عزت نفس از دیدگاه قرآن و احادیث

هدف از این تحقیق بررسی مفهومی عزت نفس از دیدگاه قرآن و احادیث می باشد.

در قرآن کریم چند معنی برای نفس آمده است: 

۱- در قرآن از نفس ابتدائاً به معنی جان یا حیات حیوانی یاد می‌شود. «برای نفس چیزی نیست مگر آنکه بمیرد به اذن پروردگار " و ما کان لنفس ان تموت الا باذن ا…" آل عمران آیه ۱۴۵». 
۲- نفس به معنی‌ روان یا نفس انسانی آمده است: «مبادا کسی به کیفر آنچه کسب کرده به هلاکت افتد" ان تبسل نفس بما کسبت لیس لها" . در این مورد نفس همان مجموعه حالات روانی است که خاصیت ادراکی، انفعالی و افعالی دارد (انعام آیه ۷۰). 

در اسلام با همه ی اینها کهنَهَی اَلنَّفْسَ عَنِ اَلْهَوی هست، إِنَّ اَلنَّفْسَ لَأَمّارَهٌ بِالسُّوءِهست، قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَکّاها. `وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسّاهاهست، موتوا قَبْلَ اَنْ تَموتوا هست، در عین حال روی عزت نفس هم تکیه شده است. قرآن می فرماید: وَ لِلّهِ اَلْعِزَّهُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ [۱]. نمی گوید عزت نفس خودپرستی است. پیغمبر فرمود: اُطْلُبُوا الْحَوائِجَ بِعِزَّهِ الْاَنْفُسِ. بشر به بشر حاجت پیدا می کند. فرمود: اگر حاجتی دارید هیچ وقت پیش کسی با ذلت حاجت نخواهید، با عزت نفس بخواهید؛ یعنی عزت خودتان را لکه دار نکنید، نگویید از نظر جهاد نفس و مبارزه با هوای نفس بهتر است که به شکل یک گدا از کسی چیزی بخواهم؛ نه، اسلام اجازه نمی دهد. اگر حاجتی پیش کسی داری، با عزت نفس حاجت خود را از او بخواه و بگیر.
ببینید علی علیه السلام در میدان جنگ چه می گوید. اینجا صحبت از عزت نفس و شرافت است، می فرماید: فَالْمَوْتُ فی حَیاتِکُمْ مَقْهورینَ وَ الْحَیاهُ فی مَوْتِکُمْ قاهِرینَ [۲].
تن مرده و گریه ی دوستان
به از زنده و خنده ی دشمنان
مرا عار آید از این زندگی
که سالار باشم کنم بندگی

امام حسین علیه السلام می فرماید: مَوْتٌ فی عِزٍّ خَیْرٌ مِنْ حیاهٍ فی ذُلٍّ [۳]مردن در سایه ی عزت بهتر است از زندگی با ذلت. امام حسین علیه السلام نمی گوید جهاد با نفس حکم می کند که ما تن به حکم یزید و ابن زیاد بدهیم، چون بیشتر با نفس خودمان مجاهده کرده ایم! .
اَلا وَ اِنَّ الدَّعِیَّ ابْنَ الدَّعِیِّ قَدْ رَکَزَ بَیْنَ اثْنَتَیْنِ بَیْنَ السِّلَّهِ وَ الذِّلَّهِ وَ هَیْهاتَ
مجموعه آثار شهید مطهری . ج۲۳، ص: ۲۴۳
مِنَّا الذِّلَّهُ، یِأْبَی اللّهُ ذلِکَ لَنا وَ رَسولُهُ وَ الْمُؤْمِنونَ وَ حُجورٌ طابَتْ وَ طَهُرَتْ [۴].

پسر زیاد، این ناکس پسر ناکس، از من خواسته است که یکی از ایندو را برگزینم: یا تن به ذلت بدهم و یا شمشیر، وَ هَیْهاتَ مِنَّا الذِّلَّهُ ما کجا و تن به ذلت دادن کجا! خدا راضی نمی شود تن به ذلت بدهیم. می خواست بفرماید نه اینکه احساسات شخصی من است؛ مکتب من به من اجازه نمی دهد، خدای من به من اجازه نمی دهد، پیغمبر من به من اجازه نمی دهد، تربیت من به من اجازه نمی دهد، من در دامن علی علیه السلام و در دامن زهرا (سلام اللّه علیها) بزرگ شده ام، از پستان زهرا شیر خورده ام. آن پستانی که به من شیر داده به من اجازه نمی دهد، یعنی گویی مادرم اینجا حاضر است و به من می گوید: حسین! تو از پستان من شیر خورده ای؛ آن که از پستان من شیر خورده تن به ذلت نمی دهد. امام حسین نفرمود ما می رویم تن به ذلت ابن زیاد می دهیم، بگذار هرکاری می خواهد بکند، مگر غیر از این است که به ما اهانت و توهین می کند و فحش می دهد؟ هرچه او بیشتر از این کارها بکند، بیشتر جهاد با نفس کرده ایم! ابداً چنین چیزی نیست: لا وَ اللّهِ لا اُعْطیکُمْ بِیَدی اِعْطاءَ الذَّلیلِ وَ لا اَفِرُّ فِرارَ الْعَبیدِ [۵]من هرگز دست ذلت به شما نمی دهم و مانند بندگان فرار نمی کنم. یا به نقل دیگری: وَ لا اُقِرُّ اِقْرارَ الْعَبیدِ مانند بندگان اقرار و اعتراف نمی کنم و تن به ذلت نمی دهم. از این نوع تعبیرات در قرآن و حدیث و در کلمات ائمه ی اطهار (علهیم السلام) مخصوصاً در کلمات امام حسین علیه السلام خیلی زیاد است

فهرست مطالب

تعریف نظری عزت نفس

تعریف عملیاتی عزت نفس

نشانه‌های جسمی و رفتاری ضعف عزت نفس    7
ابعاد مختلف عزت نفس    9
انواع عزت نفس    10
شیوه های افزایش عزت نفس احساسی – عاطفی    11
شیوه های افزایش عزت نفس روحی – معنوی    12
عوامل مؤثر در ایجاد عزت نفس    12
عزت نفس از دیدگاه قرآن، احادیث و دانشمندان اسلامی    14
نقش والدین در شکل گیری عزت نفس    14
نقش عوامل دیگر در تقویت عزت نفس    17
نقش عملکرد تحصیلی در عزت نفس    18
یافته های پژوهشی داخل و خارج از کشور    19
الف- پژوهش های انجام شده در خارج از کشور    19
ب- پژوهش های انجام شده در داخل کشور    21
منابع    26