت برقرار است و اگر میزان تأثیر متفاوت باشد، هر یک از عوامل به میزان تأثیر رفتارشان، مسئولیت خواهند داشت. در اسباب متعدد طولی سبب مقدم در تأثیر ضامن است و در اسباب متعدد عرضی تساوی در ضمان حاکم می باشد.

تغییر رویکرد قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲ مبتنی بر نظریه ی ضمان نسبی است که اقلیّت فقها آن را پذیرفته اند. در یک جمع بندی کلی باید گفت تغییر اساسی که در این قانون نسبت به قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۰ صورت گرفته در قسمت اجتماع سبب و مباشر است. در این مورد قانون گذار بنا را بر استناد عرفی و ضمان نسبی قرار داده که بر اساس این ضابطه، مسئول جنایت و میزان مسئولیت تعیین می شود.

فهرست مطالب

مقدمه    ۱
۱٫    بیان مسئله    ۱
۲٫    پرسشهای پژوهش    ۳
۳٫    فرضیههای پژوهش    ۳
۴٫    ضرورت پژوهش    ۴
۵٫    هدف پژوهش    ۵
۶٫    پیشینهی پژوهش    ۵
۷٫    روش پژوهش    ۶
۸٫    محدودهی پژوهش    ۶
۹٫    ساختار پژوهش    ۷
فصل اول    ۸
مبحث اول: مفهومشناسی    ۹
گفتار اول: مفهوم سبب    ۹
بند اول) مفهوم لغوی سبب    ۹
بند دوم) مفهوم اصطلاحی سبب    ۱۲
الف) سبب در اصطلاح فقهی    ۱۲
ب) سبب در اصطلاح حقوقدانان    ۱۹
گفتار دوم: مفهوم علّت    ۲۳
بند اول) مفهوم لغوی علّت    ۲۴
بند دوم) مفهوم اصطلاحی علّت    ۲۴
الف) علّت در اصطلاح فقهی    ۲۵
ب) علّت در اصطلاح حقوقدانان    ۳۰
گفتار سوم: مفهوم شرط    ۳۴
بند اول) مفهوم لغوی شرط    ۳۵
بند دوم) مفهوم اصطلاحی شرط    ۳۵
الف) شرط در اصطلاح فقهی    ۳۶
ب) شرط در اصطلاح حقوقدانان    ۳۹
مبحث دوم: مقایسهی سه مفهوم علّت، سبب و شرط    ۴۰
مبحث سوم: انواع سبب    ۴۶
مبحث چهارم: تفسیر دوگانهی سبب    ۴۹
مبحث پنجم: تفکیک مفهوم تسبیب از معاونت    ۵۳
گفتار اول: مفهوم معاونت    ۵۳
گفتار دوم: وجه اشتراک معاونت و تسبیب    ۵۴
گفتار سوم: وجه تمایز معاونت و تسبیب    ۵۵
۱٫    از نظر مفهوم و مصداق    ۵۵
۲٫    از نظر همکاری با مباشر    ۵۵
۳٫    از نظر وحدت قصد    ۵۶
مبحث ششم: بررسی فایدهی تفکیک مفهوم تسبیب از مباشرت    ۵۷

