مبانی نظری بررسی علل شکل گیری سکونتگاه های غیررسمی در منطقه ۱۹ شهر تهران

در چارچوب نظری تحقیق، با اشاره به مفهوم و تعاریف اسکان غیر رسمی از دیدگاه متفکرین مختلف، مشخص گردید که اسکان‌های غیر رسمی در پاسخگویی فقرا به نیاز سکونت‌شان در مدت زمان بسیار کوتاه شکل می‌گیرند.  اسکان‌های غیر رسمی عامل برجسته و غالب در شهرنشینی و تهیه مسکن برای فقرای شهری می‌باشد که نباید به مانند بخشی از بحران کشوری مسکن، بلکه به عنوان سهم فقرا، برای حل مسئله خودشان نگریسته شود. 

در ادامه، به وضعیت اسکان های غیر رسمی در سطح دنیا (کشورهای جنوب و شمال) اشاره شد و مشخص گردید که در کشورهای جنوب، شهر نشینی و رشد سریع آن تحت تاثیر مسایل اقتصادی- سیاسی و اکولوژی انسانی آنها قرار دارد و بارزترین مشکلی که اوضاع نابسامان اقتصادی و توسعه برونزا در شهرهای کشورهای جنوب به نمایش می‌گذارد؛ ایجاد حاشیه نشینی و اسکان های غیررسمی می‌باشد. در کشورهای شمال نیز پدیده اسکان غیررسمی از بدو پیدایش، حاصل ذات نظام سرمایه داری، اهداف سود طلبانه آن و آنچه که در جوامع امروزی به آن "پیشرفت" اطلاق می‌گردد، بوده است. 

از موضوعات دیگر مورد بحث، رویکردها و رهیافت های مداخله در اسکان های غیررسمی است که از دیدگاه‌های متفاوت و در مقاطع زمانی مختلف مورد بررسی قرار گرفت. در نهایت، پس از بحث و بررسی در خصوص وضعیت اسکان های غیررسمی و شناخت این پدیده و همچنین رویکردهای مداخله در اینگونه بافت‌ها از دهه‌ی ۱۹۶۰ تا کنون، راهبرد توانمندسازی با توجه به تجارب موفق آن در بهبود وضعیت سکونتگاه‌های غیر رسمی و اتفاق نظر جهانی در خصوص آن، به عنوان رویکرد نظری تحقیق، برای ساماندهی و بهسازی و بهبود کیفیت زیست در محدوده در نظر گرفته شده است.

فهرست مطالب
 

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق
مقدمه    9
۲-۱- نظریه های پیدایش سکونتگاه‌های غیررسمی    10
۲-۱-۱- دیدگاه لیبرال    12
۲-۱-۲- دیدگاه بنیادگرایی    12
۲-۱-۳- جامعه گرایی    13
۲-۱-۴- دیدگاه بوم شناسی    13
۲-۲- گرایش های شهرنشینی و سکونتگاه‌های غیررسمی    14
۲-۲-۱- گرایشهای جهانی    14
۲-۲-۲- گرایش های شهرنشینی و سکونتگاه‌های غیررسمی در ایران    24
۲-۳- ویژگی‌های اسکان‌های غیررسمی    26
۲-۴- علل پیدایش سکونتگاه‌های غیررسمی    28
۲-۴-۱- عوامل ساختاری جامعه:    29
۲-۴-۲- علل سازمانی:    30
۲-۴-۳- فقدان سیستم‎های حمایتی و مشارکتی:    30
۲-۴-۴- فعالیت‎های باندهای (مافیایی) نامشروع زمین    30
۲-۵- رویکردها و رهیافت‌های مداخله در اسکان های غیررسمی    31
۲-۵-۱- رویکردهای مداخله در اسکان‌های غیررسمی در قالب دیدگاه‌های مختلف    32
۲-۵-۲- بررسی تاریخی رویکردهای مداخله در اسکان‌های غیررسمی    46
۲-۵-۲-۱- مقطع اول (دهه ۱۹۶۰)    46
۲-۵-۲-۲- مقطع دوم (دهه ۱۹۷۰)    48
۲-۵-۲-۳- مقطع سوم (دهه ۱۹۸۰)    51
۲-۶- فرآیند توانمندسازی    55
۲-۷- ساختار و ابعاد توانمندسازی    56
۲-۸- اهمیت مشارکت در برنامهریزی شهری در راستای توانمندسازی سکونتگاههای غیررسمی    60
۲-۸-۱- مشارکت توسعه‌ای    61
۲-۸-۲- الگوی مشارکت ساکنین سکونتگاه‌های غیر رسمی    62
۲-۹- نتیجه گیری و ارائه رویکرد نظری تحقیق    65

منابع وماخذ    
 

فهرست نمودار
نمودار شماره ۲-۱ : چارچوب نظری ساماندهی سکونتگاههای غیررسمی(صرافی، ۱۳۸۱:۴).    11
نمودار شماره ۲-۲: نمای کلی طرح های خانه سازی دولتی، اراضی و خدمات، ارتقاء کیفیت سکونتگاه وطرح توسعه افزایشی به لحاظ نوع کارکرد (مأخذ: زمانی، ۱۳۷۹:۱۱۱).    36
نمودار شماره ۲-۳: هزینه‌های دولتی و میزان سود در هریک از رویکردهای برخورد با سکونتگاه‌های غیررسمی از دهه ۱۹۹۰- ۱۹۵۰    38
نمودار شماره ۲-۴ : ساختار فرایند توانمند سازی    39
نمودار شماره ۲-۵: ابعاد توانمندسازی    40
نمودار شماره ۲-۶: تأثیر تفویض اختیارات بر توانمندسازی    40
نمودار شماره ۲-۷: تأثیر رضایت مبتنی بر عملکرد بر توانمندسازی    41
 نمودار شماره ۲-۸: تأثیر غنی سازی کارکرد اجتماعی بر توانمندسازی    41
نمودار شماره ۲-۹: تأثیر مدیریت مشارکتی بر توانمندسازی    41
نمودار شماره ۲-۱۰:تأثیر تیم سازی (گروه سازی) بر توانمندسازی    41
نمودار شماره ۲-۱۱: تأثیر مشارکت بر توانمندسازی    42
نمودار شماره ۲-۱۲: الگوی کلی راهبرد توانمند سازی    42