فصل دوم    صور مختلف تسبیب در قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲
مبحث اول: انواع تسبیب    ۶۱
گفتار اول: سبب واحد    ۶۲
بند اول) تسبیب محض    ۶۲
الف) تبیین تسبیب محض    ۶۲
ب) بررسی مصادیق تسببیب محض در قانون و تطبیق آن با قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۰    ۶۵
۱٫    ایجاد جنایت از طریق حمل شیء    ۶۵
۲٫    ترساندن مجنیٌعلیه    ۶۶
۳٫    پرتکردن خود بر روی دیگری    ۶۸
۴٫    پرتکردن دیگری بر روی ثالث    ۶۹
۵٫    حفر گودال یا انجام هر عملی که سبب آسیب گردد    ۷۰
۶٫    فراخواندن شخص از محل اقامتش    ۷۵
۷٫    قراردادن مانع در جای نامناسب    ۷۷
۸٫    قراردادن چیزی در مکانی جایز به نحوی که نوعاً مستعد صدمه باشد    ۷۸
۹٫    در معرض ریزش قرارگرفتن یا متمایل به سقوطشدن دیوار یا بنا    ۷۹
۱۰٫    متمایل به سقوطنمودن دیوار دیگری    ۸۱
۱۱٫    روشنکردن آتش و سرایت آن    ۸۲
بند دوم) اجتماع سبب و مباشر    ۸۳
الف) تبیین اجتماع سبب و مباشر    ۸۴
۱٫    استناد جنایت به مباشر    ۸۵
۲٫    استناد جنایت به سبب    ۸۷
۳٫    استناد جنایت به سبب و مباشر    ۸۸
ب) بررسی مصادیق مسئولیت سبب در حالت اجتماع آن با مباشر در قانون و تطبیق آن با قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۰    ۹۷
۱٫    دستور پزشک به انجام معالجه    ۹۷
۲٫    ترساندن مجنیٌعلیه و ایراد صدمه به خود یا دیگری    ۹۸
۳٫    پرتکردن دیگری بر روی شخص ثالث    ۱۰۰
۴٫    توقف در محلهای غیرمجاز    ۱۰۱
۵٫    صدمهرساندن حیوان به دیگری    ۱۰۳
۶٫    صدمهدیدن از ناحیهی حیوان در منزل دیگری    ۱۰۵
۷٫    متوقفنمودن حیوان در محلهای غیرمجاز    ۱۱۱
۸٫    خسارت ناشی از وحشت یا تحریک حیوان    ۱۱۲
گفتار دوم: سبب متعدد    ۱۱۴
بند اول) سبب متعدد طولی    ۱۱۵
الف) تبیین سبب متعدد طولی    ۱۱۵
۱٫    نظریههای حقوقدانان    ۱۱۶
الف) نظریهی شرط ضروری    ۱۱۷
ب) نظریهی برابری اسباب و شرایط    ۱۱۷
ج) نظریهی مستقیم و بیواسطه    ۱۱۸
د) نظریهی شرط پویای نتیجه    ۱۱۹
هـ) نظریهی شرط مناسب نتیجه    ۱۲۰
۲٫    نظریههای فقیهان    ۱۲۱
الف) اشتراک در مسئولیت    ۱۲۲
ب) مسئولیت سبب اقوی    ۱۲۳
ج) مسئولیت سبب متأخر در وجود    ۱۲۴
د) مسئولیت سبب مقدم در وجود    ۱۲۴
هـ) مسئولیت سبب مقدم در تأثیر    ۱۲۵
۳٫    نظر مقنن در اجتماع اسباب طولی    ۱۲۸
ب) بررسی مواد ۵۳۵ و ۵۳۶ در قانون و تطبیق آن با قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۰    ۱۳۲
۱٫    بررسی مادهی ۵۳۵    ۱۳۲
۲٫    بررسی مادهی ۵۳۶    ۱۳۴
بند دوم) سبب متعدد عرضی    ۱۳۸
الف) تبیین سبب متعدد عرضی    ۱۳۸
۱٫    نظریهی برابری مسئولیت    ۱۴۰
۲٫    نظریهی تفاوت در مسئولیت    ۱۴۰
ب) بررسی مادهی ۵۳۳ در قانون و تطبیق آن با قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۰    ۱۴۲
مبحث دوم: اشتراک در جنایت    ۱۴۷
گفتار اول) تبیین شرکت در جنایت و اشتراک در جنایت    ۱۴۷
گفتار دوم) بررسی مواد ۵۲۷ و ۵۲۸ در قانون و تطبیق آن با قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۰    ۱۴۸
۱٫    بررسی مادهی ۵۲۷    ۱۴۸
۲٫    بررسی مادهی ۵۲۸    ۱۵۲
مبحث سوم: مستثنیات ضمان    ۱۶۳
گفتار اول: اخذ برائت توسط پزشک و عدم قصور و تقصیر وی و نیز عدم استناد صدمه و خسارت به وی    ۱۶۴
گفتار دوم: قاعدهی احسان    ۱۶۶
۱٫    انجام عملی به مصلحت عابران    ۱۶۶
۲٫    انجام عملی در جهت حفظ مال، جان، عرض یا ناموس دیگری    ۱۶۸
۳٫    رفع مانع ایجادشده در اثر عوامل قهری    ۱۶۸
گفتار سوم: تأثیر عوامل قهری    ۱۷۰
۱٫    عدم استناد جنایت به مرتکب به دلیل تأثیر عوامل قهری    ۱۷۰
۲٫    پرتشدن بر روی دیگری در اثر علل قهری    ۱۷۰
۳٫    ایجاد مانع در اثر عوامل قهری    ۱۷۱
۴٫    افتادن شیء به معبر عام در اثر حوادث پیشبینی نشده    ۱۷۲
۵٫    سقوط بنا یا دیوار در اثر حوادث پیشبینی نشده    ۱۷۳
گفتار چهارم: رعایت مقررات قانونی و سایر شرایط    ۱۷۵
۱٫    توقف در مکان مجاز    ۱۷۵
۲٫    قراردادن کالا در خارج از مغازه    ۱۷۷
۳٫    احداث ملک به نحو مجاز    ۱۷۸
۴٫    سقوط دیوار متمایل به سقوط پیش از تمکنیافتن اصلاح آن    ۱۷۹
گفتار پنجم: عمد و یا تقصیر مجنیٌعلیه    ۱۸۰
۱٫    حکم کلی استناد جنایت به عمد و تقصیر مجنیٌعلیه    ۱۸۱
۲٫    حفر گودال توسط دیگری و عمد مجنیٌعلیه در برخورد با آن    ۱۸۲
۳٫    توقف در محلهای غیرمجاز و عمد عابر در برخورد    ۱۸۴
۴٫    آسیبدیدن مصدوم از ناحیهی حیوان و علم وی به خطرناکبودن آن    ۱۸۴
گفتار ششم: تصرفات شخصی مالک در ملک خود    ۱۸۵
۱٫    حفر گودال یا انجام هر عملی در ملک خود    ۱۸۵
۲٫    روشنکردن آتش در ملک خود    ۱۸۶

نتیجهگیری و پیشنهادها    ۱۸۷
فهرست منابع    ۱۹۱
Abstract    ۱۹۹